Οτι οι Ελληνες δεν εμπιστεύονται τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι γνωστό εδώ και πολλά χρόνια. Δύο μεγάλες έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που δόθηκαν στη δημοσιότητα τις τελευταίες ημέρες, το επιβεβαιώνουν – αλλά δείχνουν και μια ευρύτερη ανασφάλεια και καχυποψία, με ολοένα λιγότερους να έχουν εμπιστοσύνη και στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Τα προβλήματα του ελληνικού Τύπου είναι γνωστά και οι πολίτες έχουν σοβαρούς λόγους να είναι επιφυλακτικοί, αλλά η καθολική καταδίκη εγείρει τον κίνδυνο να μην μπορούμε να διαχωρίσουμε μεταξύ αλήθειας και ψέματος, να μην μπορούμε να χαράξουμε πορεία. Σε έναν κόσμο όπου από τη μια βλέπουμε το ψέμα να παίζει ολοένα μεγαλύτερο ρόλο στην πολιτική (όπως στο δημοψήφισμα υπέρ του Brexit και στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ) και από την άλλη την επιβολή της σιωπής κάθε κριτικής φωνής (όπως στην Τουρκία), είναι κρίσιμο να καταλάβουμε ποια προβλήματα υπάρχουν στη δική μας χώρα για να μπορέσουμε να τα διορθώσουμε. Η σημερινή αγωνία για το μέλλον, η εξάντληση από τα ατελείωτα χρόνια της κρίσης δεν πρέπει να μας τυφλώσουν.
Σύμφωνα με μελέτη του Ευροβαρόμετρου για τον πλουραλισμό στα μέσα ενημέρωσης και τη Δημοκρατία (που διεξήχθη μεταξύ 24 Σεπτεμβρίου και 3 Οκτωβρίου 2016, με τη συμμετοχή 27.768 πολιτών των 28 χωρών-μελών της Ε.Ε.), μόνο το 26% των Ελλήνων πιστεύει ότι τα ΜΜΕ της χώρας παρέχουν αξιόπιστες πληροφορίες, ενώ ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 53%. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα όπου οι περισσότεροι πιστεύουν ότι τα Μέσα δεν προσφέρουν ποικιλία αντιλήψεων και απόψεων (52%, με τον μέσο όρο των 28 χωρών στο 31%). Μόνο το 12% πιστεύει ότι τα Μέσα προσφέρουν ενημέρωση ελεύθερη από πολιτικές ή εμπορικές πιέσεις, με μέσο όρο 38% στην Ε.Ε. Οσον αφορά τα κρατικά μέσα ενημέρωσης, το 9% των Ελλήνων πιστεύει ότι δεν υπόκεινται σε πολιτική πίεση, με μέσο όρο στην Ε.Ε. το 35%. Πιστεύουμε, επίσης, ότι τα πράγματα επιδεινώθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια, με το 37% να λέει ότι σήμερα τα Μέσα είναι λιγότερο ελεύθερα και ανεξάρτητα (με μ.ό. 28% στην Ε.Ε.), ενώ το 28% πιστεύει ότι τα Μέσα παρέχουν μικρότερη ποικιλία αντιλήψεων και απόψεων απ’ ό,τι πριν από πέντε χρόνια (με μ.ό. 18% στην Ε.Ε.).
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να κατανοήσει ότι η έρευνα αποκαλύπτει κρίση εμπιστοσύνης περισσότερο απ’ ό,τι καταγράφει την πραγματικότητα. Στην Ελλάδα είναι εντυπωσιακή η ποικιλία αντιλήψεων και απόψεων, όπως και το πάθος με το οποίο αυτές διαδίδονται χωρίς τον φόβο λογοκρισίας ή τιμωρίας. Υπάρχει μια παράμετρος που δεν μετριέται εύκολα σε τέτοιες δημοσκοπήσεις – όταν διαφωνούμε με κάποια άποψη τείνουμε να τη θεωρήσουμε κακόβουλη και προϊόν πολιτικής ή εμπορικής χειραγώγησης. Τα χρόνια της κρίσης παρατηρήσαμε ότι ενώ υπήρχαν αρκετές φωνές που παρουσίαζαν μια όσο το δυνατόν ψύχραιμη καταγραφή των πραγμάτων, δημοσιογράφοι και μέσα ενημέρωσης έγιναν στόχοι όσων δεν συμφωνούσαν μαζί τους. Προσωπικά πιστεύω ότι η γενικευμένη και πολύ αυστηρή κριτική εναντίον των Μέσων –η οποία δεν λαμβάνει υπ’ όψιν τις μεγάλες διαφορές μεταξύ Μέσων– αντανακλά την απόρριψη των απόψεων των άλλων. Το Ευροβαρόμετρο δείχνει ότι το 40% των Ελλήνων θεωρεί το ραδιόφωνο αξιόπιστο, ενώ το 33% θεωρεί τις εφημερίδες (έντυπες και διαδικτυακές) αξιόπιστες, και μόνο το 16% την τηλεόραση· το μόνο σημείο όπου το ποσοστό είναι μεγαλύτερο από τον μέσο όρο στην Ε.Ε. είναι στην άποψη ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αξιόπιστα (38% έναντι μ.ό. 32%). Ο λόγος; Ισως επειδή στο ραδιόφωνο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπάρχει μεγάλη γκάμα από την οποία μπορούμε να διαλέξουμε, έτσι βρίσκουμε το μέσο που μας ταιριάζει, που δεν μας εξοργίζει και δεν το απορρίπτουμε. Παρατηρούμε έναν κατακερματισμό της «κοινής γνώμης», όπως και στην πολιτική σκηνή.
Η χώρα κινδυνεύει να παραμείνει διχασμένη, χωρίς σύνθεση απόψεων, χωρίς πολιτική συναίνεση, χωρίς νέο κοινωνικό συμβόλαιο για την ανόρθωση της οικονομίας και της κοινωνίας. Η ανησυχία αυτή εντείνεται από τη δημοσκόπηση Parlemeter 2016 για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία δείχνει ραγδαία πτώση στην εμπιστοσύνη των Ελλήνων προς την Ε.Ε. Σήμερα μόνο το 31% πιστεύει ότι η συμμετοχή στην Ευρώπη είναι «κάτι καλό», μια πτώση 14% από πέρυσι, ενώ 29% πιστεύει ότι είναι «κάτι κακό», σημειώνοντας άνοδο 6%, καθώς το ποσοστό όσων πιστεύουν ότι είναι «ούτε κάτι καλό ούτε κάτι κακό» ανέβηκε 7%, στο 39%. Το ποσοστό όσων Ελλήνων πιστεύουν ότι η χώρα μας «έχει ωφεληθεί» από τη συμμετοχή στην Ε.Ε. έπεσε 12%, στο 44%, ενώ αυτοί που πιστεύουν ότι «δεν έχει ωφεληθεί» αυξήθηκαν κατά 11%, στο 52%. Αυτές είναι κοσμογονικές αλλαγές, και αν δεν ασχοληθούν με την κατάρρευση της εμπιστοσύνης των πολιτών οι πολιτικοί και τα μέσα ενημέρωσης, η δυσπιστία και η αγωνία θα καθορίσουν τις εξελίξεις. Ερήμην των πολιτικών, της Ε.Ε. και του Τύπου.