Γράφω αυτές τις αράδες, καθώς πλησιάζουμε την άγια μέρα των Χριστουγέννων, και αναρωτιέμαι: Είναι καλύτερο για μας, στον ευρωατλαντικό βορρά του πλανήτη, να συνεχίσουμε να ζούμε σε κοινωνίες ελευθερίας, πλουραλισμού και πολυφωνίας ή πρέπει να καταφύγουμε σε ένα παραδοσιακού τύπου τυραννικό καθεστώς που περικυκλώνει με τείχη τους πολίτες του και υπόσχεται ομοιογένεια, τάξη και ασφάλεια; Τα τραγικά γεγονότα των τελευταίων ημερών (εγκληματικό φορτηγό που κατακρεουργεί αθώους πολίτες σε αγορά του Βερολίνου, και εκτέλεση του Ρώσου πρέσβη από νεαρό Τούρκο, εν ενεργεία αστυνομικό, στην Αγκυρα) δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά για την απάντησή μας στο παραπάνω καίριο ερώτημα.
Στην Ελλάδα διανύουμε την έβδομη χρονιά μιας παρατεταμένης οικονομικής κρίσης που ανάγκασε διαδοχικές κυβερνήσεις να υπογράψουν μνημόνια εξωτερικής επιτροπείας και χαμηλότοκου δανεισμού για την αποφυγή μιας καταστροφικής πτώχευσης. Επιεικώς θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η κοινωνία μας βρίσκεται σε κατάσταση μαζικής κατάθλιψης.
Στη γειτονική Τουρκία η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη, μετά το πρόσφατο πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης Ερντογάν και τη λήψη σκληρών μέτρων που αυτός εφάρμοσε και εφαρμόζει σε έναν τριμέτωπο αγώνα εναντίον παραδοσιακών μουσουλμάνων του αυτοεξόριστου ιεροκήρυκα Γκιουλέν, κεμαλιστών με λαϊκό και φιλοδυτικό προσανατολισμό, και Κούρδων (της Τουρκίας) που οραματίζονται την αυτονομία ή την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους.
Η Αίγυπτος, στα νότια παράλια της Μεσογείου, βρίσκεται σήμερα υπό στρατιωτικό και φιλοδυτικό καθεστώς μετά την αποτυχία του πειράματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Και ακόμη δυτικότερα, η Λιβύη αντιμετωπίζει φυγόκεντρες δυνάμεις –στη μετά Καντάφι εποχή– από φυλετικές οντότητες στα δύο άκρα της ταλαιπωρημένης αυτής χώρας. Στα νοτιοδυτικά Βαλκάνια η εικόνα είναι επίσης αρκετά θολή. Οι περισσότερες χώρες, της Σερβίας μη εξαιρουμένης, αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, αλλά παραμένουν σταθερά προσανατολισμένες στον στόχο της ένταξής τους σε δυτικούς θεσμούς (Ευρωπαϊκή Ενωση και ΝΑΤΟ), ακολουθώντας την πορεία –ανατολικότερα– της Βουλγαρίας και Ρουμανίας που δυστυχώς αντιμετωπίζουν και αυτές σοβαρές οικονομικές δυσκολίες στον δρόμο της ευρωπαϊκής τους προσαρμογής.
Στην ευρύτερη Ευρωπαϊκή Ενωση η αβεβαιότητα επεκτείνεται σταθερά με την εκδήλωση έντονου ευρωσκεπτικισμού: Δημοψήφισμα υπέρ του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο και ταυτόχρονη αύξηση ακροδεξιών και εθνικιστικών δυνάμεων στη Γαλλία, την Αυστρία, την Ολλανδία και σε αρκετές πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Το έντονα διασπαστικό κλίμα στην Ευρώπη (ένα κράμα εθνικισμού και ρατσισμού) έχει κυρίως ενισχυθεί από την πρόκληση του προσφυγικού προβλήματος, καθώς πολλαπλά κύματα απελπισμένων ανθρώπων προσπαθούν απεγνωσμένα να καταφύγουν στην αναπτυγμένη βορειοδυτική Ευρώπη χρησιμοποιώντας ως κύριες «πύλες εισόδου» την Ελλάδα και την Ιταλία.
Τέλος, η πρόκληση της αβεβαιότητας μεγεθύνεται γεωμετρικά μετά το αναπάντεχο αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ. Ο νεοεισερχόμενος στην προεδρία, Ντόναλντ Τραμπ, εξέπεμψε και εκπέμπει πολλά και αντιφατικά μηνύματα σχετικά με τον ρόλο και τη μελλοντική συμπεριφορά της υπερατλαντικής υπερδύναμης. Ορκίζεται ως πρόεδρος, και παίρνει στα χέρια του τα ηνία της μεγάλης του χώρας, στις 20 Ιανουαρίου του νέου χρόνου. Οι μέχρι στιγμής επιλογές του για το υπουργικό του επιτελείο και άλλους κομβικούς αξιωματούχους, ενεργοποιούν δοκιμασμένους επιχειρηματίες και απόστρατους στρατηγούς και δείχνουν ότι το ιδεολογικό εκκρεμές της κυβέρνησης Τραμπ κινείται ξεκάθαρα προς ακροδεξιά κατεύθυνση. Και αυτό έχει ενισχυθεί από τις προεκλογικές διακηρύξεις του πολυεκατομμυριούχου κ. Τραμπ σχετικά με την ολοκλήρωση ενός τεράστιου τείχους στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό, την αμφισβήτηση της χρησιμότητας και της οικονομικής βιωσιμότητας του ΝΑΤΟ, τη ριζική αλλαγή του παγκοσμίου κλίματος με βελτίωση των σχέσεων της Ουάσιγκτον με τη Μόσχα, και με την έμφαση στον εμπορικό προστατευτισμό – ο οποίος δημιουργεί την εντύπωση επιστροφής στον απομονωτισμό (που παραδοσιακά ακολουθούσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο).
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω, δεν αναγνωρίζω τον εαυτό μου. Σαν Ελληνας και άτομο κάποιας ηλικίας που έζησε και εργάστηκε για πολλά χρόνια στην Αμερική, και ως συνταξιούχος πανεπιστημιακός, είμαι γνωστός στους φίλους μου για την αθεράπευτη αισιοδοξία μου.
Βεβαίως η σκυθρωπή σημερινή κατάσταση της χώρας μας είναι αδιαμφισβήτητη. Διατηρώ, όμως, σοβαρές επιφυλάξεις ως προς το μη αναστρέψιμο της σημερινής κατάστασης. Διότι έχουμε στην πατρίδα μας περάσει και ξεπεράσει πολύ χειρότερα! Παρηγορώ τον εαυτό μου κάθε φορά που φέρνω στον νου μου παιδικές αναμνήσεις από τα χρόνια της Κατοχής, όταν η πείνα και οι ασθένειες θέριζαν τον κόσμο (μέχρι που τα κάρα της δημαρχίας μάζευαν από τα πεζοδρόμια τα τυμπανιαία πτώματα των θυμάτων της ασιτίας), όταν οι δυνάμεις των κατακτητών απαγόρευαν την κυκλοφορία ακόμη και των πεζών, και γενικά όταν συμμεριζόμουν τον διάχυτο φόβο των κατοίκων της πόλης μας απέναντι στους αγέλαστους και αμείλικτους εισβολείς. Παρηγορώ, επίσης, τον εαυτό μου διότι δεν θα ξαναζήσουμε τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου που κόστισαν περισσότερους νεκρούς και τραυματίες στα πεδία των μαχών – σε σύγκριση με τις απώλειές μας στο αλβανικό μέτωπο εναντίον των Ιταλών του Μουσολίνι, και στο Ρούπελ απέναντι στους Γερμανούς του Τρίτου Ράιχ. Και βέβαια δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τη σημερινή κατάσταση με τα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-74) που –παρά την οικονομική επάρκεια εκείνης της εποχής– είχε αφαιρέσει από τους συμπατριώτες μας το πολυτιμότερό τους αγαθό, την ελευθερία!
* Ο κ. Θεόδωρος Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών.