Αυτή η εβδομάδα αποτέλεσε το ξεκίνημα όχι μόνο της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά μιας νέας εποχής εθνικισμού στον κόσμο. Ο Τραμπ έρχεται τώρα να προστεθεί στον Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας, τον Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας, τον Σι Τζινπίνγκ της Κίνας, τον Ταγίπ Ερντογάν της Τουρκίας και σε πολλούς άλλους εθνικιστές ηγέτες στον κόσμο. Παρότι ο χαρακτηρισμός της Τερέζα Μέι ως εθνικίστριας ίσως να είναι άδικος, η ανακοίνωσή της ότι επιδιώκει «σκληρό» Brexit αντικατοπτρίζει την πίεση που ασκεί ο αγγλικός εθνικισμός στη βρετανική Δεξιά. Οι εποχές έξαρσης του εθνικισμού δεν είναι ασφαλώς νέο φαινόμενο. Ακριβώς, όμως, επειδή έχουμε βιώσει τέτοιες καταστάσεις κατά το παρελθόν, γνωρίζουμε ότι ξεκινούν με μεγάλες προσδοκίες και καταλήγουν σε ποταμούς δακρύων.
Για την ώρα, οι απανταχού εθνικιστές συγχαίρουν τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο Πολ Νάτολ, επικεφαλής του βρετανικού Ukip, λέει ότι η έλευση του Τραμπ του προκαλεί «τεράστιο ενθουσιασμό». Την ίδια ώρα, ο Τραμπ, μιλώντας στον Μάικλ Γκόουβ στους Times του Λονδίνου, είπε ότι το Brexit «θα καταλήξει σε κάτι το εξαίρετο».
Από τη μεριά του, ο φανατικός οπαδός του Brexit, Γκόουβ, εμφανίζεται στη φωτογραφία του άρθρου των Times να κάνει το σήμα της επιτυχίας, με υψωμένο τον αντίχειρα και κλειστή γροθιά, προς τον Τραμπ, έχοντας υιοθετήσει απρόσμενα ανόητη έκφραση στο πρόσωπό του, λες και είναι κάποιος έφηβος που βλέπει τον ήρωα της αγαπημένης του ταινίας από κοντά.
Ο αντιπρόεδρος του γαλλικού Εθνικού Μετώπου απήντησε και αυτός στην ομιλία της κ. Μέι, λέγοντας: «Η γαλλική ανεξαρτησία δεν θα αργήσει».
Ο κόσμος αυτός, αποτελούμενος από αλληλοενισχυόμενους εθνικισμούς, έχει και ακόμη ένα χαρακτηριστικό: την αποσάθρωση της σχετικής ισχύος και εσωτερικής συνάφειας της Δύσης και στις δύο ακτές του Ατλαντικού. Η αποτρεπτική ισχύς της νατοϊκής εγγύησης των ΗΠΑ προς την Ευρώπη υποσκάπτεται από την ίδια την Ουάσιγκτον. Στο μεταξύ, βιώσαμε το απίστευτο θέαμα των ηγετών της Ρωσίας, της Τουρκίας και του Ιράν να συναντιούνται για να συνάψουν κυνικά ρεαλιστική συμφωνία για τη Συρία. Προσκείμενοι στον Ερντογάν
Τούρκοι σχολιαστές πανηγύριζαν το γεγονός ότι ΗΠΑ και Ευρώπη απουσίαζαν από τη διαπραγμάτευση. Κοιτάζοντας τη φωτογραφία των τριών ηγετών να σφίγγουν τα χέρια, θυμήθηκα την ιστορική γελοιογραφία του Ντέιβιντ Λόου από τον Σεπτέμβριο του 1939, με τον Χίτλερ και τον Στάλιν να χαιρετούν ο ένας τον άλλο, ενώ στέκονται πάνω από το σώμα νεκρού στρατιώτη, με τον Χίτλερ να λέει: «Είστε το απόβρασμα του κόσμου, υποθέτω;» και τον Στάλιν να απαντά: «Είστε ο αιμοσταγής δολοφόνος των εργατών, υποθέτω;».
Ομολογώ, βέβαια, ότι η μνεία του Χίτλερ απειλεί να βυθίσει κάθε ανάλυση στην υπερβολή. Η αλληλένδετη φύση του φιλελεύθερου σύγχρονου κόσμου τον καθιστά ριζικά διαφορετικό από εκείνο της δεκαετίας του 1930. Αυτός είναι ο λόγος που ο λενινιστής εθνικιστής Σι Τζινπίνγκ μίλησε στο Νταβός ως υπερασπιστής της ανοικτής, παγκοσμιοποιημένης διεθνούς οικονομίας. Γνωρίζει άλλωστε ότι η οικονομική πορεία της χώρας του και η επιβίωση του καθεστώτος του εξαρτώνται από την παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Ο τρόπος με τον οποίο οι εθνικιστές εκπρόσωποι των κρατών αυτών μιλούν για τις διεθνείς σχέσεις θυμίζει περισσότερο τον κόσμο των κρατών του 19ου αιώνα. Γράφω τη στήλη αυτή από την Ινδία και θα σταθώ σε κάποια πρόσφατα χαρακτηριστικά σχόλια του υπουργού Εξωτερικών της χώρας, Σουμπραμανιάμ Τζαϊσανκάρ. Αντιμέτωπος με το φάσμα της προσέγγισης της Αμερικής του Τραμπ με τη Ρωσία του Πούτιν, ο Ινδός ΥΠΕΞ είπε: «Η σχέση της Ινδίας με τη Ρωσία έχει ενισχυθεί σημαντικά τα τελευταία δύο χρόνια, όπως και η προσωπική σχέση μεταξύ των ηγετών των δύο μας χωρών. Κάθε βελτίωση των σχέσεων ΗΠΑ – Ρωσίας δεν μπορεί έτσι να βλάψει τα ινδικά συμφέροντα». Αυτό είναι ένα παράδειγμα νηφάλιου, ρεαλιστικού εθνικισμού.
Η ίδια η φύση των εθνικισμών, όμως, καθιστά τη σύγκρουσή τους αναπόφευκτη. Η επιμονή της κ. Μέι να αποσύρει τη Βρετανία από την Ε.Ε. τη φέρνει έτσι σε πορεία σύγκρουσης με τους Σκωτσέζους εθνικιστές και την επιδίωξή τους για παραμονή στην Ενωση και την κοινή της αγορά. Οι εθνικισμοί του 21ου αιώνα αναπτύσσονται σε «οικοσύστημα» αδιάκοπης κάλυψης από τα ΜΜΕ, η οποία θα προκαλούσε απελπισία στον Βίσμαρκ, τον Ντισραέλι και τον τσάρο των Ρωσίας. Ακόμη και αυταρχικοί ηγέτες, όπως ο Πούτιν και ο Σι, υφίστανται στωικά την πραγματικότητα αυτή.
Η πιο επικίνδυνη από τις πιθανές αυτές συγκρούσεις είναι εκείνη μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της κατάθεσής του ενόψει της έγκρισής του, ο νέος ΥΠΕΞ του Τραμπ, Ρεξ Τίλερσον, συνέκρινε το κινεζικό πρόγραμμα κατασκευής νήσων στη θάλασσα της Νότιας Κίνας με τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, λέγοντας ότι η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ θα πει στο Πεκίνο ότι «η πρόσβασή σας στα νησιά αυτά δεν θα επιτραπεί». Στο μεταξύ, εδώ στην Ινδία, ο αρχηγός του αμερικανικού Στόλου του Ειρηνικού, ναύαρχος Χάρι Χάρις, προειδοποίησε ότι «η Ινδία πρέπει να ανησυχεί για την ενίσχυση της κινεζικής επιρροής στην περιοχή. Αν πιστεύετε ότι η επιρροή είναι περιορισμένη έννοια, τότε κάθε αύξηση της κινεζικής επιρροής σημαίνει συρρίκνωση της ινδικής», με άλλα λόγια: ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος.
Παρότι αυτά ανήκουν στη σφαίρα των συνηθισμένων παιγνίων επιρροής μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, ο κίνδυνος «ατυχήματος» μέσω θερμού ναυτικού ή αεροπορικού επεισοδίου στη θάλασσα της Νότιας ή της Ανατολικής Κίνας δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέος. Σε μια τέτοια περίπτωση, το ερώτημα που θα τεθεί θα είναι το εξής: Ο Τραμπ και ο Σι έχουν άραγε τη σοφία, την ικανότητα, τους σωστούς συμβουλάτορες και τη δεξιότητα πολιτικής ευελιξίας, έτσι ώστε να αποφύγουν την καταστροφή; Στο σενάριο αυτό, ο εριστικός, μαχητικός και ναρκισσιστικός χαρακτήρας του Τραμπ μπορεί να αποδειχθεί μοιραίος. Από την άλλη, ο πολύ πιο ψύχραιμος και σταθερός Σι έχει ποντάρει τη νομιμοποίησή του πάνω στην επαναφορά του κινεζικού μεγαλείου, γεγονός που καθιστά κάθε υποχώρηση ιδιαίτερα δυσχερή.
Ανεξάρτητα από το εάν τα κίνητρα είναι ψυχολογικά ή πολιτικά (ή και τα δύο), οι θεωρούμενοι ισχυροί άνδρες νιώθουν συχνά ότι κάθε υποχώρηση είναι ένδειξη αδυναμίας.
Οχι, δεν προβλέπω το ξέσπασμα του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου. Μια σύγχρονη εκδοχή της κουβανικής κρίσης των πυραύλων, όμως, είναι απόλυτα εφικτή. Ας μην έχουμε λοιπόν αυταπάτες. Εκεί ψηλά, στο μαγικό βουνό του Νταβός, ο μελίρρυτος εκπρόσωπος του Τραμπ, Αντονι Σκαραμούτσι, προσπαθεί να μας πείσει ότι όλα θα πάνε καλά, λέγοντας ότι «ο δρόμος της παγκοσμιοποίησης περνάει μέσα από τον Αμερικανό εργάτη, ενώ η “ανατρεπτική αλλαγή” του Τραμπ θα αποτελέσει θετική εξέλιξη για τη ζωή μας». Μη γελιέστε από τα λόγια του, τα επόμενα χρόνια θα είναι γεμάτα κινδύνους και δυσκολίες. Ας είμαστε προετοιμασμένοι γι’ αυτό.
* Ο κ. Timothy Garton Ash είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.