Ψεύτικες ειδήσεις: Ενας σοβαρός κίνδυνος για την ποιότητα της Δημοκρατίας

Ψεύτικες ειδήσεις: Ενας σοβαρός κίνδυνος για την ποιότητα της Δημοκρατίας

7' 19" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Που το έμαθες αυτό;» «Το διάβασα στο internet». Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει αυτή την φράση καθώς το διαδίκτυο αποτελεί πλέον για όλους μας, ειδικά για τις νεώτερες γενιές την βασική πηγή ενημέρωσης. Με την «παραδοσιακή δημοσιογραφία» να υποχωρεί με ραγδαίο ρυθμό και τα social media να αποτελούν τον πιο γρήγορο και διαδεδομένο τρόπο για να ενημερωθεί κάποιος, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι πολλοί και σε κάθε περίπτωση πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν.

Η μεγάλη συνέπεια που την συναντούμε ήδη μπροστά μας, είναι πως αυτός ο παραδοσιακός τρόπος «συλλογής της είδησης» και εκφοράς δημόσιου λόγου, που περιλαμβάνει την ενυπόγραφη άποψη – άρα και τις ανάλογες ευθύνες – μαζί  με τον έλεγχο της πηγής και της αξιοπιστίας της, συμπιέζεται από ένα πλήθος ανώνυμων δημοσιευμάτων που μπορεί μέσα σε ελάχιστα λεπτά να αναπαραχθούν με τέτοιο ρυθμό που ακόμα και να διαψευστούν εκ των υστέρων, η «ζημιά» έχει γίνει και η «είδηση» έχει ταξιδέψει σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί να πάρει τον δρόμο του γυρισμού.

Στον «μαγικό» κόσμο των social media, ο κάθε πολίτης γίνεται ουσιαστικά ένας εν δυνάμει «δημοσιογράφος», καθώς αποτελεί τον πομπό μεταφοράς πληροφορίας . Επηρεάζει την κοινή γνώμη, γίνεται δέκτης και πολλαπλασιαστής ειδήσεων με καταιγιστικό ρυθμό.

Πόσες φορές έχουμε δει μία ψευδή πληροφορία, η οποία κάπου στα… μέσα της διαδρομής διαψεύδεται, αλλά την επόμενη μέρα συνεχίζει να αναπαράγεται καθώς ο δέκτης δεν πληροφορήθηκε ποτέ την διάψευση μέσα στο χάος της υπερπληροφόρησης.

Με δεδομένο μάλιστα πως η αμφισβήτηση όλων των παραδοσιακών δομών άρα και των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης αυξάνεται από ένα παγκόσμιο κύμα που αυτοχαρακτηρίζεται της «μη πολιτικής ορθότητας», κάποιοι επιτήδειοι μπορεί να βρουν πολύ εύκολα «ευήκοα ώτα» για να διασπείρουν είτε τις θεωρείς συνωμοσίας τους, είτε ψευδείς ειδήσεις και προπαγανδιστικό υλικό. Ο κίνδυνος δεν είναι καθόλου αμελητέος αν σκεφτεί κάποιος πως η πληροφορία είναι Δημοκρατία, και πως το δικαίωμα στην ορθή και αξιόπιστη είδηση είναι αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε πολίτη.

«Καμπανάκι» στο εξωτερικό

Στο εξωτερικό η συζήτηση έχει ήδη ανοίξει. Τόσο το facebook όσο και η Google έχουν εξαγγείλει πως αναζητούν τρόπους καταπολέμησης των ψευδών ειδήσεων, καθώς σε ένα κόσμο που ολοένα και περισσότερο ενημερώνεται μέσω διαδικτύου, αν συνεχιστεί το φαινόμενο θα είναι δυσδιάκριτη η διαφορά μεταξύ μίας αληθινής ή ψεύτικης είδησης. Ο  πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα είχε δηλώσει λίγους μήνες πριν την λήξη της θητείας του πως η απαξίωση των ειδησεογραφικών οργανισμών και η διάδοση της παραπληροφόρησης είναι μείζον θέμα τονίζοντας πως «αν δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τα σοβαρά επιχειρήματα από την προπαγάνδα, τότε βρισκόμαστε ενώπιον ενός πολύ σημαντικού προβλήματος».

Την ίδια ώρα στην Γερμανία μελετούν τους τρόπους με τους οποίους θα καταπολεμηθεί η «μάστιγα» των ψευδών ειδήσεων. Στο πλαίσιο αυτό οι αρχές του Βερολίνου σκέφτονται όπως είχε δηλώσει ο Γερμανός υπουργός Εσωτερικών, Τόμας ντε Μεζιέρ να καταπολεμήσουν τις λεγόμενες «ψεύτικες ειδήσεις» που διακινούνται μέσω των social media δημιουργώντας ένα «κέντρο άμυνας ενάντια στην παραπληροφόρηση».

Αργά αντανακλαστικά στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα δεν έχουμε ασχοληθεί όσο θα έπρεπε με το συγκεκριμένο θέμα και είναι σχεδόν σίγουρο πως με την ένταση την οποία αποκτά θα το βρούμε μπροστά μας πολύ σύντομα. Μόλις την περασμένη εβδομάδα είδαμε έναν Έλληνα πολιτικό, τον Ευάγγελο Βενιζέλο, να ασχολείται με το θέμα καθώς έκανε παρέμβαση στην εκδήλωση που διοργάνωσε ο Κύκλος Ιδεών «Διαδίκτυο και Δημοκρατία. Fake news & Post truth πολιτική» σε μία πρώτη κίνηση κάποιου θεσμικού παράγοντα να ασχοληθεί με το θέμα και να εκφέρει άποψη.

Εκτός της πολιτικής σφαίρας που έχει δείξει κάποιο ενδιαφέρον για το θέμα, στην Ελλάδα έχει δημιουργηθεί η πρώτη πλατφόρμα που ασχολείται με το συγκεκριμένο θέμα. Είναι η ομάδα «ellinika hoaxes». Μιλήσαμε με τον δημοσιογράφο Δημήτρη Αλικάκο, εκ των βασικών συνεργατών της προσπάθειας, ο οποίος μας ανέλυσε την σημασία του εγχειρήματος και τους κινδύνους από αυτή την νέα παγκόσμια «μάστιγα».

«Καλός πολίτης είναι ο ενημερωμένος πολίτης»

«Η προσπάθειά μας έχει μεγάλη απήχηση, και αυτό φαίνεται τόσο από την επισκεψιμότητα στην ιστοσελίδα μας, όσο και από διάδοση της δουλειάς μας από διάφορα ΜΜΕ. Ωστόσο, το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων δεν είναι εύκολο να εξαλειφθεί. Άλλωστε δεν είναι ελληνικό, είναι παγκόσμιο. Με την εμφάνιση του διαδικτύου η είδηση ξέφυγε από την διαχείριση του επαγγελματία δημοσιογράφου και πέρασε (και) στον απλό χρήστη. Αυτή είναι μια νέα πραγματικότητα –όχι απαραίτητα κακή- που όμως έκανε ανεξέλεγκτη την διακίνηση της ανεύθυνης ενημέρωσης που δεν υπακούει σε καμία δεοντολογία και κανόνα» αναφέρει ο κ. Αλικάκος. Στην ερώτηση αν αυτό το φαινόμενο μπορεί κατά την γνώμη του να επηρεάσει την ίδια την Δημοκρατίας, κάνει λόγο για την ποιότητα του πολιτεύματος και την αξία αλλά και το δικαίωμα ενός πολίτη να είναι σωστά ενημερωμένος.

«Ξεκινώντας από την βασική θέση ότι καλός πολίτης είναι ο σωστά ενημερωμένος πολίτης, θα λέγαμε ότι ο πολίτης που για παράδειγμα πιστεύει τις ειδήσεις περί αεροψεκασμών που «στόχο έχουν το μυαλό μας», είναι υποψήφιο θύμα οποιασδήποτε ψεύτικης είδησης και απάτης. Στην συνέχεια ο ίδιος γίνεται πομπός που τις αναπαράγει. Πολλές από τις αποφάσεις που παίρνει κάθε άνθρωπος στη ζωή του βασίζονται σε ένα πλήθος πληροφοριών που δέχεται ως αληθείς. Αν αυτές είναι ψευδείς είναι προφανές ότι οι επιλογές και αποφάσεις του θα είναι λάθος. Και αυτό, ναι, επηρεάζει την ποιότητα της δημοκρατίας. Ένας πολίτης που πιστεύει άκριτα τα πάντα, και μια πολιτεία που δεν εφαρμόζει το νόμο, τουλάχιστον στις ειδήσεις-απάτες που έχουν να κάνουν με την υγεία των πολιτών, στραβά αρμενίζουν».

Μέτρα προστασίας

Το γεγονός πως στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιος προβληματισμός και δεν έχει ανοίξει ευρύτερα μία τέτοια συζήτηση, ίσως να είναι μία παράλειψη σοβαρή και να αποδεικνύει πως στην χώρα μας αργούμε να αντιληφθούμε πράγματα που στο μέλλον θα επηρεάζουν την ζωή μας.  Υπάρχει ωστόσο η δυνατότητα η πολιτεία να προστατεύσει τους πολίτες από το συγκεκριμένο φαινόμενο; Ο κ. Αλικάκος απαντά:

«Είναι δύσκολο θέμα. Οι απαγορεύσεις πολλές φορές φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα, και επιπλέον κανένας πολιτικός δεν είναι σε θέση να ορίσει τι είναι αληθές και τι ψευδές, γι’ αυτό άλλωστε και η «διάψευση» είναι μέρος του παιχνιδιού. Το ζητούμενο είναι να εφαρμόζεται το ισχύον νομικό πλαίσιο –αν κριθεί ότι δεν είναι επαρκές να το ενισχύσουμε- και να υπάρξουν πρωτοβουλίες από την πλευρά των μεγάλων ΜΜΕ προς την κατεύθυνση της προστασίας του χρήστη του διαδικτύου. Το βλέπουμε στην Βρετανία με το BBC όπου πρόσφατα ανακοίνωσε την δημιουργία ειδικής ομάδα που θα έχει την ευθύνη της διασταύρωσης δεδομένων και την αποκάλυψη των σκοπίμως ψευδών και παραπλανητικών ειδήσεων που κάνουν τον γύρο του κόσμου. Αυτό δεν μπορείς παρά να το επιδοκιμάσεις».

Θέματα υγείας

Tην ίδια ώρα στο διαδίκτυο εμφανίζονται πολύ συχνά μαζί με τα «αθώα ψέματα» δημοσιεύσεις που δεν είναι καθόλου αθώες και έχουν να κάνουν με την υγεία πολιτών, εμβολιασμούς και «ιατρικές» συνταγές.

«Ένα σοβαρό κράτος δεν μπορεί να αφήνει απροστάτευτο τον πολίτη απέναντι σε αντιεπιστημονικές εικασίες. Πέρυσι είχαμε την πρώτη καταδίκη «δημοσιογράφου», ιδιοκτήτη σάιτ με θέματα για γονείς, για τη δημοσίευση άρθρου με τίτλο «ΣΟΚ: Δείτε πώς οι εταιρείες εξαπλώνουν τον καρκίνο μέσω εμβολίων», καθώς κρίθηκε ότι συνιστά διασπορά ψευδών ειδήσεων. Αυτό ήταν μια καλή αρχή, στην οποία θεωρώ ότι βοηθήσαμε και εμείς με την κατάρριψη αυτής της είδησης με στοιχεία και αποδείξεις. Υπάρχει λοιπόν  νομικό πλαίσιο. Σημαντικό επίσης είναι να λειτουργήσουν τα αντανακλαστικά των υπεύθυνων πολιτών που χρέος έχουν να καταγγέλλουν τέτοιες απάτες, και βέβαια να δραστηριοποιηθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους» τονίζει ο κ. Αλικάκος.

«Προσοχή στους πηχιαίους τίτλους»

Πόσες φορές δεν έχουμε δει και δεν έχουμε διαβάσει κάποιο θέμα στο διαδίκτυο με εντυπωσιακό τίτλο που τελικά αποδεικνύεται παραπλανητικός. Πατώντας να το διαβάσουμε διαπιστώνουμε πως το θέμα δεν έχει καμία σχέση με όσα ανέφερε στον τίτλο. Αυτό είναι όμως το αισιόδοξο σενάριο. Ακόμα χειρότερο είναι η «είδηση» να είναι ψεύτικη, δηλαδή να μην ανταποκρίνεται καθόλου στην πραγματικότητα και να μην το αντιληφθούμε αναπαράγοντας της. Υπάρχει άραγε κάποιος «οδηγός» να το αποφύγουμε; Ο κ. Αλικάκος εξηγεί τον τρόπο που εργάζονται στα ellinika hoaxes και εντοπίζουν τις ψευδείς ειδήσεις.

«Η ερευνητική ομάδα μας λειτουργεί ανάποδα από τον μέσο αναγνώστη. Έχοντας εντοπίσει τις πηγές των ψεύτικων ειδήσεων, τις θεωρούμε καταρχήν ψευδείς. Τίτλοι όπως «αποκλειστικό», «δείτε το πριν το κατεβάσουν», «συγκλονιστική αποκάλυψη» είναι μερικά από τα “καμπανάκια” που μας ειδοποιούν ότι «εδώ υπάρχει πρόβλημα».Στη συνέχεια ψάχνουμε όλα εκείνα τα στοιχεία από σοβαρές πηγές με επιστημονική τεκμηρίωση, -ανάλογα το θέμα- που καταρρίπτουν κάποιον ψευδή ισχυρισμό ή είδηση. Ανάλογη διαδικασία ακολουθούμε με μια φωτογραφία (ή βίντεο) επεξεργασμένη σε τέτοιο βαθμό που συνιστά από μόνη της ψευδή είδηση. Η διαδικασία είναι επίπονη. Άλλες φορές παίρνει μερικά λεπτά, και άλλες αρκετές ώρες ή μέρες. Καλώς ή κακώς, εμείς δεν έχουμε δικαίωμα στο λάθος».

Καταλήγοντας, ο κ. Αλικάκος τονίζει πως «η πληροφορία είναι πολύτιμο αγαθό. Είναι κάτι σαν την τροφή μας. Αν είναι σάπια, θα μας στείλει στο νοσοκομείο ή ακόμα και στο θάνατο. Θα τη δίναμε ποτέ στο παιδί μας; Δεν έχουμε λοιπόν το δικαίωμα να αφήνουμε ανεξέλεγκτο το ψέμα και την παραπλάνηση».

Αυτό ίσως να είναι και ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα του – όχι και τόσο μακρινού-  μέλλοντος. Να μπορούμε να ξεχωρίσουμε την αλήθεια από το ψέμα.

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή