Αυτό που απασχολεί πιο έντονα το 39% των Ευρωπαίων πολιτών, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, είναι η τρομοκρατία. Δύο χρόνια νωρίτερα, μόλις το 6% είχε απαντήσει το ίδιο.
Η κατακόρυφη αυτή άνοδος δεν είναι, φυσικά, παράλογη. Το 2016 κύλησε όπως το 2015, με τα ματωμένα ίχνη της τρομοκρατίας να απλώνονται από τη Νίκαια μέχρι το Μόναχο και από τις Βρυξέλλες μέχρι την Κωνσταντινούπολη και πιο πρόσφατα στο Βερολίνο – εκτός Ευρώπης, σε χώρες όπως το Ιράκ και η Συρία, πολύνεκρα περιστατικά σημειώνονταν καθημερινά, ενώ το μακελειό στο Ορλάντο ήταν το ισχυρότερο πλήγμα επί αμερικανικού εδάφους μετά την 11η Σεπτεμβρίου.
Σε αυτή τη νέα φάση έξαρσης του φαινομένου της τρομοκρατίας τα χτυπήματα είναι τυφλά, συμβαίνουν οπουδήποτε, οποτεδήποτε και αποσκοπούν στο «να σκορπίσουν τον φόβο στο σύνολο του πληθυσμού», όπως εξηγεί στο «Κ» ο Ζακ Εμπραχίμ, ένας άνθρωπος που έχει αφιερώσει τη ζωή του διακηρύσσοντας το μήνυμα της ειρήνης, αφού πρώτα γνώρισε το πρόσωπο της τρομοκρατίας μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Πρόκειται για τον γιο του Ελ-Σέιντ Νοσέρ.
Ο Νοσέρ υπήρξε από τους πρόδρομους της σύγχρονης τρομοκρατίας και ένα από τα αγαπημένα παιδιά του Οσάμα μπιν Λάντεν. Το 1990 δολοφόνησε τον Μάιρ Καχάνε, τον φανατικό ηγέτη της οργάνωσης JDL (Σύνδεσμος Εβραϊκής Αμυνας), κατόπιν συνελήφθη και καταδικάστηκε, αλλά μέσα από το κελί του, τρία χρόνια αργότερα, συμμετείχε στην οργάνωση της βομβιστικής επίθεσης στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. Σήμερα είναι 61 ετών και εκτίνει ποινή ισόβιας κάθειρξης. Ο Εμπραχίμ έχει να τον επισκεφτεί πάρα πολλά χρόνια. Ο δρόμος που διάλεξε για τη δική του ζωή δεν έχει καμία σχέση με την τρομοκρατία, δεν έχει καμία σχέση με τη βία, δεν έχει καμία σχέση με τον πατέρα του. Και όλα αυτά τα ξορκίζει, κατά κάποιον τρόπο, γράφοντας το «Γιος τρομοκράτη», ένα βιβλίο-μαρτυρία στο οποίο ο 33χρονος σήμερα Εμπραχίμ περιγράφει τη συγκλονιστική ιστορία της οικογένειάς του.
Το «καλό» και το «κακό»
Τον πατέρα του τον περιγράφει ως έναν καλό γονιό, ως έναν τρυφερό και γλυκό άνθρωπο, μέχρι τη στιγμή, φυσικά, που αποφασίζει να ριζοσπαστικοποιηθεί. Αρχισε τότε να συναναστρέφεται όλο και συχνότερα ανθρώπους με εξτρεμιστικές ιδέες (όπως τον Παλαιστίνιο Αμπντουλάχ Γιουσούφ Αζάμ, που αργότερα δολοφονήθηκε επηρεάζοντας καθοριστικά τον Νοσέρ, ή τον τυφλό Αιγύπτιο σεΐχη Ομάρ Αμπντέλ-Ραχμάν), πηγαίνει για σκοποβολή και μελετά με πάθος το Κοράνι – «οι άνθρωποι ερμηνεύουν τα θρησκευτικά κείμενα έτσι ώστε να δικαιολογήσουν τις δικές τους επιθυμίες», σχολιάζει ο Εμπραχίμ. Πιστεύει ότι αυτό που συνέβη με τον πατέρα του ήταν ότι «ήθελε να είναι μέρος αυτής της μάχης του “καλού” με το “κακό”, όπως το έβλεπε», αλλά και ότι έψαχνε έναν τρόπο να αντιδράσει στην πολιτική της στήριξης των δυτικών κυβερνήσεων στο Ισραήλ, αλλά και στα βίαια και αντιδημοκρατικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή. Από ένα σημείο και μετά τον ακολουθεί, αν και πολύ μικρός, στις συγκεντρώσεις στο τέμενος. «Ο πατέρας μου με πηγαίνει πολλές φορές να ακούσω τον Τυφλό Σεΐχη να μιλάει», γράφει στο βιβλίο του. «Δεν μιλάω αρκετά καλά Αραβικά, ώστε να καταλάβω κάτι περισσότερο από σκόρπιες λέξεις, αλλά η αγριότητά του με τρομάζει. Οταν ο πατέρας μου με παροτρύνει να σφίξω το χέρι του Ραχμάν μετά το κήρυγμα, απλώς νεύω συνεσταλμένα». Ο Νοσέρ ψάχνει έναν στόχο για να «δώσει κύρος στο κίνημα» και η πρώτη του επιλογή είναι ο Αριέλ Σαρόν. Τον περιμένει έξω από ένα ξενοδοχείο, αλλά δεν καταφέρνει να τον πλησιάσει. Ετσι στρέφεται στη δεύτερη επιλογή του: τον Μάιρ Καχάνε. Ο Εμπραχίμ ήταν τότε επτά ετών και έμαθε τα νέα από την τηλεόραση.
Τον ρωτήσαμε αν πίστεψε ποτέ ότι ο πατέρας του είχε δίκιο, αν του πέρασε από το μυαλό ότι καλώς έκανε ό,τι έκανε. «Οταν μπήκε στη φυλακή, υπήρχαν άνθρωποι τόσο εντός όσο και εκτός της μουσουλμανικής κοινότητας που δικαιολογούσαν τη δολοφονία του Μάιρ Καχάνε. Αλλωστε ήταν και ο ίδιος ένας τρομοκράτης και η δική του εξτρεμιστική οργάνωση ήταν υπεύθυνη για τον θάνατο πολλών αθώων», μας λέει. «Αυτού του είδους η δικαιολόγηση της βίας προκαλεί μεγάλη σύγχυση στο μυαλό ενός μικρού παιδιού και κατά κάποιον τρόπο κι εγώ δικαιολογούσα αυτό που έκανε ο πατέρας μου. Σκεφτόμουν ακόμα και ότι, για να διαπράξει ο πατέρας μου αυτό το έγκλημ,α σήμαινε ότι ο Καχάνε άξιζε να πεθάνει. Οσο μεγάλωνα και έβλεπα ότι ο κύκλος της βίας συνεχιζόταν, συνειδητοποίησα ότι, σκοτώνοντας τον Μάιρ Καχάνε, δεν έλυσε τίποτα απολύτως».
Μέχρι να τα συνειδητοποιήσει όλα αυτά, βέβαια, ζούσε με την ελπίδα ότι ο πατέρας του θα αθωωθεί και ότι ως διά μαγείας θα ξαναγίνουν όλα όπως πρώτα. Ενα από τα πιο δυνατά σημεία στο βιβλίο είναι εκείνο όπου ο Εμπραχίμ περιγράφει τη φορά που πήγε με τη μητέρα και τα αδέρφια του να επισκεφτούν τον πατέρα του στις φυλακές Ατικα: εντός των τειχών της φυλακής, αλλά σε έναν ειδικό χώρο, ήταν χτισμένα κάτι σπιτάκια που ενίοτε οι κρατούμενοι δικαιούνταν να τα χρησιμοποιούν για ένα Σαββατοκύριακο, ζώντας μαζί με τις οικογένειές τους. Ο Εμπραχίμ χαρακτηρίζει τις στιγμές εκείνες «τέλειες». Παίζουν ποδόσφαιρο, μαγειρεύουν, βλέπουν τηλεόραση και, όταν φεύγουν, είναι όλοι χαρούμενοι, αλλά, «ενώ εγώ ονειρευόμουν να γίνουμε μια πραγματική οικογένεια, εκείνος ονειρεύεται να ρίξει τους Δίδυμους Πύργους».
Επίθεση στα «ψηλά κτίρια»
Μετά την επίθεση στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, επανεξετάστηκαν προσεκτικά οι 47 κούτες που είχαν συλλεχθεί από το σπίτι των Νοσέρ μετά τη δολοφονία του Καχάνε και βρέθηκαν τα εξής: οδηγίες για κατασκευή βόμβας και σχέδια για μια επίθεση «στα ψηλά κτίρια του κόσμου». Φαίνεται ότι όσοι επισκέπτονταν τον Νοσέρ στη φυλακή ήταν διαμεσολαβητές με τους συνεργάτες του, ώστε να σχεδιαστεί η επίθεση που κόστισε, τελικά, τη ζωή σε έξι ανθρώπους. Ο στόχος, πάντως, ήταν η έκρηξη του παγιδευμένου οχήματος στο υπόγειο του ουρανοξύστη να προκαλέσει την κατάρρευση ολόκληρου του βόρειου πύργου με τρόπο που θα παρέσυρε μαζί του και τον νότιο – ένα σχέδιο που πραγματοποιήθηκε δι’ αέρος οκτώ χρόνια αργότερα.
Στη συζήτησή μας ο Εμπραχίμ ανέφερε ένα βασικό στοιχείο που μετατρέπει έναν άνθρωπο σε τρομοκράτη: «Η ριζοσπαστικοποίηση ξεκινάει από την απομόνωση», λέει. Ο ίδιος έπρεπε να βγει από τον στενό κύκλο όπου ζούσε και να αρχίσει να δουλεύει, αλληλεπιδρώντας με ανθρώπους με
διαφορετικές κουλτούρες και κοσμοθεωρίες, για να συνειδητοποιήσει πόσο μεγάλη πλύση εγκεφάλου είχε δεχτεί. «Αρχισα να επικοινωνώ με αυτούς που με είχαν μάθει να μισώ, διαγράφοντας όλα τα στερεότυπα που είχα στο μυαλό μου», μας λέει και προσθέτει μια πολύ ενδιαφέρουσα παράμετρο: «Οταν οι άνθρωποι δεν μπορούν ή όταν δεν θέλουν να προσπαθήσουν να πετύχουν μια ειρηνική λύση, καταφεύγουν στη βία, η οποία είναι κατά κάποιον τρόπο μέρος της ανθρώπινης φύσης. Πολλές φορές η βία δίνει μια άμεση συναισθηματική ικανοποίηση. Αλλά αυτά τα αισθήματα είναι φευγαλέα και δεν προσφέρουν αληθινές λύσεις».
Πιστεύει ότι οι εξτρεμιστικές οργανώσεις εκμεταλλεύονται το ότι η Δύση επιλέγει να ανταποδίδει τα πυρά έπειτα από κάθε επίθεση, ώστε να συσπειρώσουν όλο και περισσότερο κόσμο γύρω τους. «Αυτό που με κάνει να ελπίζω είναι ότι σε κάθε καινούργια τρομοκρατική επίθεση βλέπω τα μέλη των οικογενειών των θυμάτων και τους επιζώντες να υψώνουν τις φωνές τους, λέγοντας ότι δεν θέλουν να δουν τον κύκλο της βίας να συνεχίζεται», μας λέει. «Γι’ αυτούς τους ανθρώπους τρέφω απόλυτο σεβασμό και θαυμασμό. Είναι εύκολο να έχεις ιδανικά εκ του ασφαλούς. Αλλά το να αντιμετωπίσεις πρόσωπο με πρόσωπο το μίσος και να πεις “όχι, δεν θα γίνουμε σαν κι εσένα” είναι κάτι που θέλει αληθινή ανδρεία».
Ο Εμπραχίμ δεν είναι πια μουσουλμάνος και δεν πιστεύει στον Θεό, μια απόφαση που απογοήτευσε τρομερά τη μητέρα του – Αμερικανίδα που ασπάστηκε συνειδητά το Ισλάμ, που είναι κατά της βίας και που παρά την τροπή που πήρε η ζωή της εξακολουθεί να είναι πιστή. Ο πατέρας σου, τον ρωτάμε, έχει διαβάσει το βιβλίο; «Δεν ξέρω», απάντησε. «Αλλά ξέρω ότι γνωρίζει τη δουλειά που κάνω. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος τι πραγματικά πιστεύει για όσα επέλεξα να κάνω στη ζωή μου». Αλλωστε, στο τέλος του βιβλίου, ξεκαθαρίζει ότι δεν νιώθει καν γιος του.