Ο Τζιμ Τζάρμους ξαναβρήκε τον καλό του εαυτό στο «Paterson», που είναι εμπνευσμένο από το ομότιτλο ποίημα του Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς (1883 -1963). Μονόχορδο φιλμ, στο γνώριμο ύφος του σκηνοθέτη, στο οποίο μεγεθύνονται μικρές ή φαινομενικά ασήμαντες πτυχές της πεζής καθημερινότητας του ήρωά του. Το «Paterson» είναι η μετουσίωση της ρουτίνας σε ποίηση· αποτελείται από επάλληλους κύκλους, που αντιστοιχούν σε μια εβδομάδα από τη ζωή του Πάτερσον, οδηγού αστικού λεωφορείου, ο οποίος ζει στο Πάτερσον του Νιου Τζέρσεϊ. Σπάνια ο μινιμαλισμός αποκτάει τόσο ζωηρό εσωτερικό ρυθμό, αλλά και τόσο βάθος.
Το Πάτερσον είναι μια μικρή πόλη, που ήκμασε στο παρελθόν χάρη στην κλωστοϋφαντουργία της. Εδώ έζησε ο Ουίλιαμς (παιδίατρος στο επάγγελμα, αλλά ένας από τους πιο επιδραστικούς Αμερικανούς ποιητές του 20ού αιώνα) παρατηρώντας την καθημερινή ζωή σαν φυσιοδίφης. Εδώ γεννήθηκε και ο Αλεν Γκίνσμπεργκ (ο διάσημος μπίτνικ), που επηρεάστηκε έντονα από τον μοντερνισμό του Ουίλιαμς.
Ο Πάτερσον, που ζει στο Πάτερσον, που αν δεν σε ενδιαφέρουν οι ποιητές δεν θα το προσέξεις ποτέ στον χάρτη, είναι και αυτός ποιητής. Ξυπνάει κάθε πρωί στην αγκαλιά της Περσίδας γυναίκας του (της Λόρας, που φτιάχνει κεκάκια και θέλει να μάθει κιθάρα για να γράψει τραγούδια κάντρι), ετοιμάζει το κολατσιό του και φεύγει για τη δουλειά. Πριν από το πρώτο το δρομολόγιο, όπως και στο τέλος της βάρδιας, σκαρώνει τα ποιήματά του σε ένα τετράδιο· στο «μυστικό τετράδιο», που το ’χει πάντα μαζί του. Στο ενδιάμεσο παρατηρεί την πόλη πίσω από το παρμπρίζ (σαν να κινηματογραφεί το Πάτερσον με διαρκή τράβελινγκ), ενώ κρυφακούει διακριτικά τον σφυγμό της: τις στιχομυθίες των ανώνυμων επιβατών.
Ο Πάτερσον δεν φιλοδοξεί να καταγραφεί στα χρονικά της πόλης ως λογοτέχνης. Ούτε σκέψη να τυπώσει τους στίχους του. Ούτε φωτοτυπία τους δεν έχει, για backup, σε περίπτωση που χάσει το τετράδιό του, παρά τις συνεχείς προτροπές της Λόρας. Η ποίηση για αυτόν είναι λέξεις, που ταιριάζουν αρμονικά και χωρίς ρίμα, «φωτογραφίζοντας» την αίσθηση που αφήνει κάθε στιγμή ο χρόνος που φεύγει.
Στη λιπόσαρκη περιφέρεια του «Paterson» διαγράφει κύκλους ο Πάτερσον με το λεωφορείο του, ή πεζή κάθε απόβραδο που βγάζει τον σκύλο του βόλτα. Εδώ, η εγχρωμη φωτογραφία του Μαρκ Φρίντμπεργκ δίνει απαλή υφή στην αδράνεια της ζωής, την οποία ο Τζάρμους βλέπει με θετικό μάτι.
Στην πλούσια καρδιά της ταινίας, στο sweet home του Πάτερσον, υπάρχουν η κωμική διάθεση του Τζάρμους, ο τέλειος γάμος δύο πολιτισμών, αλλά και ένα παιχνίδι με το μαύρο και το άσπρο, που παραπέμπει στο ζεν, και δίνει ιδιαίτερο στιλιστικό τόνο στο φιλμ. Υπάρχει και ο κοντόχοντρος σκύλος του ψιλόλιγνου Πάτερσον, που θα τον τιμωρήσει για την απερισκεψία του.
Nα δω επισης
• «Διακοπές διαρκείας» (Permanent Vacation, 1980). Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Τζιμ Τζάρμους. Ο νεαρός Κρις Αλοΐσιους Πάρκερ, που λατρεύει τη μουσική του Τσάρλι Πάρκερ, ολοκληρώνει τον κύκλο της περιπλάνησής του στη Νέα Υόρκη και αποξενωμένος παίρνει το… πλοίο για την Ευρώπη. Προηγήθηκαν μερικά εικοσιτετράωρα αγρύπνιας. Η σκηνοθεσία επικεντρώθηκε σε έναν αντιήρωα, που θυμίζει ήρωες του Γκοντάρ αλλά και του πρώιμου Βέντερς. Παράλληλα αποδείχθηκε υποδειγματική στη διαχείριση του «άδειου» χώρου. Η αβανγκάρντ μουσική είναι του Τζον Λούρι.
• «Πέρα από τον Παράδεισο» (Stranger Than Paradise, 1983). Ισως το πιο καλτ ρόουντ μούβι της δεκαετίας του ’80. Ο μινιμαλισμός, η αφαίρεση και η παρουσία του Λούρι (ο πρωταγωνιστής και ο συνθέτης του σάουντρακ) είναι τα ατού της ταινίας.
• «Καφές και τσιγάρα» (Coffe & Cigarettes, 2003). Eντεκα αποσπασματικές ιστορίες ανθρώπων, που συζητούν γύρω από μικρές απολαύσεις της καθημερινής ζωής πίνοντας καφέδες και καπνίζοντας. Ανάμεσα στους ηθοποιούς είναι ο Ιγκι Ποπ, ο Τομ Γουέιτς, ο Στιβ Μπουσέμι, ο Ρομπέρτο Μπενίνι.
• «Mystery Train», 1989. Χαμηλότονη κωμωδία με φόντο το Μέμφις, πατρίδα του Ελβις, που θεωρείται και η κοιτίδα του ροκ εν ρολ. Οι ήρωες τριών αυτόνομων ιστοριών ζουν παράξενες περιπέτειες σε ένα ξενοδοχείο της συμφοράς «στοιχειωμένο» από το φάντασμα του Ελβις. Στην πρώτη έχουμε ένα νεαρό ζευγάρι Γιαπωνέζων τουριστών, στη δεύτερη, μια Ιταλίδα χήρα και στην τρίτη ιστορία τρεις τύπους που έμπλεξαν άσχημα έπειτα από έναν πυροβολισμό. Το εξαιρετικό σάουντρακ και εδώ έχει τη σφραγίδα του Λούρι.