Ολοι γνωρίζουμε ότι ο κρατικός προϋπολογισμός είναι το βασικό και το κεντρικό εργαλείο άσκησης της οικονομικής πολιτικής μιας κυβέρνησης. Θα ήταν εύλογο, λοιπόν, η διαμόρφωση του ετήσιου προϋπολογισμού να γίνεται αντικείμενο διεξοδικής συζήτησης, η εκτέλεσή του να ασκείται και να παρακολουθείται με επιμέλεια, και τελικά ο απολογισμός του να γίνεται με διαφάνεια, ήτοι με ακρίβεια, έγκαιρα και με τρόπο που θα είναι κατανοητός στον ενδιαφερόμενο πολίτη. Αυτό θα ήταν σωστή, δημοκρατική διακυβέρνηση. Οπως, ίσως, φαντάζεστε, η Ελλάδα δεν είναι παράδειγμα προς μίμηση.
Στο 61% των χωρών του ΟΟΣΑ, ο κρατικός προϋπολογισμός κατατίθεται στη Βουλή τουλάχιστον 3 μήνες πριν από την έναρξη του νέου οικονομικού έτους. Σε Πολωνία, Καναδά, Γερμανία και Δανία, τα κοινοβούλια τον συζητούν επί 4 μήνες. Στις ΗΠΑ, η συζήτησή του είναι εξονυχιστική, διαρκεί 8 μήνες. Συνολικά, στις μισές χώρες του ΟΟΣΑ διαρκεί πάνω από 3 μήνες και σε 14 από αυτές διαρκεί 2 μήνες. Στην Ελλάδα η συζήτηση διαρκεί μόλις 1 (ένα) μήνα. Η χώρα μας βρίσκεται στην περίλαμπρη τελευταία θέση.
Πόσο μπορεί, ωστόσο, μια Βουλή να επιδράσει στη διαμόρφωση του κρατικού προϋπολογισμού; Εξαρτάται, από χώρα σε χώρα. Στις ΗΠΑ, οι αντιπρόσωποι του αμερικανικού λαού έχουν την εξουσία να ξαναγράψουν ολόκληρο τον προϋπολογισμό που έχει προτείνει η κυβέρνηση. Σε άλλες χώρες, οι νομοθέτες μπορούν να αλλάξουν την κατανομή των κονδυλίων του μέσα στο πλαίσιο του συνολικού ύψους που έχει προταθεί, είτε μόνο να τα μειώσουν ή να αλλάξουν εκείνα που προορίζονται για νέες δράσεις. Στην Ελλάδα, η Βουλή είτε τον εγκρίνει είτε τον απορρίπτει στο σύνολό του. Δεν δικαιούται να αλλάξει ούτε ένα τελευταίο δεκαδικό ψηφίο.
Και, τελικά, με ποιον τρόπο λογοδοτεί η κάθε κυβέρνηση, πώς και πότε γίνεται ο απολογισμός κάθε προϋπολογισμού; Οι πρακτικές ποικίλλουν. Στις ΗΠΑ, ο απολογισμός παρουσιάζεται 3 μήνες μετά τη λήξη του οικονομικού έτους. Σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα, παρουσιάζεται 12 μήνες μετά την εκτέλεσή του. Το σημαντικότερο, όμως, είναι πόσο διαφανής είναι ο απολογισμός. Αν, παράδειγμα, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του βρετανικού υπουργείου Οικονομικών, θα μπορέσετε να ικανοποιήσετε την περιέργειά σας να δείτε αναλυτικά έως και τις επιμέρους δαπάνες της (ιερής…) βασιλικής οικογένειας. Αν επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του δικού μας υπουργείου, θα βρείτε ένα πακέτο 800 σελίδων με τον απολογισμό του προϋπολογισμού 2015. Αν καταλάβετε τι λέει, παρακαλώ γράψτε μου…
Ολοι μιλάμε για θεσμούς, διαφάνεια, συνεννόηση, συνεργασία, αναβάθμιση της Βουλής, δημοκρατικό έλεγχο, λογοδοσία και άλλα χρήσιμα, όμορφα και αναγκαία. Αλλά η συζήτηση για το κεντρικό θέμα της οικονομικής πολιτικής περιορίζεται σε απαγγελία ομιλιών διανθισμένων με φιλο- ή αντι- κυβερνητικές κορώνες και σε τηλεοπτικά κλάματα, αν η φορολογία στα τσιγάρα μας υποχρεώνει να καπνίζουμε δύο τσιγάρα λιγότερα ημερησίως και πώς, φευ, θα αντέξουμε μια τέτοια δυστυχία. Αφού η παράσταση ολοκληρωθεί, κάθε υπουργείο μπορεί να προσαρμόζει τους κωδικούς που έχουν ψηφιστεί, κατά το δοκούν. Και η κωμωδία ολοκληρώνεται με μία παρωδία λογοδοσίας που κατ’ ευφημισμόν λέγεται απολογισμός. Στην πράξη, συγκαλύπτεται όποια αυθαιρεσία και προχειρότητα.
Οι διαδικασίες, κάποτε είναι ουσία. Ισως είναι πιο ουσιαστικές από τη θεωρούμενη ουσία. Αναρωτηθείτε: Γιατί, άραγε, κανένα πολιτικό κόμμα δεν τις αλλάζει ή δεν προτείνει να τις αλλάξουμε;..