Υπάρχει τρόπος να κάνουμε και πάλι το αρχαίο μας δράμα πόλο έλξης του ελληνικού και του διεθνούς κοινού στα αρχαία μας θέατρα και πρέσβη του ελληνικού πολιτισμού ανά τον κόσμο; Υπάρχει λόγος να ξαναγυρίσουμε στα κείμενα του αρχαίου δράματος με την πεποίθηση ότι τα έγραψαν όχι συνηθισμένοι λόγιοι αλλά μεγάλοι μάστορες του θεάτρου, που ήταν ταυτόχρονα σκηνοθέτες, ηθοποιοί, μουσικοί, χορογράφοι, ικανοί να πλουτίσουν τον νου, την ψυχή, το σώμα, την τεχνική του σημερινού ηθοποιού; Υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων του θεάτρου μας δάσκαλοι που φέρουν και ταυτόχρονα ανανεώνουν μια θεατρική κληρονομιά που είναι ελληνική και οικουμενική; Και υπάρχει δρόμος διαλόγου με τις μεγάλες ξένες θεατρικές κουλτούρες, όχι βιαστικά και προσχηματικά, αλλά επίμονα, επίπονα, γόνιμα και δημιουργικά;
Στην απάντηση σε αυτά και σε παρόμοια ερωτήματα φιλοδοξεί να συμβάλλει ένα πρόγραμμα που ξεκινά την Τρίτη, 17 Ιανουαρίου και ώρα 7.30 μμ. Την ημέρα αυτή το Πολιτιστικό Κέντρο Θήβας θα υποδεχτεί σκηνοθέτες, ηθοποιούς και άλλους ανθρώπους του θεάτρου, δημοσιογράφους και μέλη του κοινοβουλίου και της αυτοδιοίκησης που θα παρευρεθούν στην έναρξη του εκπαιδευτικού και καλλιτεχνικού προγράμματος Το αρχαίο δράμα σήμερα. Πρόκειται για μια συνεργασία του Κέντρου Κλασικού Δράματος και Θεάματος του Παντείου (ΚΕΔΡΑ) με και του Ιδρύματος Μιχάλη Κακογιάννη (ΙΜΚ) με την ενίσχυση της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος και την ενεργή συμβολή του Δήμου Θήβας. Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει τρία στάδια:
- Την πραγματοποίηση δώδεκα σεμιναρίων/ εργαστηρίων όπου θα ερευνηθούν και θα αξιοποιηθούν πιλοτικά βασικές πτυχές του αρχαίου δράματος από την δραματουργική ανάγνωση του κειμένου, μέχρι την υπόκριση, την μελοποίηση και την όψη της παράστασης.
- Την επιλογή κατά τις αρχές Μαΐου τριών προτάσεων για παραστάσεις αρχαίου δράματος που θα προέλθουν από μετέχοντες στο πρόγραμμα: Σε αυτούς των οποίων οι προτάσεις θα επιλεγούν θα παραχωρηθεί μια συμβολική οικονομική ενίσχυση της παραγωγής, ανά ένας τουλάχιστον καλλιτεχνικός σύμβουλος, και ένας αρχαίος χώρος καθώς και μια σκηνή του ΙΜΚ για παράσταση καθώς και επικοινωνιακή συμβολή.
- Τέλος, τον Σεπτέμβριο του 2017 η Θήβα θα φιλοξενήσει ένα διεθνές θεατρικό εργαστήριο με αντικείμενο την δραματοποίηση μιας σύνθεσης από τον Θηβαϊκό τραγικό κύκλο. Για τον σκοπό αυτό υπάρχουν ήδη επαφές με χώρες που διαθέτουν μεγάλες θεατρικές παραδόσεις. Η παράσταση που θα παραχθεί θα παρουσιαστεί στη Θήβα, στον αρχαιολογικό τόπο Καστέλια, στους Δελφούς και στο Ίδρυμα Κακογιάννη στην Αθήνα και ενδεχομένως αλλού στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ο όλος χαρακτήρας του εγχειρήματος θα είναι σύνθετος καθώς σε κάθε βήμα θα προσπαθεί να συνδυάσει θεωρία και δημιουργία και ταυτοχρόνως έντονα διαδραστικός. Το δεύτερο αυτό στοιχείο εξασφαλίζεται από το υψηλό επίπεδο από την μια των διδασκόντων και από την άλλη όσων υπέβαλαν αίτημα παρακολούθησης Μεταξύ των δασκάλων σημειώνω μεταξύ και άλλων ισάξιων τα ονόματα του Δήμου Αβδελιώδη, της Δήμητρας Χατούπη, της Κάτιας Γέρου του Θανάση Παπαγεωργίου και του Στέφανου Κυριακίδη. Αλλά και μεταξύ των συμμετεχόντων κάποιοι θα μπορούσαν επίσης να διδάξουν, πράγμα που σημαίνει ότι τα εργαστήρια θα έχουν μια έντονη διάσταση δημιουργικού διαλόγου όπου και ο δάσκαλος θα έχει την πραγματική δυνατότητα να κερδίζει συνεχώς από αυτούς που βρίσκονται στη θέση του μαθητή. Η διάσταση του δημιουργικού διαλόγου θα ενισχύεται και από την λειτουργία ενός δίγλωσσου (ελληνικού/αγγλικού) διαδραστικού website με κείμενα, φωτογραφίες, μουσικές, βίντεο και περιλήψεις των μαθημάτων.
Η συγκυρία στην οποία κινείται η συγκεκριμένη προσπάθεια έχει μια σειρά από χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν όχι μόνον με το θέατρο αλλά και ευρύτερα με τον πολιτισμό στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Σε παγκόσμιο επίπεδο η έξαρση της κυριαρχίας της εικόνας και της εικονικής πραγματικότητας ωθεί, όχι μόνον στην τέχνη αλλά και στην επικοινωνία πολιτική, προς την κυριαρχία του εντυπωσιασμού εις βάρος του νοήματος, της κριτικής σκέψης, του επιχειρήματος Τόσο ο θεατής του θεάτρου όσοι και ο ψηφοφόρος παραπαίουν από εικόνες και λόγια που εντυπωσιάζουν, παραπλανούν, τρομοκρατούν και ευνουχίζουν τη σκέψη αλλά και το συναίσθημα, δηλαδή τους δύο πυλώνες αυτού που αποκαλούμε συναισθηματική ευφυΐα Η απαραίτητη επιστροφή στο νόημα/συναίσθημα είναι όμως απόλυτα αλληλέγγυα με την επιστροφή σε αυτά που αποτελούν την διαχρονική τους μήτρα: Στα μεγάλα δραματικά, λογοτεχνικά, φιλοσοφικά, πολιτικά κείμενα. Αλλά δημιουργική επιστροφή στο νόημα και στο κείμενο δεν μπορεί να υπάρξει, αν δεν συνδυαστεί με επιστροφή στην πολιτισμική κληρονομιά και μνήμη του λαού μας και των άλλων λαών και στην γλώσσα που τόσο συχνά, στην Ελλάδα αλλά και αλλού, πνίγεται από παραφωνίες και μουγκρητά. Η γλώσσα, όταν είναι λόγος με όλες τις σημασίες της λέξης είναι το εργαλείο των ανθρώπων για να πουν τα πράγματα με το όνομά τους, για να αποκαλύψουν τον κόσμο στην αυθεντική μορφή του. Και η γλώσσα του θεάτρου είναι αυτή που υψώνει, όπως έλεγαν οι ελισαβετιανοί, οι αδελφοί των Ελλήνων τραγικών, τον «τραγικό καθρέφτη» που αποκαλύπτει στην φύση την αληθινή ουσία της.
Ξεκινώντας από τις αρχές του 19ου αιώνα οι Έλληνες δημιουργοί αξιοποίησαν εντυπωσιακά τόσο τα διδάγματα της ευρωπαϊκής σκέψης και δημιουργίας στο πεδίο του αρχαίου δράματος όσο και την ιθαγενή παράδοση από την χριστιανική λειτουργία μέχρι το δημοτικό τραγούδι και γενικά τον λαϊκό πολιτισμό. Κατάφεραν να δημιουργήσουν έτσι την ελληνική σχολή ερμηνείας του αρχαίου δράματος και να αναδείξουν σκηνοθέτες σαν τον Πολίτη, την Εύα Πάλμερ, τον Ροντήρη, τον Κουν και τον Μινωτή και ερμηνευτές σαν την Κοτοπούλη, την Παπαδάκη, την Παξινού και τον Κατράκη. Γενιές ολόκληρες αφιέρωσαν τη ζωή τους σε ερμηνείες που άφησαν Ιστορία. Πιστεύω ότι ο λόγος που μια σειρά από προσπάθειες επικεντρώνονται σήμερα στην προγραμματική έρευνα και την δημιουργία σχετικά με το αρχαίο δράμα είναι η αίσθηση ότι πολύ συχνά η σχέση με την ουσία του αρχαίου δράματος έχει δραπετεύσει από την ελληνική και όχι μόνον σκηνή. Ας αφήσουμε έναν από τους κορυφαίους να κλείσει αυτές τις σκέψεις: «Σε μένα τίποτε δεν είναι φαίνεσθαι» (nothing in me is seems) μας λέει ο σαιξπηρικός Άμλετ. Ανάχωμα σε ένα κόσμο που πίσω από το φαίνεσθαι, το ύποπτο «τάχα μου» και το «θεαθήναι», μπορεί να κρύβει ακόμα και το έγκλημα, όπως συμβαίνει με τον αδελφοκτόνο και αιμομίκτη τύραννο τον Κλαύδιο στο αριστούργημα αυτό του Βάρδου, τα μεγάλα κείμενα της ανθρωπότητας βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά μας. Καλώντας μας να τολμήσουμε να δούμε το τραγικό για να ξεπεράσουμε τις τραγωδίες της ζωής μέσα από την κατάδυση στο είναι της δημιουργίας, της δημοκρατίας, της ελευθερίας.
* Ο κ. Γιάγκος Ανδρεάδης είναι Ομότιμος καθηγητής της Παντείου, και αντιπρόεδρος του Κέντρου Κλασικού Δράματος και Θεάματος.