Καθώς η Εθνική Λυρική Σκηνή γυρίζει σελίδα με τη μεταστέγασή της από την οδό Ακαδημίας στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η παράλληλη αλλαγή στην ηγεσία της συμβαίνει σε ένα κρίσιμο στάδιο, συμβολικό και πρακτικό. Ο απερχόμενος καλλιτεχνικός διευθυντής Μύρων Μιχαηλίδης, έπειτα από δύο θητείες, στη διάρκεια των οποίων εξυγίανε οικονομικά τον οργανισμό και ενδυνάμωσε τη σχέση της Λυρικής με την κοινωνία, παραδίδει τη σκυτάλη στον συνθέτη Γιώργο Κουμεντάκη, παλιό του συνεργάτη και άνθρωπο τον οποίον έχει περιβάλει με την εμπιστοσύνη του. Η Λυρική είναι σαφώς ένας άλλος οργανισμός αν θυμηθεί κανείς την κατάσταση πριν από λίγα, μόνο, χρόνια. Ο Μύρων Μιχαηλίδης, με την εμπειρία ενός μάνατζερ και με την επένδυση που έχει κάνει στην καλλιτεχνική θωράκιση της ΕΛΣ, ακτινογραφεί την πορεία του και θέτει σε δημόσιο διάλογο μια σειρά από ζητήματα.
– Αισθανθήκατε πικρία που δεν ανανεώθηκε η θητεία σας;
– Αισθάνομαι υπερηφάνεια για το έργο που έχει επιτελεστεί. Είναι πολύ όμορφο συναίσθημα να παραδίδεις στον επόμενο κάτι πολύ καλύτερο από αυτό που βρήκες όταν ανέλαβες. Πικρία θα αισθανθώ μόνον αν δω τη Λυρική να χάνει την αυτοτέλεια και τη δυναμική της, την ισχυρή και καταπληκτική σχέση της με όλη την κοινωνία και ειδικότερα με τη νεολαία, τη σπουδαία της αποστολή ως εθνικού λυρικού θεάτρου που απευθύνεται σε όλους, χωρίς αποκλεισμούς, υπηρετώντας τόσο την παράδοση όσο και τις νέες αλλά συνεπείς καλλιτεχνικές τάσεις.
– Πώς θα χαρακτηρίζατε την απόφαση του ΥΠΠΟ; Πιστεύετε ότι υπάρχει πολιτική σκοπιμότητα;
– Είχα την τιμή να αναλάβω την καλλιτεχνική διεύθυνση της Λυρικής επί υπουργίας Παύλου Γερουλάνου (ΠΑΣΟΚ), η θητεία μου ανανεώθηκε επί Νέας Δημοκρατίας και συνεργάστηκα άριστα και με δύο υπουργούς της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, τον κ. Ξυδάκη και τον κ. Μπαλτά. Τα παραπάνω νομίζω ότι αποδεικνύουν πως ουδέποτε υπήρξαν πολιτικές σκοπιμότητες ως προς το πρόσωπο και το έργο μου κατά τη διάρκεια των δύο θητειών μου στην ΕΛΣ. Η απόφαση της κ. Κονιόρδου είναι απολύτως νόμιμη, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της.
– Η επιλογή του Γιώργου Κουμεντάκη τι αισθήματα και σκέψεις σάς προκαλεί;
– Ιστορικά υπάρχουν κάποιοι συνθέτες που συνδέουν τη δημιουργική πορεία τους και με την εκτίμηση που τρέφουν κάποιοι μαέστροι ως προς το έργο τους. Κάτι τέτοιο συνέβη και μεταξύ εμού και του κ. Γιώργου Κουμεντάκη. Τον επέλεξα το 2006, ως καλλιτεχνικός διευθυντής τότε της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, με την ανάθεση του έργου «Amor Fati», που παρουσιάστηκε το 2007 κατά το Πολιτιστικό Eτος της Ελλάδας στο Πεκίνο, τον πρότεινα το 2010 ως συνθέτη για τα δέκα χρόνια ιστορίας του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης με το έργο «Ισοκράτημα ενός παιδιού», του ανέθεσα τη σύνθεση της όπερας «Φόνισσα», καθιστώντας τον συγχρόνως composer in residence της Λυρικής από το 2011 ώς το 2014, και κατόπιν τον προσέλαβα δίπλα μου, ως στενότατο συνεργάτη μου, έως σήμερα, για τη θέση του υπεύθυνου Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού της δεύτερης σκηνής, της Εναλλακτικής στο Κέντρο Πολιτισμού Iδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ελπίζω και περιμένω τα καλύτερα.
Τι παρέλαβε
– Επειτα από δύο θητείες στην καλλιτεχνική διεύθυνση της Λυρικής, τι οργανισμό παραδίδετε;
– Ας δούμε πρώτα τι οργανισμό παρέλαβα. Το 2011, η ΕΛΣ βρισκόταν σε πρωτοφανή οικονομική και δομική κρίση. Το συσσωρευμένο χρέος των 17 εκατ. ευρώ που παρέλαβα, μηδενίστηκε τον Φεβρουάριο του 2014. Ο οργανισμός διπλασίασε την παραγωγικότητά του, παρά τη μείωση της ετήσιας επιχορήγησής του κατά 57,5% κατά τα τελευταία 8 χρόνια. Εξι χρόνια μετά, η ΕΛΣ βρίσκεται στην πιο κρίσιμη αλλά και ευτυχή στιγμή της ιστορίας της. Μεταβαίνει στις υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις του ΚΠΙΣΝ με αδιαμφισβήτητα εφόδια: υψηλότατο επίπεδο καλλιτεχνικών συνόλων, οργανωμένη λειτουργία και παραγωγή, καλλιεργημένες και ουσιαστικές διεθνείς σχέσεις, ρεπερτόριο 35 νέων τίτλων όπερας και οπερέτας και 11 νέων τίτλων μπαλέτου. Υποστήριξε τη σύγχρονη δημιουργία με σκηνικά ανεβάσματα έργων 6 σύγχρονων Ελλήνων συνθετών. Επίσης, με μια σειρά καλλιτεχνικών, κοινωνικών και εκπαιδευτικών δράσεων που θεμελιώθηκαν και αναπτύχθηκαν, τονίζοντας, με φρέσκες και πρωτότυπες ιδέες, τους δεσμούς του λυρικού θεάτρου με την κοινωνία: χορός στις πλατείες, γκαλά όπερας στη Βαρβάκειο, ανοικτές δοκιμές όπερας, μουσικός περίπατος στην Αθήνα με χιλιάδες φίλους, δράσεις σε λιμάνια, αεροδρόμια, σταθμούς μετρό.
– Πώς σταθμίζετε αυτό το άνοιγμα προς την κοινωνία;
– Θα σας αναφέρω μόνο μερικά παραδείγματα: οι πόρτες του θεάτρου άνοιξαν για 16 Ελληνες σκηνοθέτες του θεάτρου και για 82 Ελληνες μονωδούς. Επίσης, 107 νέοι καλλιτέχνες και επαγγελματίες σε διάφορες ειδικότητες (μονωδοί, μουσικοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι ενδυματολόγοι, φωτιστές κ.λπ.) απασχολήθηκαν για 3 χρόνια –και αυτό θα συνεχιστεί– σε ευρωπαϊκά προγράμματα όπως «Η όπερα διαδραστικά στα δημοτικά σχολεία», από το οποίο ωφελήθηκαν 45.000 μαθητές και 700 εκπαιδευτικοί σε 147 σχολεία, σε όλη την περιφέρεια. Νεανικά σχήματα όπως η εξαιρετική Παιδική Χορωδία μας –που αγκάλιασε 224 παιδιά έως σήμερα– ιδρύθηκαν και λειτουργούν με εξαιρετική επιτυχία, δίπλα στη Σχολή Χορού και στο Εργαστήρι Oπερας.
Οργάνωση και στόχοι
– Πώς οργανώθηκαν οι στόχοι για το ρεπερτόριο και την αξιοποίηση του δυναμικού;
– Τον Δεκέμβριο του 2013 ανακοινώσαμε τους πέντε βασικούς άξονες για την πενταετία 2014-2019. Αυτοί ήταν: η ανάπτυξη του ρεπερτορίου με ανεβάσματα σημαντικών λυρικών έργων που δεν είχαν έως σήμερα παρουσιαστεί στην Ελλάδα. Eνα από τα μεγαλύτερα οράματά μου ήταν το ανέβασμα της τετραλογίας του Βάγκνερ «Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν», κάτι για το οποίο δουλέψαμε σκληρά με τον καλλιτεχνικό μου σύμβουλο, τον Γιάννη Κόκκο. Συγκεντρώσαμε ήδη μεγάλο ενδιαφέρον για χορηγίες ύψους 200.000 ευρώ έως τώρα. Οι άλλοι άξονες όπου δραστηριοποιηθήκαμε με αποτελεσματικότητα ήταν: η αξιοποίηση του εγχώριου καλλιτεχνικού δυναμικού αλλά και του δυναμικού που δραστηριοποιείται εκτός Ελλάδας (τα συγκριτικά στοιχεία είναι συντριπτικά μέχρι σήμερα), η ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών, η τόνωση της ελληνικής δημιουργίας, τα εκπαιδευτικά και κοινωνικά προγράμματα. Εμφαση δώσαμε στη νεανική δημιουργία, στα νεανικά σχήματα, στις συνέργειες και στη διάδραση μεταξύ των τεχνών. Προς τον σκοπό αυτόν διαμορφώσαμε το καλλιτεχνικό στίγμα της δεύτερης σκηνής της ΕΛΣ στις νέες της εγκαταστάσεις και είμαι ευτυχής, διότι ο όρος «εναλλακτική» που εισηγήθηκα έτυχε ευήκοων ώτων και καθιερώθηκε. Επίσης, η απήχηση της ΕΛΣ αυξήθηκε περαιτέρω με το πρόγραμμα «Η Λυρική στη μεγάλη οθόνη», με την οποία πλέον μεταδίδονται παραστάσεις μας στην ελληνική περιφέρεια με υψηλότητα καλλιτεχνικά και τεχνικά standards.
– Είχατε τη φιλοδοξία να είστε εσείς ο διευθυντής που θα εγκαινιάσει τη νέα Οπερα;
– Φιλοδοξία μου ήταν, όταν παρέλαβα έναν οργανισμό σε άθλια οικονομική κατάσταση και χωρίς διοικητικές δομές, έναν οργανισμό για τον οποίο μέχρι και σκέψεις για κλείσιμό του είχαν ακουστεί, να τον φέρω έτοιμο, λαμπερό στη νέα του στέγη, με το κλειδί στο χέρι, όπως λένε, σε μια περίοδο πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης στη χώρα. Κι αυτό έγινε. Oπως ανέφερε και ο νυν πρόεδρος της Λυρικής κ. Αθ. Θεοδωρόπουλος στην Ειδική Συμβουλευτική Επιτροπή του Ελληνικού Δημοσίου για το Κέντρο Πολιτισμού που έγινε στις 31 Αυγούστου 2016, στο Μέγαρο Μαξίμου, παρουσία του πρωθυπουργού και έξι υπουργών, «η ΕΛΣ είναι έτοιμη και ακμαία για να εγκατασταθεί στο νέο της σπίτι». Και τη μεγάλη μου αυτή φιλοδοξία, που πολλοί, καλόπιστα, τη θεωρούσαν εξωπραγματική, την εκπλήρωσα.
Ο «Λόενγκριν» στο Μέγαρο Μουσικής
«Η όπερα “Λόενγκριν” έχει να ανεβεί 52 χρόνια στην ΕΛΣ, δηλαδή πάνω από μισόν αιώνα», λέει ο Μύρων Μιχαηλίδης. «Τώρα, όμως, ανεβαίνει χωρίς περικοπές και στην πρωτότυπη γλώσσα της, τα γερμανικά, για πρώτη φορά. Είναι ίσως η όπερα με τα πλέον μεγαλειώδη χορωδιακά και μαζί με τη γοητευτική, ρομαντική μουσική της, ελπίζω πως θα είναι άλλο ένα μεγάλο κερδισμένο στοίχημα του θεάτρου μας: ένα ακόμη σπουδαίο έργο στο ρεπερτόριο και με σημαίνοντες Ελληνες μονωδούς να τραγουδούν Βάγκνερ». Ο «Λόενγκριν» ανεβαίνει στο Μέγαρο Μουσικής (Αίθουσα Αλ. Τριάντη) για πέντε παραστάσεις (27, 29/1 και 1, 3 , 5/2) σε μουσική διεύθυνση Μύρωνα Μιχαηλίδη και σκηνοθεσία – σκηνικά – κοστούμια Αντονι ΜακΝτόναλντ. Είναι μια νέα παραγωγή, προερχόμενη από την Εθνική Οπερα της Ουαλίας και το Θέατρο Βιέλκι – Εθνική Οπερα της Πολωνίας. Τον ρόλο του Λόενγκριν θα ερμηνεύσει ο Βρετανός τενόρος Πίτερ Ουέντ και τον ρόλο της Ελζα, δύο σπουδαίες σοπράνο, η Σλοβάκα Γιολάνα Φογκάσοβα και η Ρουμάνα Γιούλια Ισάεφ. Ο δημοφιλής βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς τραγουδάει για πρώτη φορά Βάγκνερ (τον ρόλο του Τέλραμουντ). Στον ρόλο του Βασιλιά, ο Τάσος Αποστόλου και ο Πέτρος Μαγουλάς. Σε δεύτερη διανομή και η Τζούλια Σουγλάκου (Ορτρουντ). Τραγουδούν επίσης: Διονύσης Σούρμπης και Δημήτρης Κασιούμης (Κήρυκας) και άλλοι. Τη χορωδία, που έχει μεγάλο ρόλο, διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος. Η παράσταση αρχίζει στις 6.30 μ.μ. και τελειώνει στις 11.30 μ.μ. με δύο ημίωρα διαλείμματα.
«Ελπίζω να τεθεί σε ισχύ ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας»
– Ποια προετοιμασία σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού έχει γίνει;
– Από τις 13 Απριλίου 2013 έχουμε καταθέσει στο ΥΠΠΟ εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, προτείνοντας ένα οργανόγραμμα με έμφαση στην εκπαίδευση, την ανάπτυξη και τη νέα ψηφιακή εποχή. Πήγε και ήρθε με κάθε υπουργική και κυβερνητική αλλαγή μεταξύ υπουργείων Πολιτισμού και Δημόσιας Διοίκησης. Επί υπουργίας κ. Μπαλτά είχε φτάσει ώς την αποστολή του στο Συμβούλιο της Επικρατείας, δηλαδή ένα βήμα πριν από τη θέση του σε ισχύ. Ο κανονισμός αυτός διασφάλιζε όλες τις θέσεις εργασίας για το υπάρχον προσωπικό, υπηρετούσε την αξιοκρατία και την ανάπτυξη ρεπερτορίου λυρικού θεάτρου ευρωπαϊκού επιπέδου με ισχυρά καλλιτεχνικά σύνολα και άρτια τεχνική διεύθυνση που θα επένδυε στην εγχώρια παραγωγή κατασκευών σκηνικών, κοστουμιών κ.λπ. Συνοδευόταν δε και από την απαιτούμενη έκθεση η οποία ανέλυε διεξοδικά τη σπουδαιότητα να παραμείνει η ΕΛΣ, πάνω απ’ όλα, οργανισμός παραγωγής πρωτογενούς προϊόντος. Ελπίζω, το συντομότερο, ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας να τεθεί σε ισχύ. Επιπλέον, στις 2 Απριλίου 2015 υποβάλαμε στα υπουργεία Πολιτισμού και Οικονομικών business plan για τα έτη 2015-2020, υποστηρίζοντας παράλληλα τη δομή που είναι αναγκαία για τη λειτουργία της ΕΛΣ στο νέο της σπίτι. Αυτές οι ενέργειες πιστεύω πως θωράκισαν τη δομή αυτού του ιστορικού οργανισμού.
– Αν χρειαζόταν να κάνετε μια δημόσια αυτοκριτική, τι θα λέγατε;
– Νομίζω πως δεν είμαι καλός στα politics! Αρχή μου είναι πάντα: πολλή δουλειά και λίγα λόγια για αυτά που έκανα ή κάνω, χωρίς «θα». Προτιμώ να διατυπωθεί από άλλους η κριτική, τώρα και, ίσως, εν καιρώ. Με αποτίμηση αυτού του έργου από τους ειδικούς και, κυρίως, από το μεγάλο κοινό της ΕΛΣ.
– Η Λυρική ανεβάζει την όπερα του Βάγκνερ «Λόενγκριν», ένα εγχείρημα περίπου αδιανόητο στο παρελθόν. Πώς κρίνετε την ΕΛΣ σε διεθνή κλίμακα;
– Ακριβώς όπως το λέτε! Αυτό που θεωρούνταν αδιανόητο τώρα πια δεν είναι! Η αρχή όμως δεν έγινε τώρα. Υπενθυμίζω το ανέβασμα της όπερας «Τριστάνος και Ιζόλδη» τον Ιανουάριο του 2015. Αλλά είχα την τιμή να ζήσω μια αντίστοιχη εμπειρία και στη διάρκεια της θητείας μου ως καλλιτεχνικού διευθυντή στην ΚΟΘ. Μια περιφερειακή, έως τότε, ορχήστρα έφτασε σε τέτοιο καλλιτεχνικό επίπεδο, ώστε το 2008 να ηχογραφεί Μπετόβεν για την ΕΜΙ Classics, με έναν από τους πιανίστες-θρύλους του 20ού αιώνα: τον Aλντο Τσικολίνι. Το μοναδικό λυρικό θέατρό μας πρέπει να υποστηρίζει τις μεγάλες παραγωγές. Αλλά θα πω κάτι και για το μπαλέτο μας που έχει στις τάξεις του εξαιρετικούς χορευτές: πρέπει πάση θυσία να περάσει η νομοθετική πρόταση που εδώ και πολύ καιρό υποβάλαμε για τη σωστή συνταξιοδότηση (όχι στα… 65!) των χορευτών. Με τον τρόπο αυτό, το μπαλέτο μας θα ανανεωθεί και θα περάσει σε μια άλλη εποχή.
Το θέατρό μας, από το 2013, εμβάθυνε και επέκτεινε τη σχέση του ως μέλος του ευρωπαϊκού φόρουμ λυρικών θεάτρων, του Opera Europa, έχει μάλιστα προγραμματίσει για τον Νοέμβριο του 2018 να γίνει στο ΚΠΙΣΝ το πρώτο επί ελληνικού εδάφους συνέδριο του Opera Europa. Είχα την τιμή, τον Νοέμβριο του 2015, να είμαι κεντρικός ομιλητής στο εν λόγω συνέδριο, εκπροσωπώντας για πρώτη φορά τον θεσμό σε τέτοιο επίπεδο. Από τότε, δεκάδες στελέχη της ΕΛΣ ταξίδεψαν, χάρη στην ευγενική δωρεά του ΙΣΝ, σε σημαντικά λυρικά θέατρα ανταλλάσσοντας σπουδαία τεχνογνωσία.
– Τι σκοπεύετε να κάνετε μετά τη λήξη της θητείας σας;
– Δέχομαι ήδη προτάσεις. Ομως κατ’ αρχήν έχω πολλές και σημαντικές υποχρεώσεις ως αρχιμουσικός, σε εξωτερικό και Ελλάδα. Ας μην ξεχνάμε ότι η ζωή μου είναι και θα είναι η μουσική και όχι το γραφείο.
– Πώς στέκεστε απέναντι στην τόσο ασφυκτική σχέση πολιτείας και κρατικών πολιτιστικών οργανισμών;
– Αυτό που θέτετε είναι τεράστιο θέμα, δεν μπορεί να εξαντληθεί σε μία απάντηση. Ναι, υπάρχει αυτή η ασφυκτική σχέση. Αγώνας του επικεφαλής ενός ιστορικού φορέα είναι να μάχεται καθημερινά με το τέρας της γραφειοκρατίας. Δεν πρέπει όμως οι πραγματικές δυσκολίες της κρατικής μηχανής να λειτουργούν ως δικαιολογία. Πράγματα που θα έπρεπε να είναι αυτονόητα, όπως η εξασφάλιση της βασικής ταμειακής ρευστότητας, δεν είναι, και απαιτούν έναν τεράστιο καθημερινό, πολύωρο αγώνα του διευθυντή.
– Ποια θα ήταν η πιο ενδεδειγμένη χρήση για το «Ολύμπια»;
– Δεν πρέπει να λησμονούμε την ιστορικότητα του αγαπημένου σε όλους μας Θεάτρου Ολύμπια. Δεν μπορώ να φανταστώ τον χώρο όπου πρωτοτραγούδησε η Μαρία Κάλλας και τόσοι σπουδαίοι λυρικοί τραγουδιστές, που έζησαν τόσες δυνατές αναμνήσεις γενιές μουσικών, χορωδών, χορευτών και τεχνικών να γίνεται εμπορικό κέντρο ή γραφεία ή να ερημώνεται. Εχω καταθέσει τις προτάσεις μου στους αρμοδίους προς την κατεύθυνση του σεβασμού της ιστορίας και της δημόσιας πολιτιστικής αξιοποίησης του κτιρίου, προς όφελος των φιλότεχνων πολιτών.