Ελληνικό κάλλος εν σμικρώ στη Μόσχα

Ελληνικό κάλλος εν σμικρώ στη Μόσχα

5' 36" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τα νομίσματα είναι οι καλύτεροι ταξιδιώτες. Μικρά και εύχρηστα, δεν φέρουν μονάχα τη χρηματική τους αξία. Στον μικροσκοπικό τους δίσκο περικλείουν ένα ολόκληρο σύμπαν «εν σμικρώ». Και αν κάποτε ο σκοπός τους ήταν να εξυπηρετούν τις εμπορικές συναλλαγές σε μια δεδομένη γεωγραφική ζώνη, σήμερα τα νομίσματα του παρελθόντος αποτελούν τους στρογγυλούς κρίκους που μας ενώνουν ξανά με τον χρόνο. Οπως το κύτταρο μας παραπέμπει στο όλον, το αντικείμενο αυτό διαθέτει αφηγηματική δεινότητα και αντοχή στους καιρούς, δυσανάλογη προς το μέγεθός του.

Μέσα στην περίφημη αίθουσα 24 του Κρατικoύ Μουσείου Καλών Τεχνών Pushkin με τα εξαιρετικά αντίγραφα ορισμένων εκ των ομορφότερων κλασικών και ελληνιστικών αγαλμάτων της αρχαιότητας, η έκθεση «Heads and Tails – Tales and Bodies – Engraving the Human Figure from Antiquity to the Early Modern Period» (Οι δύο όψεις του νομίσματος – Ιστορίες και σώματα – Χαράσσοντας την ανθρώπινη μορφή από την αρχαιότητα έως τους πρώιμους νεώτερους χρόνους), που συνδιοργανώθηκε από το ρωσικό ίδρυμα, το Μουσείο Μπενάκη και το Κοινωφελές Ιδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Εργου, ταξίδεψε τους Μοσχοβίτες στην ομορφιά της πύκνωσης και της σμίκρυνσης των νομισμάτων.

Διήρκεσε από τις αρχές Ιουλίου έως και τα τέλη Οκτωβρίου με μεγάλη επισκεψιμότητα και τις καλύτερες εντυπώσεις για το πώς μπορεί να γίνει στην τρέχουσα συγκυρία ένα γεγονός με πραγματική πολιτισμική ακτινοβολία: άνοιξε τον χορό για το Ετος Ελλάδος – Ρωσίας στη Μόσχα, στάθηκε στο ύψος ενός απαιτητικού κοινού και συνοδεύτηκε από έναν εξαιρετικό κατάλογο που συγκεντρώνει όλα τα σπουδαία εκθέματα και κείμενα που αξίζει να διαβαστούν.

Το στήσιμο της έκθεσης από τον σχεδιαστή εκθέσεων Alexey Podkidyshev ήταν ομολογουμένως εφευρετικό. Υπό το βλέμμα του Απόλλωνα Σαυροκτόνου και του Μελέαγρου του Σκόπα και άλλων επιλεγμένων εκμαγείων που χρησίμευαν για να εκπαιδευτούν οι Ρώσοι καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα στην κλασική ομορφιά, μερικές κομψές προθήκες σχημάτιζαν έναν μαίανδρο. 

Δημιουργούσαν ένα «κλειστό κύκλωμα» εντός της αίθουσας για να βάλουν τον επισκέπτη στον ρου του αφηγήματος που συνέλαβε η Βασιλική Πέννα (αναπλ. καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πελοποννήσου) και υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τον δρα Sergei Kovalenko (Τμήμα Νομισμάτων, Μουσείο Πούσκιν) και τον Γιάννη Στόγια (ερευνητή – επιμελητή, Νομισματική Συλλογή ΚΙΚΠΕ): «Το νόμισμα έχει την απίστευτη δύναμη της εικόνας. Με μια ματιά μπορεί κανείς να αντιληφθεί πώς ζούσαν οι άνθρωποι σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Ποια ήταν η αντίληψή τους για το Θείο, ποιες ήταν οι πεποιθήσεις και οι αναζητήσεις τους, ποια η σχέση τους με την εξουσία, την οικονομία, τον κόσμο, τους άλλους, τα κεκτημένα της εποχής. Από την άποψη αυτή είχαμε στα χέρια μας ένα πρώτης τάξεως υλικό για να μπορέσουμε να πούμε μια ιστορία που μας γυρίζει πίσω στην πεμπτουσία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος: τον ανθρωπομορφισμό», λέει η Βασιλική Πέννα στην «Κ».

Διακόσια νομίσματα

Πάνω από 200 νομίσματα που ανήκουν στο Μουσείο Πούσκιν, το Μπενάκη και το ΚΙΚΠΕ συναντιούνται με αρχαία σπαράγματα μικρής κλίμακας, όπως τμήματα από αγάλματα, αγαλματίδια, θραύσματα από πήλινα αγγεία, τέχνεργα. Ομάδες νομισμάτων από τα αρχαία χρόνια μέχρι τα πρώιμα νεότερα σμίγουν με ένα τέτοιο έκθεμα που συμπληρώνει το νόημα και δίνει στο βλέμμα το περιθώριο να ξεκουραστεί από την παρατήρηση της λεπτομέρειας.

Με αυτόν τον τρόπο ξεκινάει και αναπτύσσεται κάθε μία από τις ενότητες, οι οποίες διατρέχουν όλη τη θεματολογία της έκθεσης: τον ανθρωπομορφισμό και το Θείο από την αρχαιότητα μέχρι και τα χριστιανικά χρόνια, την οπτικοποίηση του ανθρώπινου παράγοντα με μια «πινακοθήκη» ηγεμόνων, βασιλέων, αυτοκρατόρων, τσάρων, τους μυθικούς και μη ήρωες, καθώς και την προσωποποίηση που έπαιρναν οι πόλεις, οι ποταμοί, οι θεσμοί κ.λπ.

Μια άλλη ενότητα είναι αφιερωμένη σε καλλιτεχνικά ρεύματα: αντανακλώντας τις αναζητήσεις της μεγάλης πλαστικής, οι επιφάνειες των νομισμάτων και των μεταλλίων αποτέλεσαν εξαιρετικό πεδίο πρόκλησης για τους χαράκτες. Η προσοχή στρέφεται επίσης και στην απεικόνιση μερών του σώματος, σε ανθρώπινες όψεις, στάσεις και κινήσεις. Τέλος, γίνεται εξέταση της διάχυσης του ανθρωπομορφισμού σε έναν ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, βάσει μιας σειράς νομισματικών απομιμήσεων.

Τα σώματα στα νομίσματα έχουν τέτοια γοητεία που σχεδόν υπερνικούν τα εκμαγεία του Πούσκιν. Λειτουργούν για τους θεατές σαν ένα ταχύρρυθμο μάθημα στο κάλλος και στο πνεύμα μιας άλλης περιόδου. Δεν είναι τυχαίο πως η εισαγωγή των κερματοφόρων νομισμάτων κατά το 600 π.Χ. ταυτίστηκε με την Ιωνία και τη Λυδία στη Μικρά Ασία και τις ιδιαίτερες ιστορικές συνθήκες που αναπτύχθηκαν στις κοινωνίες αυτές.

Εκφραση μέτρου

«Ηταν ένα επίτευγμα που άρμοζε στο πρακτικό ελληνικό πνεύμα, διευκόλυνε το επιχειρηματικό δαιμόνιο, διεύρυνε τον ορίζοντα των κοινωνικών σχέσεων και οριοθετούσε τις επαγγελματικές δραστηριότητες», λέει η Βασιλική Πέννα, συμπληρώνοντας: «Οπως τονίζει και ο Αριστοτέλης στα “Ηθικά Νικομάχεια”, η επινόηση του νομίσματος αποτελεί μια σύμβαση, μια έμπρακτη έκφραση του μέτρου και της ισότητας σε μια κοινωνία αμοιβαιότητας, όπου τα αγαθά μπορούσαν να μετριούνται και να υπολογίζονται αναλογικά. Σε αυτά τα νομίσματα λοιπόν οι Ελληνες επιλέγουν αρκετά νωρίς να δώσουν παραστάσεις ζώων και ύστερα ανθρώπων, για να φέρουν τον κόσμο στα δικά τους μέτρα».

Η έκθεση στη Μόσχα έχει την αφετηρία της σε ένα αφιέρωμα που έγινε το 2006 στο Μπενάκη, αποτυπώνοντας την αγαστή συνεργασία του με το ΚΙΚΠΕ.  Η νομισματική συλλογή του ιδρύματος αυτού αριθμεί πάνω από 4.000 χάλκινα νομίσματα και έχει παραχωρηθεί κατά παρακαταθήκη στο Μουσείο της Κουμπάρη. Ηδη από τότε ο Αγγελος Δεληβορριάς είχε σκεφθεί ότι η έκθεση «Χαλκούς ένεκα αλλαγής» θα μπορούσε να μεταφερθεί αυτούσια ή σε κάποια παραλλαγή της στο εξωτερικό. Εγραψε μια σειρά από επιστολές και οι Ρώσοι ήταν οι πρώτοι που ανταποκρίθηκαν, ανοίγοντας τον δρόμο για έναν πολύ γόνιμο εκθεσιακό διάλογο ο οποίος αργότερα εντάχθηκε στο Ετος Ελλάδας – Ρωσίας.

Ενας κατάλογος και το ταξίδι του

Πριν από την έκθεση της Μόσχας (2012), είχε προηγηθεί μια άλλη έκθεση του Μουσείου Μπενάκη σε συνεργασία με το Ιδρυμα Μποντμέρ (Fondation Bodmer) στο προάστιο Cologny της Γενεύης. Στην έκθεση εκείνη με τίτλο «Les mots et les monnaies – De la Grèce ancienne à Byzance» (Λέξεις και νομίσματα – Από την αρχαία Ελλάδα στο Βυζάντιο), νομίσματα του ΚΙΚΠΕ, μικρού μεγέθους τέχνεργα από το Μουσείο Μπενάκη και μοναδικά χειρόγραφα, καθώς και έντυπες εκδόσεις του Ιδρύματος Bodmer, ανέδειξαν τη σημασία του νομίσματος ως άμεσης πηγής για την κατανόηση του παρελθόντος.

Με τέτοιου είδους εκθέσεις, τα νομίσματα έξω από το στενό πλαίσιο της συμβατικής τους χρήσης και αντιμετώπισης γίνονται πρέσβεις της Ιστορίας και της τέχνης.

Πίσω από τον καλοφτιαγμένο κατάλογο κρύβεται η απόλυτη φροντίδα του αντιπροέδρου του ΚΙΚΠΕ, Μάνου Δημητρακόπουλου, ο οποίος πιστεύει ότι όσο σημαντική είναι μια έκθεση στο εξωτερικό άλλο τόσο και περισσότερο είναι η προίκα της σε εικόνες και κείμενα. Υπογραμμίζει στην «Κ»: «Η έκθεση και ο κατάλογος αποτελούν μια κατάθεση ύφους και ποιότητας συνεργασίας μεταξύ τριών ιδρυμάτων –του Κρατικού Μουσείου Καλών Τεχνών Πούσκιν, του Μουσείου Μπενάκη και του ΚΙΚΠΕ– για την προβολή του ελληνικού πολιτισμού. Τη μικρής κλίμακας αλλά υψηλής αισθητικής έκθεση επισκέφθηκαν περίπου 100.000 επισκέπτες. Ο κατάλογος αρχίζει μόλις το δικό του πνευματικό ταξίδι. Ηδη το Μουσείο Πούσκιν δήλωσε ότι θα τον κρατήσει εκτός εμπορίου, για να τον δωρίσει σε βιβλιοθήκες, εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα ανά τη ρωσική ομοσπονδία».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή