Η ανεξέλεγκτη επέκταση των αγορών

Η ανεξέλεγκτη επέκταση των αγορών

3' 28" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΜICHAEL J. SANDEL

Tι δεν μπορεί

να αγοράσει το χρήμα

μτφρ.: Μιχάλης Μητσός

εκδ. Πόλις, σελ. 320

Πώς θα σας φαινόταν αν μαθαίνατε ότι η εταιρεία στην οποία εργάζεστε μόλις εισέπραξε ένα μεγάλο ποσό γιατί είχε κάνει συμβόλαιο ασφάλειας ζωής σε έναν συνάδελφό σας που μόλις απεβίωσε; Ή ότι μια ΜΚΟ πληρώνει τοξικομανείς για να στειρώνονται;

Τι θα λέγατε αν μια μεγάλη εταιρεία, στις μέρες δημοσιονομικής στενότητας που διανύουμε, προσφερόταν να αναλάβει το κόστος περιβαλλοντικής προστασίας στην περιοχή της Λίμνης Πλαστήρα, υπό τον όρο να μετονομαστεί και να πάρει το όνομα της εταιρείας;    

Δημόσιος διανοούμενος

Τέτοια και άλλα πολλά κραυγαλέα παραδείγματα της ανεξέλεγκτης επέκτασης των αγορών στην κοινωνική ζωή αναδεικνύει στο βιβλίο του «Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα» ο Μάικλ Τζ. Σαντέλ. Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Xάρβαρντ και ένας από τους πιο γνωστούς δημόσιους διανοούμενους στις ΗΠΑ, ο Σαντέλ έγινε ευρύτερα γνωστός το 1982 με το βιβλίο «Ο φιλελευθερισμός και τα όρια της δικαιοσύνης», μια διεισδυτική κριτική του αριστουργήματος του Τζον Ρολς «Θεωρία της δικαιοσύνης». 

Στην καρδιά της «κοινοτιστικής» κριτικής του Σαντέλ ήταν η διαφωνία του με τη δυνατότητα, που προϋπέθετε ο Ρολς, της σύλληψης των βασικών αρχών της δικαιοσύνης μέσω «καθαρού» ορθολογικού στοχασμού, απαλλαγμένου από τα κοινωνικά, φυλετικά, θρησκευτικά και άλλα χαρακτηριστικά των στοχαστών.

Ο βασικός –και σωστός– του ισχυρισμός ήταν ότι δεν νοείται η σύλληψη αυτή sub specie aeternitatis, απαγκιστρωμένη από τα στοιχεία που καθορίζουν την οπτική του στοχαστή.

Στο νεότερο βιβλίο του, ο Αμερικανός φιλόσοφος μεταφέρει την κριτική του απέναντι στον φιλελευθερισμό από τα ολύμπια υψίπεδα της θεωρίας στην πράξη. Εχουν μεσολαβήσει τρεις δεκαετίες άκρατης λατρείας των αγορών και η αναπόφευκτη νέμεση στην οποία αυτή η λατρεία οδήγησε. 

Ο Σαντέλ ιχνηλατεί την ηθική ενόχληση ή και απέχθεια που προκαλούν διάφορες πρακτικές ακραίας εμπορευματοποίησης που έχουν ριζώσει στις Ηνωμένες Πολιτείες τα τελευταία χρόνια. Οπως επαναλαμβάνει ξανά και ξανά, από την οπτική της ηθικής της αγοράς, οι αρνητικές αντιδράσεις που προκαλούν οι πρακτικές αυτές δεν μπορούν να εξηγηθούν: το μόνο που έχει σημασία είναι η συναλλαγή να γίνεται χωρίς καταναγκασμό και να παράγει «κοινωνική ωφέλεια» – να αφήνει τους συναλλασσόμενους σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι θα ήταν χωρίς τη συναλλαγή. 

Ο Σαντέλ εντοπίζει τριών ειδών ενστάσεις κατά της υπερβολικής επέκτασης του πεδίου δράσης των αγορών. Η πρώτη αφορά το κατά πόσον είναι όντως εκούσιες κάποιες από τις συναλλαγές. Δρα όντως χωρίς καταναγκασμό ένας γονέας που δέχεται να χτυπήσει ένα τατουάζ διαφημίζοντας ένα προϊόν γιατί χρειάζεται απεγνωσμένα χρήματα για να αγοράσει φάρμακα για το παιδί του; 

Η δεύτερη ένσταση αφορά την ανισότητα. Οπως εξηγεί ο συγγραφέας, σε μια κοινωνία όπου «το χρήμα αγοράζει όλο και περισσότερα πράγματα» (πολιτική επιρροή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, σπίτι σε ασφαλείς γειτονιές, καλά σχολεία για τα παιδιά), «η κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου αποκτά τεράστια βαρύτητα». Οι τελευταίες δεκαετίες, ισχυρίζεται, ήταν τόσο οδυνηρές για τα φτωχά στρώματα και τη μεσαία τάξη όχι μόνο γιατί διευρύνθηκε η οικονομική ανισότητα, αλλά και επειδή η εμπορευματοποίηση των πάντων εκτόξευσε τη σημασία της.

Τέλος, υπάρχει η ένσταση της διαφθοράς και του ευτελισμού μιας δραστηριότητας όταν γίνεται αντικείμενο αγοραπωλησίας. Ο Σαντέλ δίνει μεγάλο βάρος σε αυτήν την κριτική, εστιάζοντας σε παραδείγματα όπως η παροχή οικονομικών κινήτρων σε μαθητές για να διαβάζουν τα μαθήματά τους και σε ασθενείς για να φροντίζουν καλύτερα την υγεία τους. Τα οικονομικά κίνητρα σε αυτά τα θέματα, ισχυρίζεται, ανεξαρτήτως του αν φέρνουν αποτέλεσμα, διαφθείρουν τον χαρακτήρα των αποδεκτών τους σε σχέση με την αξία που θα έπρεπε να έχουν στη ζωή τους η γνώση και η υγιεινή ζωή.

Η ηθική της ουράς

Το βιβλίο είναι εύληπτο και επίκαιρο, με παραδείγματα που σοκάρουν και κεντρίζουν την ηθική αίσθηση του αναγνώστη. Αναφέρονται όμως σε μια κοινωνία (την αμερικανική) όπου η άλωση από τις αγορές έχει προχωρήσει πολύ πιο μακριά, σε βαθμό που μοιάζει σε ελληνικά μάτια με δυστοπία επιστημονικής φαντασίας. 

Ο Σαντέλ στέκεται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου η ηθική της ουράς παρακάμπτεται από την ηθική της αγοράς, από το check-in στα αεροδρόμια έως την προνομιακή πρόσβαση σε γιατρούς έναντι ετήσιας συνδρομής.

Στην Ελλάδα όμως, η παράκαμψη της ουράς εξακολουθεί να γίνεται κυρίως μέσω των δικτύων του πελατειακού κράτους, όχι των μηχανισμών της αγοράς. Ακόμα περιμένουμε εδώ τη νεοφιλελεύθερη επανάσταση, η οποία έχει φτάσει σε επικίνδυνα άκρα στις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή