Μιας και ο λόγος περί ευτυχισμένης νέας χρονιάς, αναρωτιέμαι αν έχει στο παρελθόν υπάρξει άλλη χρονιά με λιγότερες πιθανότητες ευτυχίας όσο αυτή που μας ξημερώνει». Τα λόγια αυτά είναι γραμμένα πολλές δεκαετίες πριν, από τον νομπελίστα Αμερικανό συγγραφέα Τζον Στάινμπεκ, την 1η Ιανουαρίου του 1941 σε επιστολή προς ένα φίλο του. Περιλαμβάνεται στην ξένη έκδοση επιστολών του «A Life in Letters» (εκδ. Public Library) και την ξετρύπωσε η Μαρία Ποπόβα στην εξαιρετική βιβλιολογική ιστοσελίδα της Brain Pickings.
Στη συγκεκριμένη επιστολή, ο Στάινμπεκ ακούγεται απαισιόδοξος. Λογικό· όλος ο κόσμος βρισκόταν ήδη πιασμένος στη μέγγενη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η πατρίδα του, η Αμερική δεν είχε ακόμη εμπλακεί ενεργά, αλλά αυτό δεν είχε σημασία: ευαίσθητος σεισμογράφος ο Στάινμπεκ, κατέγραφε όλες τις ισχυρές δονήσεις που σημειώνονταν νυχθημερόν στην Ευρώπη, στη βόρεια Αφρική, στη Μέση και Απω Ανατολή, υποψιαζόμενος τι περιμένει και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αργότερα, μετά και το Περλ Χάρμπορ στα τέλη εκείνης της χρονιάς, θα έγραφε ο ίδιος μερικές λαμπρές σελίδες πολεμικής ανταπόκρισης.
Οι αναλογίες με το σήμερα είναι τραβηγμένες, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα γεγονότα. Για κάποιο λόγο, όμως, το αίσθημα τότε με τώρα μοιάζει να είναι πολύ κοντινό. Ανησυχαστικά κοντινό. Οχι μόνον εξαιτίας των πολλών δυσάρεστων που μας άφησε για να θυμόμαστε το 2016 αλλά και εξαιτίας του πώς έκανε ποδαρικό το 2017: η πολύνεκρη επίθεση στην Κωνσταντινούπολη ξημερώματα της 1ης Ιανουαρίου, ελάχιστες εβδομάδες μετά τη φονική επίθεση στο Βερολίνο, λειτούργησε ως υπενθύμιση: να μην ξεχνιόμαστε ως προς το ποια στροφή έχει πάρει ο κόσμος τα τελευταία χρόνια και πού όλος αυτός ο αναβρασμός μπορεί να οδηγήσει. Επιπροσθέτως, η επίθεση αυτή πραγματοποιήθηκε σε μια χώρα, τη γείτονα Τουρκία, για την οποία, ενώ πολύς λόγος γινόταν τα τελευταία χρόνια για τα –ζωτικής σημασίας– βήματα εκδημοκρατισμού της, εσχάτως, και ιδίως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου του έτους που μόλις μας άφησε, επιδίδεται σε ένα διαρκές πισωγύρισμα. Φαίνεται να μην είναι μόνη της σε αυτό, είναι όμως το πιο κραυγαλέο παράδειγμα.
«Είναι λες και ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή αφήνεται ηδονικά σε μια συλλογική εσωστρέφεια – λες και έχουμε στραφεί μέσα μας, στις νευρώσεις μας. Και αυτό που βλέπουμε δεν είναι ιδιαίτερα όμορφο… Οπότε, μπαίνουμε σε αυτήν τη νέα, ευτυχισμένη χρονιά, γνωρίζοντας πως το είδος μας δεν έχει μάθει τίποτα και ότι δεν μπορεί να μάθει τίποτα – ότι οι εμπειρίες δέκα χιλιάδων χρόνων δεν έχουν αφήσει κανένα αποτύπωμα στα ένστικτα των εκατομμυρίων ετών που προηγήθηκαν».
Ειδικά αυτές οι τελευταίες γραμμές θα μπορούσαν να έχουν γραφεί και σήμερα. Οπως βέβαια και οι αμέσως επόμενες: «Οχι ότι έχω χάσει κάθε ελπίδα», γράφει ο Στάινμπεκ, προσθέτοντας: «Ολη η καλοσύνη και οι ηρωισμοί θα ορθώσουν και πάλι το ανάστημά τους, μετά θα ηττηθούν και πάλι και μετά, ξανά και πάλι, θα αναδυθούν. Δεν είναι ότι το κακό κερδίζει –ποτέ δεν κερδίζει–, αλλά ότι δεν πεθαίνει. Δεν ξέρω γιατί θα έπρεπε να περιμένουμε από αυτό να πεθάνει».
Ετσι είναι. Και έχουμε ηθική υποχρέωση απέναντι στον εαυτό μας, σε εκείνους που αγαπάμε και στα όνειρά μας, να είμαστε αισιόδοξοι. Οσο κι αν απλώνονται σκιές ολόγυρα, αν δείτε τη μεγάλη εικόνα ο κόσμος μόνον μπροστά προχωρούσε πάντοτε. Παρά τους μεσαίωνες και τα χαρακώματα, τα ολοκαυτώματα και τις δικτατορίες. Ζοφερές παρενθέσεις σίγουρα. Το τελευταίο όμως που θα πρέπει να κάνουμε, όσο κι αν η φωτιά γύρω μας φουντώνει, είναι σαν τον σκορπιό να χάσουμε κάθε ελπίδα. Ποτέ δεν ηττήθηκε όποιος αγάπησε τη ζωή, μόνον όσοι λάτρεψαν τον θάνατο.