Η πρόσφατη υπουργοποίηση του κ. Παπαδημητρίου επανέφερε στη μνήμη μου τις κρίσιμες ημέρες του 1ου εξαμήνου του 2015, όταν και διατυπώθηκαν διάφορες προτάσεις για την κυκλοφορία ενός παράλληλου εγχώριου «νομίσματος».
Η κεντρική ιδέα είχε ως εξής: το ελληνικό κράτος ουσιαστικά θα δανειζόταν από τους δημόσιους υπαλλήλους (και τους συνταξιούχους), εισπράττοντας τις υπηρεσίες τους αλλά πληρώνοντας τους με τίτλους IOUs (I Owe You ή στην ελληνική «έχεις λαμβάνειν»), απελευθερώνοντας έτσι τα ευρώ που απαιτούνταν για την αποπληρωμή των ξένων πιστωτών. Στη συνέχεια οι κάτοχοι των IOUs θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τους συγκεκριμένους τίτλους για τις εγχώριες συναλλαγές τους. Με την πάροδο προσδιορισμένου χρόνου, όσοι κατείχαν τίτλους IOUs θα τους επέστρεφαν στο ελληνικό κράτος και θα λάμβαναν πίσω ευρώ.
Ο νέος υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης κ. Παπαδημητρίου έχει δουλέψει εκτενώς πάνω στην ιδέα ενός παράλληλου νομίσματος και μέχρι να γίνει υπουργός, την υποστήριζε θερμά· με την διαφορά ότι γι αυτόν το παράλληλο νόμισμα δεν είναι απλά μια λύση έκτακτης ανάγκης για να μπορέσει το κράτος να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, αλλά μια συντεταγμένη στρατηγική για την έξοδο από την κρίση.
Για παράδειγμα, μόλις τον Σεπτέμβριο του ‘16 μελέτη του με τίτλο «Greece: Getting out of the Recession» [σελ. 10] υποστηρίζει την δραστική παρέμβαση του δημόσιου τομέα στην αγορά εργασίας μέσα από ένα μεγάλο πρόγραμμα δημιουργίας 550.000 θέσεων εργασίας «κοινής ωφέλειας» (ότι κι αν σημαίνει αυτό) με μισθό 586 ευρώ για κάθε εργαζόμενο.
Το ετήσιο κόστος της δαπάνης (7,5 δισ. ευρώ) θα καλυφθεί με την κυκλοφορία παράλληλου εγχώριου «νομίσματος», το Geuro (Greek euro), το οποίο ουσιαστικά θα λειτουργεί ως πιστοποιητικό έκπτωσης φόρου. Συγκεκριμένα, όσοι κατέχουν Geuros θα μπορούν να πληρώσουν με αυτά μέχρι το 20% των φόρων τους. Για να στηρίξει τη ρευστότητα του παράλληλου νομίσματος, το ελληνικό κράτος θα δεσμευτεί –σύμφωνα με την πρόταση– να αποδέχεται το δικό του χρέος ουσιαστικά ως φορολογικό έσοδο σε ισοτιμία έναντι του ευρώ ένα προς ένα.
Η λογική πίσω από την κυκλοφορία παράλληλου νομίσματος ως εργαλείο αναπτυξιακής πολιτικής και όχι ως μια λύση έκτακτης ανάγκης, βασίζεται στην υπόθεση ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε μια «κακή ισορροπία», δηλ. η εγχώρια κατανάλωση είναι πολύ μικρότερη από την παραγωγική ικανότητα της οικονομίας. Συνεπώς, εφόσον ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής είναι μεγάλος, μια δημοσιονομική επέκταση μπορεί να δώσει ώθηση στην οικονομία και να επιστρέψουμε –προσωρινά έστω– σε μια πορεία ανάπτυξης.
Θεωρώ ότι η πρόταση του κ. Παπαδημητρίου δεν επρόκειτο να πετύχει για τους ακόλουθους λόγους.
Πρώτον, όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα η εγχώρια κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένει σε υψηλότερα επίπεδα από αυτά των υπόλοιπων χωρών της ΕΕ και βρίσκεται πολύ πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Επομένως, η ρίζα του προβλήματος έγκειται κυρίως στην χαμηλή παραγωγική ικανότητα της οικονομίας και όχι στην χαμηλή ζήτηση.
Δεύτερον, υπό τις παρούσες συνθήκες μια αύξηση των δημόσιων δαπανών με τον τρόπο που επεξεργάζεται η πρόταση του κ. Παπαδημητρίου θα είχε μικρό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, δεδομένου ότι ούτε οι προοπτικές της οικονομίας θα μεταβάλλονταν, ούτε το επενδυτικό κλίμα και η καταναλωτική εμπιστοσύνη θα βελτιωνόταν.
Τρίτον, το Geuro πιθανότατα θα έχανε ραγδαία την αξία του, αφενός επειδή θα είχε μηδενική αποθεματική αξία και αφετέρου επειδή δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την αγορά εισαγόμενων προϊόντων. Το υποτιμημένο νόμισμα θα δημιουργούσε όλες τις προϋποθέσεις για μια μαύρη αγορά χρήματος, η οποία θα αύξανε σημαντικά το κόστος των συναλλαγών με αρνητική επίδραση στην οικονομία, παρόμοιας φύσης με αυτή που είχαν οι κεφαλαιακοί έλεγχοι που επιβλήθηκαν πέρσι.
Σημειωτέον ότι η υποτίμηση του Geuro δεν θα έκανε την οικονομία μας περισσότερο ανταγωνιστική, ούτε θα ενίσχυε τον εξαγωγικό τομέα –όπως συνήθως λέγεται. Ο λόγος είναι ότι το ευρώ δεν θα καταργούνταν αλλά θα συνυπήρχε με το Geuro. Έτσι, οι τουρίστες π.χ. που επισκέπτονται την Ελλάδα το καλοκαίρι θα εξακολουθούν να πληρώνουν το δωμάτιο τους σε ευρώ και η τιμή δωματίου θα καθορίζεται από την διεθνή ζήτηση που υπάρχει, παρά από το πόσο υποτιμημένο είναι το Geuro σε σχέση με το ευρώ.
Όχι μόνο η υποτίμηση του Geuro δεν θα βοηθούσε τις εξαγωγές μας, φοβάμαι ότι θα επέφερε μια ραγδαία και άδικη ανακατανομή του πλούτου, με κερδισμένους όσους έχουν σημαντικά ρευστά αποθέματα σε ευρώ ή καταθέσεις και εισόδημα στο εξωτερικό, και χαμένους όσοι βρίσκονται στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα της κοινωνίας.
Τέταρτον, η κυκλοφορία ενός παράλληλου νομίσματος δεν αγγίζει καν τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας (τα οποία γνωρίζουμε όλοι), ούτε συμβάλλει θετικά στη μεγάλη πρόκληση και την μοναδική διέξοδο που υπάρχει: την δημιουργία μιας σύγχρονης και αποτελεσματικής παραγωγικής βάσης με έντονο εξαγωγικό προσανατολισμό.
Το παράλληλο νόμισμα δεν αποτελεί αντίδοτο για την ανεπάρκεια του οικονομικού προγράμματος που έχει εφαρμοστεί τα τελευταία χρόνια. Είναι τουλάχιστον ανησυχητικό ότι ο καινούργιος υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης κ. Παπαδημητρίου δεν το έχει αντιληφθεί, όπως φαίνεται και από τα (ακαδημαϊκά και μη) άρθρα του.
*Ο κ. Βασίλης Σαραφίδης είναι επίκουρος καθηγητής Οικονομετρίας στο Monash Business School της Μελβούρνης.