Δύσκολα φαντάζεται ο βιαστικός διαβάτης της οδού Σταδίου πως αν κάνει μία στάση στον αριθμό 40, στο κεντρικό κτίριο της Alpha Bank, θα μπορεί να δει από κοντά ένα έργο του Γιάννη Μόραλη, όχι πολύ γνωστό, ένα έργο που για πρώτη φορά αποκαλύπτεται στο κοινό με αυτόν τον τρόπο. Είναι ένα τεράστιο επιτοίχιο –ακρυλικό σε πλακάζ– διαστάσεων 5,12Χ6,86 μ. Καλύπτει έναν μεγάλο τοίχο με τα χρώματά του ζωντανεμένα. Είναι ένας νέος ένοικος στο κεντρικό κτίριο της Τράπεζας (Σταδίου 40), αλλά παλιός γνώριμος της περιοχής, καθώς είχε δημιουργηθεί το 1973 και είχε τοποθετηθεί στο ισόγειο του Κεντρικού Καταστήματος της Τραπέζης Πειραιώς του ομίλου της Εμπορικής Τραπέζης, γωνία Σταδίου και Κοραή.
Ηταν τοποθετημένο κατά τέτοιο τρόπο, εν μέρει κρυμμένο από τον ημιώροφο και πίσω από τα γκισέ (τα χρόνια που οι υπάλληλοι μπορούσαν να καπνίζουν), ώστε λίγοι το πρόσεχαν. Το βράδυ, ωστόσο, φωτιζόταν και μπορούσε κανείς να το δει εν μέρει από τον δρόμο. «Η μεταφορά του, η αποκατάστασή του και η εκ νέου τοποθέτησή του στο κεντρικό πλέον κτίριο της Alpha Bank ήταν ένα μεγάλο έργο με σημαντικές τεχνικές δυσκολίες», λέει η ιστορικός τέχνης Ειρήνη Οράτη, επιμελήτρια της Συλλογής Εργων Τέχνης της Alpha Bank.
Είκοσι κομμάτια
Είναι μια μεγάλη επιτοίχια σύνθεση αποτελούμενη από 20 κομμάτια, με το αναγνωρίσιμο γεωμετρικό ύφος του Μόραλη. Ως ανάθεση, από την τότε Τράπεζα Πειραιώς, το θέμα είναι θαλασσινό, μια εικόνα από ένα εμπορικό λιμάνι. Υπαινικτικό αλλά έντονο το μπλε της θάλασσας, η ώχρα, το χοντροκόκκινο, το άσπρο και το μαύρο. «Ο Μόραλης δουλεύει με συμβολικά σχήματα, κομμάτια από πλώρες και πρύμνες καραβιών, έλικες, γερανούς, σκοινιά και προβλήτες», λέει η Ειρήνη Οράτη. Σε μια πιο λεπτομερή εξέταση του έργου, ανακαλύπτει κανείς ότι δίπλα στην υπογραφή του ο Μόραλης έχει γράψει, σε ισότιμη σχέση, το όνομα του Ζαχαρία Αρβανίτη, του ανθρώπου που εκτέλεσε το έργο. Ο Ζαχαρίας Αρβανίτης ήταν τότε τελειόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών.
«Το 1973 είχα μόλις τελειώσει τη Σχολή», μου λέει στο τηλέφωνο και ακούω τη στοχαστική φωνή του. «Είχα την τύχη να τον έχω δάσκαλο για τέσσερα χρόνια και μετά είχα την τιμή να με έχει βοηθό του για άλλα οκτώ χρόνια. Ο Μόραλης ήταν ένας ιδιαίτερος άνθρωπος. Με τον τρόπο που συμπεριφερόταν μας έδειχνε μια στάση ζωής».
Ο Ζαχαρίας Αρβανίτης, που όταν ήταν φοιτητής «είχε καθημερινή παρουσία στο εργαστήριο», δούλεψε βάσει μιας όχι μεγάλης μακέτας του έργου που του είχε δώσει ο Μόραλης (η μακέτα ανήκει σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη). Είχε αποκτήσει εμπειρία συνεργαζόμενος με τον Δημήτρη Μυταρά, που, τότε, ήταν βοηθός του Μόραλη. «Χρησιμοποίησα κάναβο ώστε να γίνει η εκτέλεση κομμάτι κομμάτι», λέει ο Ζαχαρίας Αρβανίτης. Ο Μόραλης δέχτηκε τη δουλειά του Αρβανίτη και δεν είχε να προτείνει καμία παρέμβαση ή διόρθωση. «Ηταν ένας άνθρωπος με σπάνιο ήθος», λέει ο Ζαχαρίας Αρβανίτης. «Οταν είχα κάνει ατομική έκθεση το 2008, στην γκαλερί Καπλανών 5, την ημέρα των εγκαινίων είχε καταρρακτώδη βροχή. Αυτό δεν εμπόδισε τον Μόραλη να είναι παρών». Η εκτέλεση της μακέτας του έργου, που βλέπουμε σήμερα στο κεντρικό κατάστημα της Alpha Bank, είχε γίνει στο εργαστήρι του Ζαχαρία Αρβανίτη, στο Παγκράτι, στην οδό Πυλάρου κοντά στην Πλατεία Πλαστήρα. «Ηταν ένα νεοκλασικό σπίτι, όπου είχα το εργαστήριό μου. Στον δεύτερο όροφο, υπήρχε μια μεγάλη, ψηλοτάβανη αίθουσα. Ηταν εκείνες οι σάλες με τις ενδιάμεσες πόρτες, τις τόσο χαρακτηριστικές στα παλιά σπίτια. Εκεί, μπορούσα να αναπτύξω το έργο καθ’ ύψος». Το έργο παραδόθηκε ένα μήνα πριν από την προθεσμία.
Δίπλα δίπλα
Για τον Ζαχαρία Αρβανίτη, που δουλεύει ως εικαστικός δημιουργός καθημερινά (γιατί «είναι ευτυχία να μπορεί να δουλεύει»), η κίνηση ψυχικής γενναιοδωρίας του Μόραλη, να βάλει το όνομά του ισότιμα δίπλα στη δική του υπογραφή, ήταν μία πράξη μεγαλείου αλλά και μια κίνηση απολύτως ταιριαστή με την προσωπικότητά του.
Αυτό το έργο του Μόραλη, που αποτελεί πλέον και πάλι ένα αξιοθέατο της Αθήνας, παρέμεινε στην αρχική θέση του για πάνω από 40 χρόνια. Εδώ και λίγες εβδομάδες έχει βρει τη νέα θέση του, επιμελώς αποκατεστημένο, ως μία ευφυής περίληψη της βασικής φιλοσοφίας του Μόραλη, με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, τις σειρές και τις έντονες διαγώνιες. «Το όλο είναι βασισμένο σε δύο-τρία στοιχεία», έλεγε. Το διαπιστώνει κανείς όταν σταθεί μπροστά σε αυτό το έργο.