KITROMILIDES PASCHALIS M., SOPHIA MATHAIOU
Greek-Serbian Relations in the Age of Nation-Building [Οι Ελληνο-Σερβικές Σχέσεις στην Εποχή της Εθνοδόμησης]
εκδ. Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, 2016
Oι Ελληνες και οι Σέρβοι είναι δύο λαοί της Νοτιοανατολικής Ευρώπης που μοιράζονται πολλά κοινά στοιχεία. Δεν είναι τυχαίο ότι ουδέποτε πολέμησαν μεταξύ τους. Αντίθετα, τόσο στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13, που καθόρισαν τη σύγχρονη Βαλκανική, όσο και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους βρέθηκαν στην ίδια πλευρά. Κατά τη διάρκεια, μάλιστα, της ναζιστικής κατοχής ανέπτυξαν τα πιο αξιοθαύμαστα κινήματα αντίστασης στην Ευρώπη.
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι οι δύο αυτοί λαοί πρωτοπόρησαν στη μεγάλη ιστορική αλλαγή που αντικατέστησε τις παλιές αυτοκρατορίες με τα σύγχρονα έθνη-κράτη. Πρώτα οι Σέρβοι το 1804 και, στη συνέχεια, οι Ελληνες το 1821, πιο ολοκληρωμένα, εξεγέρθηκαν εναντίον των Οθωμανών και πέτυχαν, στην πρώτη περίπτωση, την αυτονομία και στη δεύτερη την ανεξαρτησία τους. Με λίγα λόγια, οι Ελληνες και οι Σέρβοι είναι δυο λαοί που έχουν όχι μόνο μακραίωνη ιστορία αλλά και καθοριστική συμβολή στη διαμόρφωση των μετα-οθωμανικών Βαλκανίων της νεότερης εποχής. Αυτό, εξάλλου, έχει καλλιεργήσει σε αμφοτέρους τους λαούς έναν «μεγαλοϊδεατισμό», που συχνά τους οδήγησε σε θριάμβους αλλά και σε μεγάλες καταστροφές.
Παρ’ όλα τα κοινά αυτά στοιχεία, οι ελληνοσερβικές σχέσεις, οι οποίες, σε μεγάλο βαθμό, εγκιβωτίζονται και από την κοινή πολιτιστική αναφορά του Ορθόδοξου Χριστιανισμού, παραμένουν ελλειμματικές, ιδίως στον ακαδημαϊκό χώρο. Ισως η απόκλιση της ιστορικής τροχιάς των δύο λαών μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αρχικά με την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού στην πρώην Γιουγκοσλαβία και, στη συνέχεια, με την περιπέτεια της αποτίναξής του, δημιούργησαν ένα ρήγμα και νέες προτεραιότητες για τις πνευματικές ελίτ των δύο λαών, καθώς πασχίζουν να διαπραγματευτούν, εκ νέου και από θέση αδυναμίας, τη σχέση τους με τη Δύση.
Είναι, λοιπόν, παρήγορο που το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) προχώρησε στην έκδοση στα Αγγλικά του συλλογικού τόμου με τίτλο «Οι Ελληνο-Σερβικές Σχέσεις στην Εποχή της Εθνο-Δόμησης», στον οποίο συμμετέχουν πολλοί και επιφανείς μελετητές από την Ελλάδα και τη Σερβία. Με την επιμέλεια του Πασχάλη Κιτρομηλίδη και της Σοφίας Ματθαίου, ο τόμος περιέχει μια σειρά πρωτότυπων άρθρων, τα οποία ενώ κυρίως επικεντρώνονται σε διάφορες πτυχές της μικρο-ιστορίας των Ελλήνων και των Σέρβων, αναδεικνύουν την ένταση με την οποία συνομίλησαν οι δύο λαοί τα πρώτα εκατό χρόνια του ελεύθερου βίου τους. Ξεχωρίζουν οι πραγματείες του Λ. Ρίστιτς και του Ν. Μπατάκοβιτς για τις ελληνοσερβικές σχέσεις σε πολιτικό επίπεδο από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι την ίδρυση της Γιουγκοσλαβίας αλλά και η εισαγωγή του Π. Κιτρομηλίδη για την ιστορική ουσία των σχέσεων αυτών. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι ο Π. Κιτρομηλίδης αποτελεί τον πιο γνωστό και έγκυρο μελετητή διεθνώς των εξακτινώσεων του Διαφωτισμού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη αλλά και της αβυσσαλέας αντίδρασης και αντίστασης που συνάντησε στην περιοχή μας.
Η εκδοτική αυτή προσπάθεια, αξιέπαινη και γιατί απευθύνεται στο διεθνές κοινό, δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ένα έναυσμα. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να έχει συνέχεια. Η Ελλάδα είναι χώρα της Βαλκανικής και στο «βαλκανικό πρόβλημα» πρωτεύοντα ρόλο συνεχίζει να παίζει η Σερβία. Σε αντίθεση με χώρες όπως η Αλβανία και η ΠΓΔΜ που στερούνται, σε μεγάλο βαθμό, την υποδομή για έναν υπεύθυνο επιστημονικό διάλογο, η Ελλάδα και η Σερβία διαθέτουν, παρά τις ελλείψεις και τις αδυναμίες τους, μια ακαδημαϊκή παράδοση αλλά και κοινότητα που οφείλει να δώσει συνέχεια στην προσπάθεια του τόμου αυτού. Αλλωστε, η μελέτη των ιστορικών αντιστίξεων της ελληνικής περίπτωσης στα Βαλκάνια αποτελεί προϋπόθεση για τη σωστή κατανόηση της ελληνικής διαδρομής και την ευρύτερη αυτογνωσία του λαού μας. Αυτό ήταν εντέλει και το βαθύτερο νόημα του όλου εγχειρήματος του νεοελληνικού ινστιτούτου του ΕΙΕ, που περιλαμβάνει και έναν τόμο για τις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις, όσο ήταν διευθυντής ο Π. Κιτρομηλίδης, πριν αυτό καταργηθεί διά της συγχωνεύσεως, το 2012, στο πλαίσιο ενός ακόμα κακοσχεδιασμένου εκσυγχρονισμού.
* Ο κ. Δημήτρης Καιρίδης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.