Η συζήτηση πάνω σε τεχνικές λεπτομέρειες έχει κρύψει τη μεγάλη εικόνα. Στις πανεπιστημιακές εξετάσεις είναι οι εύστοχες ερωτήσεις που οδηγούν σε καλές απαντήσεις. Διότι αποφεύγεται η επίδειξη περιττών γνώσεων, αποκαλύπτεται η άγνοια, αποθαρρύνεται η αντιγραφή. Η πολιτική συζήτηση μεταξύ κομμάτων θυμίζει τις αμήχανες απαντήσεις μετρίων φοιτητριών σε κακοδιατυπωμένα θέματα. Οπου η ευσυνείδητη καθηγήτρια μπορεί μόνο να τους περάσει όλους ή να τους κόψει όλους. Και στις δύο περιπτώσεις ο σκοπός των εξετάσεων –να ξεχωρίσει τους καλούς– αποτυγχάνει.
Ποια, λοιπόν, είναι η άσκηση Πολιτικής Οικονομίας που διακρίνει την ήρα από το στάρι;
Εκφώνηση: Είστε κυβερνήτης χώρας με τεράστιο δημόσιο χρέος. Η πιθανότητα ουσιαστικής ελάφρυνσης περνάει από την επιβολή στον πληθυσμό 3,5% πρωτογενούς πλεονάσματος για πάνω από 5 χρόνια. Μπορείτε να αλλάξετε το μέγεθος του κράτους, να αλλάξετε τη φορολογία, ή και τα δύο. Τι επιλέγετε; (Μπορείτε να λάβετε σαν δεδομένο ότι η υπερφορολόγηση σκοτώνει την ανάπτυξη.)
Ανάπτυξη θέματος: Α. (Εις άτοπον απαγωγή): Εστω ότι διατηρούμε το μέγεθος του κράτους. Τότε 3,5% πλεόνασμα μπορεί να προκύψει μόνο με επιπλέον φορολογία. Αυτή σκοτώνει την ανάπτυξη. Δηλαδή επιβάλλοντας περισσότερους (ποσοστιαία) φόρους στους ίδιους ανθρώπους, τους ωθείς να περιορίσουν την οικονομική τους δραστηριότητα, να μετακομίσουν στη Βουλγαρία κοκ. Μετά τους πρώτους μήνες σοκ, διαπιστώνεις ότι τα φορολογικά έσοδα έχουν μειωθεί. Τότε επιβάλλεις ακόμη περισσότερους φόρους. Αλλά και αυτοί, μετά την αρχική προσαρμογή, οδηγούν σε μείωση των συνολικών εσόδων. Οπότε, πάλι από την αρχή. Αν αυτό ισχύει στον χρόνο i=t και στο i=t+1, τότε γενικεύεται στο ν. Το ΑΕΠ τείνει στο μηδέν.
(Απορία: Αν το κατάλαβα εγώ, γιατί δεν το καταλαβαίνουν τα πολιτικά κόμματα που διαθέτουν ανθρώπους έξυπνους, «μάγκες» και επιστήμονες; Πιθανή εξήγηση: Ο πολιτικός κύκλος: Καθώς κάθε αύξηση φορολογίας οδηγεί σε παροδική αύξηση εσόδων, αυτό επιτρέπει στον καθένα πολιτικό να ελπίζει ότι τον επόμενο γύρο θα τον αναλάβει άλλος – μετά τις εκλογές. Αρα δεν πειράζει. Ομως αλλεπάλληλες εκλογές επιταχύνουν τον στροβιλισμό.)
Β. (Κυρίως θέμα). Αν θέλουμε να αποφύγουμε τα παραπάνω, μπορούμε να μειώσουμε το μέγεθος του κράτους. Τότε το ίδιο πρωτογενές πλεόνασμα προκύπτει με διατήρηση των φόρων εκεί που είναι, ίσως δε και με μείωσή τους. Πράγματι, όσοι δεν υποστηρίζουν αύξηση φορολογίας, υποστηρίζουν μεταρρυθμίσεις για αποτελεσματικό κράτος (αορίστως).
Αρκεί η αόριστη επίκληση μεταρρυθμίσεων ή χρειάζεται κάτι επιπλέον; Κατά σειράν δημοφιλίας:
1. Καταπολέμηση σπατάλης: λιγότερα υπουργικά αυτοκίνητα, λιγότερα και οικονομικότερα ταξίδια στο εξωτερικό. Αυτό όμως θα ισοδυναμούσε με 3,5% του ΑΕΠ, μόνο αν το ΑΕΠ συρρικνωθεί πολύ περισσότερο.
2. Αποτροπή νέων δαπανών, αφού εκεί δεν διατυπώνονται αντιρρήσεις. Ομως: παγώνοντας προσλήψεις μειώνεται το κράτος εκεί όπου χρειάζεται περισσότερο. Αποτρέποντας επενδύσεις μειώνεται το ΑΕΠ και άλλο.
3. Περικοπή στην τύχη και λίγο από όλα. Τότε, όμως, όλα πάνε προς το χειρότερο.
4. Τελευταία η πιο διαδεδομένη λύση: πολλή κουβέντα για μικρότερο κράτος, λίγες προτάσεις για το πώς αυτό επιτυγχάνεται. Αυτό επιτρέπει στον καθένα να λέει ότι θα μειώσει το κράτος – αλλά γενικώς και «αλλού». Η μόνη ουσιαστική λύση είναι να περικοπεί η φιλοδοξία του κράτους. Να προσπαθεί να κάνει λιγότερα πράγματα, κάνοντας το καθένα από αυτά καλύτερα. Η επιλογή «Λίγο από όλα» (α) μπλοκάρει ακόμη και αυτά που θα έκαναν αποτελεσματικά άλλοι. (β) η κακή ποιότητα κρατικών υπηρεσιών προσφέρει άλλοθι στη φοροδιαφυγή.
Το μικρότερο κράτος είναι αποτελεσματικό – εκεί που μετράει. Αν δεν μπορεί να κάνει όπως πρέπει, τότε αφήνει τους άλλους να προσπαθήσουν.
Γ. (Συμπέρασμα). Η λύση στο πρόβλημα της υπερχρεωμένης χώρας είναι ένα κράτος που περιορίζει τις δουλειές που αναλαμβάνει, προκειμένου να τις κάνει καλύτερα. Η διαπίστωση δεν είναι μόνο θεωρητική, απαιτεί εξειδίκευση.
Ετσι, είναι ορθό ότι χρειάζεται εκσυγχρονισμός. Είναι εξίσου ορθό ότι χρειάζεται επανίδρυση του κράτους. Και για τα δύο, όμως, απαιτούνται τέσσερις επιλογές:
1. Απλές διαδικασίες, λίγες εξαιρέσεις = λιγότερα υπουργεία, λιγότεροι υπάλληλοι.
2. Λίγοι και απλοί φόροι = δικαιοσύνη στην εφαρμογή / αποτελεσματικότητα στην είσπραξη
3. Το κράτος δεν παράγει, ρυθμίζει.
4. Το κράτος δεν είναι επιχειρηματίας.
Επτά χρόνια κρίσης θα έπρεπε να είχαν αναδείξει τη μεγάλη εικόνα: Χρειαζόμαστε ένα λιγότερο φιλόδοξο, αλλά περισσότερο σοβαρό κράτος. Αντ’ αυτού, επιμένουμε σε ένα φλύαρο, ασόβαρο κράτος. Αλλη μια κληρονομιά του πολιτικού μας συστήματος.
*Η κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.