Ηδη από την περίοδο που ακολούθησε το βρετανικό δημοψήφισμα, είχαμε διακρίνει πως ο σοβαρότερος κίνδυνος πολιτικής υφής για την Ευρώπη το 2017 ήταν η Ιταλία. Αντιθέτως με ό,τι συνέβη στην περίπτωση της Βρετανίας, η οποία ενέχει κινδύνους για την ίδια, εδώ υπάρχουν απειλές για την Ευρωζώνη. Ευτυχώς, όμως, ο πραγματικά συστημικός κίνδυνος με μία αποχώρηση της Ιταλίας από το ευρώ παραμένει εξαιρετικά απίθανος. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα των δημοσκοπήσεων ενόψει του δημοψηφίσματος της 4ης Δεκεμβρίου, ένα ποσοστό 53,5% προβλέπεται να καταψηφίσει και ένα 46,5% να υπερψηφίσει. Η τάση είναι ισχυρότερη για την αρνητική ψήφο, η οποία αφορά την προτεινόμενη από τον Ιταλό πρωθυπουργό Ματέο Ρέντσι συνταγματική μεταρρύθμιση για περιστολή των εξουσιών της Γερουσίας.
Στις αρχές του 2016 ο κ. Ρέντσι συνέδεσε το πολιτικό του μέλλον με την έκβαση της διαδικασίας. Σε περίπτωση υπερίσχυσης του «Οχι», αναμένεται να παραιτηθεί. Ο πρόεδρος της Ιταλίας Σέρτζιο Ματαρέλα, τότε, θα κάνει το καλύτερο δυνατόν να αποτρέψει μια παρατεταμένη περίοδο πολιτικοοικονομικής αστάθειας ή θα επιλέξει ακόμα και την προκήρυξη πρόωρων εκλογών πριν από τις προγραμματισμένες τον Μάιο του 2018. Τρεις είναι οι εναλλακτικές. Πρώτον, να ζητήσει στον κ. Ρέντσι να παραμείνει, ειδικά εάν πιστεύει ο νυν πρωθυπουργός ότι μπορεί να εξασφαλίσει ψήφο εμπιστοσύνης και στα δύο Σώματα, Βουλή και Γερουσία. Δεύτερον, εάν ο κ. Ρέντσι δεν μπορεί ή δεν επιδιώκει να παραμείνει στο αξίωμά του, ο κ. Ματαρέλα μπορεί να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε άλλο μέλος της κεντροαριστεράς παράταξης του νυν πρωθυπουργού. Τρίτον, εάν μετά το δημοψήφισμα υπάρξουν αποστάτες μεταξύ εκείνων που σήμερα στηρίζουν τον Ματέο Ρέντσι και δεν μπορεί να ασκηθεί η εξουσία με την υπάρχουσα κυβέρνηση, τότε ο Ιταλός πρόεδρος θα στραφεί ίσως στο κεντροδεξιό κόμμα του Σίλβιο Μπερλουσκόνι ή θα του ζητήσει στήριξη για προσωρινή ή τεχνοκρατική κυβέρνηση.
Στην απίθανη προοπτική να διεξαχθούν πρόωρες εκλογές μάλλον ο περισσότερο ωφελημένος θα είναι το ριζοσπαστικό λαϊκιστικό κίνημα των «Πέντε Αστέρων», το οποίο στις δημοσκοπήσεις έπεται της παράταξης Ρέντσι με 28% έναντι 32,5%. Πάντως, εάν επρόκειτο ποτέ να αναλάβει τη διακυβέρνηση, θα ήταν δυνατόν να το κάνει μόνο εάν έκτιζε συμμαχίες με άλλα κόμματα. Σημειωτέον ότι το κίνημα των «Πέντε Αστέρων» και δεξιά κόμματα όπως η Λίγκα του Βορρά και οι Αδελφοί της Ιταλίας θα μπορούσαν να οργανώσουν εκστρατεία για πρόωρες εκλογές με την υπόσχεση διεξαγωγής δημοψηφίσματος για το ευρώ. Εντούτοις, το ιταλικό Σύνταγμα δεν επιτρέπει να διεξαχθεί δημοψήφισμα με θέμα διεθνείς συνθήκες. Η τροποποίηση του Συντάγματος ή η εύρεση άλλου τρόπου παράκαμψης αυτής της ρήτρας θα είναι μάλλον δύσκολη. Και, εάν το κίνημα των «Πέντε Αστέρων», λόγου χάριν, ζητήσει απλώς την υποβολή άτυπου διαδικτυακού ερωτήματος για τη συμμετοχή της Ιταλίας στο ευρώ, αμφιβάλλω εάν όλοι οι βουλευτές του θα αισθάνονταν πως δεσμεύονται από το μη αντιπροσωπευτικό αποτέλεσμα εν τέλει. Στο τωρινό δημοψήφισμα, πάντως, οι Ιταλοί θα κληθούν να αποφανθούν για συνταγματική μεταρρύθμιση, η οποία θα διευκολύνει τη διακυβέρνηση της χώρας και την προώθηση μεταρρυθμίσεων. Η οικονομία της Ιταλίας ακόμα φέρει τα τραύματα από τη ραγδαία μετάβασή της από την κατάσταση της μαζικής παραγωγής σε εκείνην των ειδών πολυτελείας, στην οποία μεταπήδησε αναγκαστικά λόγω της ανόδου της Κίνας.
Λίγες ανεπτυγμένες χώρες πέρασαν αυτή τη διαδικασία. Η βαθιά ριζωμένη διαρθρωτική δυσκαμψία επιδείνωσε το πρόβλημα, αν και οι πρόσφατες αλλαγές βελτιώνουν σε σημαντικό βαθμό τις προοπτικές της ιταλικής οικονομίας. Ωστόσο, χρειάζονται χρόνο να αποδώσουν καρπούς, ενώ προς το παρόν η πολιτική αβεβαιότητα ανακόπτει τις εταιρικές επενδύσεις και καθιστά δύσκολη την προσέλκυση νέων κεφαλαίων για να στηριχθούν οι τράπεζες. Τέλος, η άνοδος και η πτώση του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο οποίος διετέλεσε επανειλημμένως πρωθυπουργός το διάστημα 1994 – 2011, άφησαν πίσω τους μία αποπροσανατολισμένη Κεντροδεξιά.
* Ο κ. Holger Schmieding είναι ανώτατος οικονομολόγος της Berenberg Bank.