Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης ανοίγει αρχεία και σπάει την επί δεκαετίες σιωπή της πόλης για μια θλιβερή περίοδο της σεφαραδίτικης ιστορίας. Την επώδυνη επιστροφή των Εβραίων που γλίτωσαν από τη γενοκτονία (περίπου 4% του προπολεμικού πληθυσμού) κατά τη διάρκεια του ’45 στη γενέτειρα, τους αγώνες τους για την επανάκτηση της καταληστευμένης περιουσίας.
Η έναρξή της τοποθετείται στις 4 Δεκεμβρίου 1944, σε μια ταραγμένη πολιτική ατμόσφαιρα, οπότε πραγματοποίησαν την πρώτη τους συνέλευση. Συμμετείχαν όσοι είχαν κρυφτεί γύρω από την πόλη, κυρίως οργανωμένοι στην Αντίσταση. Εκοψαν την αλυσίδα που κρατούσε κλειστή τη συναγωγή Μοναστηριωτών και έκαναν το πρώτο βήμα για το κοινό τους μέλλον εκλέγοντας την ηγεσία μιας κοινότητας που είχε χάσει το 96% του πληθυσμού της. Οι εκλογές σηματοδοτούσαν μια νέα δύσκολη εποχή, θέμα που αφηγείται για πρώτη φορά μια έκθεση ιστορικών τεκμηρίων με ανέκδοτο υλικό από ιδιωτικά και δημόσια αρχεία: «Την επαύριον του Ολοκαυτώματος» στην προπολεμική «Μητέρα του Ισραήλ».
«Οι επιζήσαντες χωρίς στέγη, ιδιωτική ή κοινοτική, κοιμούνταν επί μήνες ολόκληρους μέσα στο εβραϊκό ορφανοτροφείο ή στις συναγωγές. Τα σπίτια και τα καταστήματά τους είχαν καταληφθεί από άλλους που έδειχναν απρόθυμοι να αποχωρήσουν», περιγράφει στην «Κ» ο επιμελητής της έκθεσης, Ευάγγελος Χεκίμογλου, έφορος του ΕΜΘ. Οι «εβραϊκές συνοικίες», όσες δεν είχαν ισοπεδωθεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής, κατοικούνταν από άστεγους με κρατικές άδειες. Οι περισσότερες συναγωγές είχαν κατεδαφιστεί κι άλλες στέγαζαν επιχειρήσεις ακόμη και ταβέρνες. Σκληρές μάχες ακολούθησαν για να ανακτήσουν τις ιδιοκτησίες τους. Το νομικό κομφούζιο εξαιτίας της πολυνομίας παρέτεινε την κατοχή ακινήτων από τους μεσεγγυούχους. Το νεκροταφείο τους είχε αποδομηθεί. Ταφόπλακες έντυσαν την αυλή Εθνικού Θεάτρου, τουαλέτες σχολείων, πεζοδρόμια, περιτειχίσματα.
«Ακόμη και μήνες μετά την απελευθέρωση ο εργολάβος της αναστήλωσης του Αγίου Δημητρίου χρησιμοποιούσε επιτύμβιες πλάκες του εβραϊκού νεκροταφείου για την πλακόστρωση του ναού», αναφέρει ο κ. Χεκίμογλου. Η ολιγομελής κοινότητα έδωσε αγώνα να διατηρήσει τα επί 500 χρόνια δικαιώματά της στον χώρο, μέχρι να της αφαιρεθούν από την κυβέρνηση Κ. Τσαλδάρη το 1946. Μια διαδραστική ψηφιακή εφαρμογή στην έκθεση αξιοποιεί έναν θησαυρό εκατοντάδων φωτογραφιών των επιζησάντων για να τους κατανείμει στον χάρτη της πόλης δείχνοντας την επάνοδό τους στο αστικό περιβάλλον με βάση το επάγγελμά τους. Τι απέγιναν τα πρόσωπα αυτά; Μερικοί έμειναν στη Θεσσαλονίκη, άλλοι αποδήμησαν.
Η έκθεση «Την επαύριον του Ολοκαυτώματος» στο ΕΜΘ εγκαινιάζεται την ερχόμενη Κυριακή (2 μ.μ.) – ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος. Θα προηγηθεί εκδήλωση στην Αίθουσα Φρίντα Λιάππα (Αποθήκη Δ) στο λιμάνι με κεντρικό ομιλητή τον πρόεδρο της Ν.Δ. Κυριάκο Μητσοτάκη και απονομή του τίτλου του «Δικαίου των Εθνών» στον Γεώργιο Σπυρίδωνος Σταυρίδη για τη διάσωση της οικογένειας του Ιωσήφ Μεναχέμ Στρούμτσα την περίοδο του Ολοκαυτώματος.