Στην «Κ» της 15/1/2017 δέχθηκα τα βέλη της κριτικής των κ.κ. Βουρλούμη και Μπακογιάννη για την άποψή μου πως για την προσέλκυση επενδύσεων δεν προέχει σήμερα η μείωση της εταιρικής φορολογίας αλλά η βελτίωση των συνθηκών ρευστότητας και η δημιουργία ενός φιλικότερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις. Και ο μεν κ. Βουρλούμης θεώρησε την προσέγγισή μου ακαδημαϊκή και άσχετη με την ελληνική πραγματικότητα, χωρίς να μπει στον κόπο να το αιτιολογήσει, η δε κ. Μπακογιάννη, για να στηρίξει την επιχειρηματολογία της περί μείωσης των φορολογικών συντελεστών, εγκατέλειψε την πρώτη της ερευνητική πηγή (για την οποία όπως της εξήγησα δεν αντιλήφθηκε τι ακριβώς έλεγε) και προσέφυγε σε μία άλλη μελέτη των Alesina και Ardagna, το συμπέρασμα της οποίας οι ίδιοι οι συγγραφείς εκθέτουν:
«Τα αποτελέσματα μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: προσαρμογές με βάση τις δαπάνες είναι αυτές που είναι πιο πιθανό να οδηγήσουν σε μια μόνιμη μείωση του λόγου του χρέους προς το ΑΕΠ. Επιπλέον, σχετίζονται με μικρότερες υφέσεις απ’ ό,τι οι προσαρμογές με βάση τον φόρο ή με καθόλου υφέσεις. Η συνιστώσα της ιδιωτικής ζήτησης που φαίνεται να αντιδρά πιο θετικά σε μια προσαρμογή βασισμένη στη μείωση των δαπανών είναι οι ιδιωτικές επενδύσεις. Οι περικοπές στις τρέχουσες δαπάνες έχουν μια μικρότερη ή καμία επίδραση στην παραγωγή συγκριτικά με τις περικοπές στις δημόσιες επενδύσεις. Οι μικρές υφέσεις που προκαλούνται από τις προσαρμογές με βάση τις δαπάνες μπορούν να εξαλειφθούν, καθιστώντας την προσαρμογή επεκτατική ακόμη και σε επίδραση, εάν η δέσμη μέτρων πολιτικής περιλαμβάνει πολιτικές φιλικές στην ανάπτυξη, όπως είναι η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας και εμπορευμάτων».
Πρόκειται για μια μελέτη που εξετάζει πολλές χώρες που άσκησαν δημοσιονομική προσαρμογή για μικρά χρονικά διαστήματα και το πιο σημαντικό είναι ότι όλα τα «επεισόδια» αφορούν τη μακρόχρονη περίοδο της ανάπτυξης έως το 2007, όχι της κρίσης. Αυτό έχει τη σημασία του γιατί με την κρίση μεταβλήθηκαν οι πολλαπλασιαστές δαπανών και φόρων και είναι χαρακτηριστικό πως στην περίπτωση της Ελλάδας τα πρώτα μνημόνια εφάρμοσαν υποτιμημένους πολλαπλασιαστές δαπανών.
Ομως, η κ. Μπακογιάννη δεν μπήκε ποτέ στον κόπο να εξετάσει τις αναφορές μου στη διαφορά πολλαπλασιαστών μεταξύ δαπανών και φόρων που παίρνουν υπόψη τους οι διεθνείς οργανισμοί (ΟΟΣΑ και Ε.Ε.), αλλά προτίμησε να βασίσει την ανάλυσή της σε μια διεθνή μελέτη παρωχημένου χρονικού ορίζοντα. Το χειρότερο, ωστόσο, είναι πως δεν επιχείρησε καν να τεστάρει τα αποτελέσματα της διεθνούς μελέτης στην ελληνική πραγματικότητα. Ας τη βοηθήσουμε λιγάκι:
Tην περίοδο της διακυβέρνησης Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ ασκήθηκε ακριβώς η δημοσιονομική προσαρμογή βασισμένη στη μείωση των δαπανών, με συνέπεια αυτές να μειωθούν την περίοδο 2011-2014 κατά 22 δισ., εκ των οποίων η συντριπτική πλειονότητα αφορούσε μισθούς και κοινωνικές δαπάνες και μόλις το 6% αφορούσε εκσυγχρονισμό του κράτους! Συνέβαλε, μήπως, αυτή η προσαρμογή σε ήπια ύφεση της οικονομίας; Οχι, βεβαίως, αφού το ΑΕΠ υποχώρησε το ίδιο διάστημα 14% σε τρέχουσες τιμές σημειώνοντας μια πρωτοφανή διεθνώς κάμψη. Αντέδρασαν, άραγε, θετικά στην προσαρμογή αυτή οι ιδιωτικές επενδύσεις όπως διατείνεται η μελέτη στην οποία βασίζεται η κ. Μπακογιάννη; Οχι, βεβαίως, αφού ο όγκος των επενδύσεων στο ίδιο διάστημα μειώθηκε 33%! Πέτυχε, μήπως, η εν λόγω προσαρμογή τη μόνιμη μείωση του λόγου χρέους/ΑΕΠ όπως προδικάζει η μελέτη; Οχι, δυστυχώς, αφού από 172% του ΑΕΠ το 2011 το χρέος υποχώρησε προσωρινά μόνον σε 160% το 2012, λόγω του PSI «κουρέματος» χρέους, για να αυξηθεί και πάλι σε 180% το 2014.
Ανεξάρτητα, πάντως, από τα παραπάνω, η μελέτη του Alesina έχει υποστεί πολύ σοβαρή κριτική στη μεθοδολογία και αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της, ακόμη και από το ΔΝΤ, κριτική που όφειλε να γνωρίζει η κ. Μπακογιάννη πριν την επικαλεστεί. Ενδεικτικά παραθέτω:
Paul Krugman, Alesina On Stimulus, 6 February 2010
IMF, Economist and Roosevelt Institute on Alesina and Ardagna. 5 October 2010
Συμπέρασμα: είναι καλό να μαθαίνουμε από τις ξένες μελέτες, αρκεί να τις εξετάζουμε πάντα με μάτι κριτικό, στο εκάστοτε ιστορικό τους πλαίσιο, και να μην τις ανάγουμε σε τυφλοσούρτη γενικής εφαρμογής. Η άκριτη υιοθέτηση και η μιμητική απόπειρα εφαρμογής τους, στο όνομα κάποιας υποτιθέμενης αυθεντίας, συνιστούν δογματική παράκαμψη και στρέβλωση της συγκεκριμένης πραγματικότητας. Ο δε κ. Βουρλούμης, ο οποίος αναζητεί «εμμονές, φαντασιώσεις και ακαδημαϊκή ασχετοσύνη με την ελληνική πραγματικότητα», καλά θα έκανε να στρέψει τα βέλη της «κριτικής» του στην κ. Μπακογιάννη αν έχει προσωπικούς λόγους να αποφεύγει τον καθρέπτη.
Οσον αφορά τον σαρκασμό της κ. Μπακογιάννη «Δεν θα σταθώ στην καινοφανή άποψη πως πρέπει να αντιστεκόμαστε στις πιέσεις για χαμηλή φορολογία!..», την οποία παρουσιάζει σαν δική μου άποψη, θα της πρότεινα να ξαναδιαβάσει το άρθρο μου προσεκτικά, μιας και η συγκεκριμένη άποψη ξεκάθαρα εμφανίζεται σε απόσπασμα έκθεσης του ΟΟΣΑ!
Κλείνω το σύντομο σχόλιο απάντηση στους επικριτές μου με μία επισήμανση αναφορικά με τις φορολογικές προτάσεις της Ν.Δ. για οικονομική ανάπτυξη: η μείωση των συντελεστών στα μερίσματα κατά 10 μάλιστα μονάδες είναι αντιαναπτυξιακή, για τον απλό λόγο ότι παρακινεί τους επιχειρηματίες να βγάζουν τα κέρδη τους από την επιχείρηση και να μην τα επενδύουν παραγωγικά. Αυτά αρκούν επί του παρόντος.
* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης.