Τέλος της χρονιάς, κάνουμε απολογισμούς: στον εαυτό μας, σε συνεργάτες, σε μετόχους. Ας κάνω κι εγώ έναν δημόσιο απολογισμό, για ένα ολόκληρο οικοσύστημα επιχειρήσεων, και για μια τετραετία. Αναφέρομαι στα startups («νεοφυείς» επιχειρήσεις). Είναι οι νέες, μικρές εταιρείες που στηρίζονται σε δική τους καινοτομία και ελπίζουν σε λίγα χρόνια να κατέχουν σημαντική θέση στην παγκόσμια αγορά.
Στο τέλος του 2012 υπήρχαν στην Ελλάδα ελάχιστες εταιρείες με αυτά τα χαρακτηριστικά. Στο τέλος του 2016 υπάρχουν μερικές εκατοντάδες. Η σύγκριση με το πρόσφατο παρελθόν είναι εντυπωσιακή, αν και η σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες παραμένει απογοητευτική.
Η γρήγορη ανάπτυξη οφείλεται τόσο στις παγκόσμιες τεχνολογικές εξελίξεις που επιτρέπουν σε μια μικρή ομάδα να δημιουργήσει ένα πρωτόλειο προϊόν με ελάχιστη επένδυση, όσο και στην ελληνική οικονομική κρίση που ώθησε πολλούς επιστήμονες να επιχειρήσουν, επειδή δεν είχαν ευκαιρία για καριέρα στο πανεπιστήμιο, στο Δημόσιο ή στο μαγαζί της οικογένειας.
Οφείλεται όμως και σε μια πολιτική επιλογή. Το 2011 η τότε κυβέρνηση αποφάσισε να διαθέσει 50 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα JEREMIE για να επενδυθούν σε νεοφυείς επιχειρήσεις. Το European Investment Fund (EIF) ανέλαβε να επιλέξει τις ομάδες διαχείρισης των κεφαλαίων, και έτσι δημιουργήθηκαν τα τέσσερα «JEREMIE Funds», που άρχισαν να επενδύουν το 2013. Το Openfund είναι ένα από αυτά. Μέχρι τότε ήταν σχεδόν αδύνατο να βρουν χρηματοδότηση τα ελληνικά startups πέρα από συγγενείς και φίλους. Ξαφνικά, οι ιδρυτές τους είδαν ότι ίσως μπορούν να προσλάβουν προγραμματιστές και σχεδιαστές, να πληρώσουν καμπάνιες προώθησης, να ταξιδέψουν για να δουν πελάτες και στήσουν μια επιχείρηση με προοπτικές.
Σήμερα υπάρχουν περίπου 80 εταιρείες με συμμετοχή Κεφαλαίων Επιχειρηματικών Συμμετοχών, από τις οποίες οι 67 έχουν κεφάλαια του JEREMIE. Σε αυτές έχουν επενδυθεί και ιδιωτικά κεφάλαια που ήδη υπερβαίνουν τη δημόσια χρηματοδότηση. Η συνολική αξία των συμμετοχών είναι σημαντικά μεγαλύτερη από το κόστος, που σημαίνει ότι οι μέτοχοι θα κερδίσουν όταν αυτές πουληθούν. Αυτό ισχύει και για το ελληνικό Δημόσιο. Γνωρίζω τέσσερις περιπτώσεις επιχειρήσεων που έχουν πωληθεί σε ξένους αγοραστές σε τιμήματα από 15 εκατ. ώς 45 εκατ. ευρώ με μεγάλο κέρδος για τους επενδυτές. Στα επόμενα χρόνια προβλέπω πολλαπλάσιες μεταβιβάσεις, που σε 3-4 περιπτώσεις θα υπερβούν τα 100 εκατ. ευρώ
Στις εκατοντάδες νεοφυείς επιχειρήσεις (με ή χωρίς χρηματοδότηση) απασχολούνται τουλάχιστον δύο χιλιάδες καλά στελέχη. Ενα σημαντικό ποσοστό αυτών θα μείνουν για αρκετά χρόνια στον ίδιο εργοδότη παράγοντας έργο και έχοντας καλές αμοιβές. Πολλοί θα χάσουν τη δουλειά τους, γιατί τα περισσότερα startups αποτυχαίνουν, αλλά θα έχουν αποκτήσει εφόδια περιζήτητα στη νέα εποχή. Αρκετοί θα ιδρύσουν την επόμενη γενιά επιχειρήσεων.
Τα ελληνικά startups είναι λοιπόν μια μικρή ιστορία αισιοδοξίας μέσα στην κρίση. Είναι όμως μικρή η επιτυχία μας, αν τη συγκρίνουμε με τις επιδόσεις άλλων χωρών, αλλά και με τις δυνατότητες της οικονομίας, ή με τις ανάγκες της κοινωνίας. Κάθε οικοσύστημα επιχειρήσεων χρειάζεται χρόνο για να μεγαλώσει, να προκύψουν μιμητές των πρώτων επιτυχιών, να ξαναεπιχειρήσουν οι έμπειροι πια επιχειρηματίες, να ωριμάσουν τα στελέχη, να χτιστούν συνεργασίες και συνέργειες.
Από το να περιμένουμε την οργανική εξέλιξη, τι παραπάνω μπορούμε να κάνουμε; Για το κράτος, το προφανές είναι να ελαφρύνει την παράλογη φορολογία στα μεσαία εισοδήματα, που πλήττει τα καλύτερα στελέχη των startups. Δεν μπορείς να αξιοποιήσεις το ανθρώπινο κεφάλαιο με τέτοια πολιτική.
Για όσους επενδύουν και επιχειρούν, το επόμενο στάδιο είναι να αξιοποιήσουν περισσότερα στοιχεία της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Μέχρι τώρα, οι ιδρυτές και τα στελέχη φέρνουν στην εταιρεία τις ατομικές τους γνώσεις και ικανότητες, που τις απέκτησαν σπουδάζοντας ή μελετώντας μόνοι ή, σπανιότερα, εργαζόμενοι σε συναφές αντικείμενο. Τα προϊόντα που σχεδιάζουν στηρίζονται σε μια διάγνωση αναγκών για αόριστες ομάδες χρηστών, και σε γενικά διαθέσιμες τεχνολογίες χωρίς πολύ ειδικές γνώσεις και ιδιόκτητη έρευνα.
Οι ίδιες ιδέες μπορούν θεωρητικά να ξεπηδήσουν σε οποιαδήποτε πόλη του κόσμου και σε κάθε ομάδα προγραμματιστών. Το μοντέλο αυτό μπορεί να φέρει επιτυχίες, αλλά όσο περνάει ο καιρός οι ευκαιρίες λιγοστεύουν και ο ανταγωνισμός εντείνεται.
Η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» που ξεκινά τώρα απαιτεί περισσότερη έρευνα και εξειδίκευση από τις νεοφυείς επιχειρήσεις και ταυτόχρονα συνδυασμό διαφορετικών τεχνολογιών, όχι μόνο λογισμικό. Για όλα αυτά χρειάζονται διασυνδέσεις έξω από το γραφείο μιας μικρής ομάδας. Μερικές ευκαιρίες θα προκύψουν από τα πανεπιστήμια και τα ινστιτούτα. Οσο διερευνώ τον χώρο, τόσο ανακαλύπτω ερευνητικά αποτελέσματα που μπορούν να τροφοδοτήσουν νέες λύσεις για τις διαδικασίες παραγωγής και για τα προϊόντα μεγάλων επιχειρήσεων στην Αμερική ή στη Γερμανία. Αλλες ευκαιρίες θα έρθουν από τη στενή συνεργασία με μεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα, σε συμβατικούς κλάδους: γεωργία, τρόφιμα, τουρισμός, ναυτιλία, ιατρικές υπηρεσίες, κατασκευές. Τέλος, οι Ελληνες της διασποράς είναι πολύτιμο και αναξιοποίητο δυναμικό. Εχουν να προσφέρουν επιστημονική αξιολόγηση, επιχειρηματικές συμβουλές, συστάσεις και συνεργασίες με κομβικούς πελάτες, ίσως και προσωπική συμμετοχή στην επιχείρηση.
Ακαδημαϊκή έρευνα, κλαδική τεχνογνωσία, διασπορά. Είναι τα στοιχεία που πρέπει να εντάξουμε στο οικοσύστημα την ερχόμενη τετραετία. Καλή χρονιά!
*Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών Openfund.