Η «αναγκαστική» καθυστέρηση στις διαδικασίες ασύλου που έχει οδηγήσει σε ασφυξία τα νησιά οφείλεται στο γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν εφαρμόζει τον νόμο που η ίδια ψήφισε. Η προβλεπόμενη από τον νόμο 4375/2016 διαδικασία –ο νόμος ψηφίστηκε τον Απρίλιο του 2016 σε εφαρμογή της Συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας στις 20 Μαρτίου– επιτρέπει να εξετάζονται με συνοπτικές διαδικασίες (εντός ελάχιστων 24ώρων) τα αιτήματα ασύλου ατόμων που δεν έχουν προσφυγικό προφίλ. Δεδομένου ότι στα νησιά του Αιγαίου τους τελευταίους μήνες φτάνουν κυρίως οικονομικοί μετανάστες, αν οι διατάξεις του νόμου εφαρμόζονταν, τα νησιά θα απαλλάσσονταν από την πλειονότητα των εγκλωβισμένων μεταναστών. Χαρακτηριστικά, το τελευταίο τριήμερο στη Λέσβο έφθασαν 124 άτομα, από τους οποίους δέκα Ιρακινοί, δύο Σύροι και ένας Αφγανός. Οι υπόλοιποι, σύμφωνα με πληροφορίες, προέρχονται από χώρες της Αφρικής και συγκεκριμένα 54 από το Κονγκό, 7 από την Αιθιοπία, 12 από το Καμερούν, 5 από την Ανγκόλα, 3 από την Αλγερία και 3 από τη Γκάνα κ.ά. Ταυτόχρονα, βέβαια, θα βελτιώνονταν και οι συνθήκες φιλοξενίας των προσφύγων που αισθάνονται να κινδυνεύουν στα hotspots.
Εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα στα νησιά φτάνουν περισσότεροι μετανάστες σε σχέση με τους πρόσφυγες, γεγονός το οποίο έχει αποκαλύψει και ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας μιλώντας στη βουλή. Ωστόσο, η διαδικασία εξέτασης των αιτημάτων ασύλου ακολουθεί στις διαδικασίες που αφορούν τους πρόσφυγες με πολύωρες ατομικές συνεντεύξεις. «Εφαρμόζονται χρονοβόρες διαδικασίες για ανθρώπους που δεν υπάρχει πιθανότητα να πάρουν άσυλο, ενώ η χώρα βρίσκεται σε εθνική κρίση. Αν εκμεταλλευόμαστε σωστά τη συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας, ο μεγαλύτερος αριθμός όσων φτάνουν στα νησιά θα γύριζε πίσω σε ελάχιστα 24ωρα» αναφέρει χαρακτηριστικά στέλεχος του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Συγκεκριμένα, στην παράγραφο 6 του άρθρου 51 του νόμου 4375/2016 αναφέρεται ότι οι Αρχές μπορούν να εξετάζουν κατά προτεραιότητα αιτήσεις ασύλου για άτομα «των οποίων οι αιτήσεις μπορούν να θεωρηθούν ως προδήλως αβάσιμες, ή για άτομα για τα οποία η ΕΛ.ΑΣ. με αιτιολογημένο έγγραφό της αναφέρει ότι συνιστούν κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη της χώρας». Επίσης στην παράγραφο 7 τονίζεται ότι «η Αποφαινόμενη Αρχή εξετάζει μία αίτηση με την ταχύρρυθμη διαδικασία, όταν η αίτηση είναι προδήλως αβάσιμη» ή ο αιτών προέρχεται από ασφαλή τρίτη χώρα.
Στο μεταξύ, οξύνονται οι αντιδράσεις στα νησιά, καθώς ξενοδόχοι αρνούνται να συμμετέχουν στο πρόγραμμα της Υπατης Αρμοστείας για φιλοξενία προσφύγων παρά τα κονδύλια που προβλέπονται. «Τα ξενοδοχεία μας έχουν φτιαχτεί για τον τουρισμό του νησιού», τονίζει ο πρόεδρος των Ξενοδόχων Σάμου, Κώστας Κυριαζής. Η Υπατη Αρμοστεία, σύμφωνα με πληροφορίες, ίσως λόγω της αντίδρασης, απευθύνθηκε σε γραφείο ταξιδίων που έκλεισε σε ξενοδοχεία δωμάτια σε «ελεύθερους πελάτες». Οταν όμως οι ξενοδόχοι διαπίστωσαν ότι πρόκειται για πρόσφυγες διαμαρτυρήθηκαν στο πρακτορείο, ενώ ενημέρωσαν και τις Ενώσεις Ξενοδόχων.