ΑΝΤΩΝΗΣ Μ. ΠΑΝΤΕΛΗΣ
Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου
εκδ. Λιβάνης, σελ. 456
Στην πορεία της Ελλάδας ως συγκροτημένης (ας πούμε) πολιτείας, συχνά βρεθήκαμε κοντά στο όριο. Είναι αυτό ένα γνώρισμα της δημόσιας ζωής μας. Ενα άλλο γνώρισμα –που το έχουμε συνηθίσει, και ως εκ τούτου δεν το αναγνωρίζουμε στην έκταση που έχει– είναι η τάση μας να έχουμε άποψη για όσα γίνονται γύρω μας: ίσως λιγότερο ζωηρά τώρα, «στα χρόνια των μνημονίων» και της καταγραφόμενης ανοδικής αποχής στις κάλπες, πάντως πολύ περισσότερο απ’ ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες.
Κάθε φορά λοιπόν που, στην Ελλάδα των διαδοχικών κρίσεων και των οικοδομούμενων αδιεξόδων, τα πράγματα φθάνουν σε μια δύσκολη στροφή, αυτόματα έρχεται στο προσκήνιο η συνταγματική διάσταση. Και ο καθένας, πάντως πολύς κόσμος, έχει την τάση να τοποθετείται.
Με ποια αφορμή/δικαιολογία μπορούν να γίνουν πρόωρες εκλογές; Με σταυρό ή με λίστα; Νοείται δημοψήφισμα που, έμμεσα, έχει να κάνει με δημοσιονομικό ζήτημα; Με τι πλειοψηφία ψηφίζονται καθοριστικές διεθνείς δεσμεύσεις, π.χ. στο ευρωπαϊκό πλαίσιο; Ηταν συνταγματική ή όχι η απόπειρα ρύθμισης του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου χωρίς να αγιασθεί από ένα ΕΣΡ, που δεν κατορθωνόταν να συγκροτηθεί; Πόσο ισχυρή είναι μια συνταγματική ρήτρα, όταν αντιβαίνει στο δίκαιο της Ε.Ε.;
Τι θα πει «δικαίωμα στην εργασία», τι σημαίνει μέριμνα για την κοινωνική ασφάλιση; Τι αληθινά δικαιώματα προκύπτουν από την αρχή της ισότητας; Ποιο κριτήριο θα πρυτανεύσει στην έκδοση ή μη έκδοση των Τούρκων φυγάδων; Αν κανείς «διαβάσει» την ελληνική πραγματικότητα απ’ έξω, θα μπορούσε να σκεφθεί ότι η συνταγματικότητα αποτελεί για τους πολίτες αυτής της χώρας (και τους ταγούς τους…) πρώτιστη μέριμνα. Η αλήθεια μάλλον στον αντίποδα βρίσκεται: το Συνταγματικό ως λειτουργικό δίκαιο, ή πάλι ως ιστορική διαχρονική μελέτη, παραμένει αρκετά περιθωριοποιημένο. Η συνταγματοκεντρική συζήτηση έχει κυρίως οσμήν καφενείου, τελευταίως μπλογκόσφαιρας.
Προς τι αυτές οι παρατηρήσεις; Για να εισαγάγουν το «Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου» του Αντώνη Παντελή, καθηγητή του Συνταγματικού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε 3η έκδοση, από τις Εκδόσεις Λιβάνη, με συμπλήρωμα πλήρη ανάπτυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η έκφραση και μόνον «Εγχειρίδιο» ηχεί ίσως αποτρεπτικά για τον γενικό αναγνώστη. Ομως ενώ απευθύνεται στον φοιτητικό κόσμο από τη φύση του, είναι έτσι γραμμένο και δομημένο ώστε να μπορεί να χρησιμεύσει και σε κάθε ενδιαφερόμενο να προσεγγίσει, ενημερωμένος, τη συνταγματική συζήτηση.
Μια τέτοια, διαφωτιστική στον πυρήνα της, προσέγγιση στη συζήτηση για το Σύνταγμα, για τη συνταγματικότητα, για τα όρια της πολιτικής λειτουργίας, για τη συνταγματική μνήμη ενός συχνά ταραγμένου παρελθόντος, για τον πυρήνα εντέλει της οργανωμένης πολιτικής συμβίωσης κινδυνεύει –θαρρούμε– να αποδειχθεί πολύ χρήσιμη στα χρόνια που μας έρχονται.