Πρόσφατο δημοσίευμα της «Καθημερινής» παρέθεσε ορισμένες ιδιόρρυθμες προτάσεις του τραπεζικού ολιγοπωλίου που έχει καθιερωθεί να αποκαλούμε «συστημικές τράπεζες», σχετικά με την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Την ανάγκη φιλοτιμία ποιούμενες, οι τράπεζες προτείνουν, εκτός από την υποχρεωτική χρήση πιστωτικών/χρεωστικών καρτών, την πραγματοποίηση συναλλαγών, όπως π.χ. η καταβολή της μισθοδοσίας ηλεκτρονικά, και την επιβολή φόρου στις αναλήψεις μετρητών. Το σκεπτικό είναι ότι τα μετρητά διοχετεύονται σε μεγάλο βαθμό ή μπορούν να διοχετευθούν εύκολα στη «μαύρη» οικονομία. Ετσι η επιβολή φορολογικού συντελεστή στις αναλήψεις θα περιόριζε δραστικά τη χρήση των μετρητών και κατ’ επέκταση τη φοροδιαφυγή.
Η απλοϊκή αυτή σκέψη στηρίζεται στην παραδοχή ότι η φοροδιαφυγή ερμηνεύεται από το μάλλον προβληματικό μοντέλο του Baker που χρονολογείται από το 1972 και το οποίο την εξαρτά από την πιθανότητα εντοπισμού και το επίπεδο των ποινών και προστίμων. Ακόμη και τότε η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν μπόρεσε να εξηγήσει επαρκώς το φαινόμενο στην πράξη, ενώ έκτοτε η έρευνα αλλά και η οικονομία, ή η τεχνολογία και η κοινωνία, έχουν εξελιχθεί σημαντικά. Στην εξαιρετικού ενδιαφέροντος εργασία που δημοσίευσαν το 2011 οι Feige & Cebula συνέδεσαν εμπειρικά το ύψος της φοροδιαφυγής στις ΗΠΑ με το ποσοστό ανεργίας, το ύψος του φόρου εισοδήματος, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας και τον βαθμό ικανοποίησης των πολιτών από την κυβέρνηση. Στα ίδια περίπου συμπεράσματα κατέληξαν το 2006 οι Fred & Frey, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η φοροδιαφυγή εξαρτάται από ένα «ψυχολογικό συμβόλαιο» μεταξύ κράτους και πολιτών, στο οποίο και τα δύο μέρη γνωρίζουν πλήρως τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, ενώ οι φόροι είναι στην πραγματικότητα η τιμή των αγαθών και των υπηρεσιών που παρέχει το κράτος. Διαπίστωσαν επίσης ότι η αντιμετώπιση με σεβασμό του φορολογουμένου από τις αρχές περιορίζει τη φοροδιαφυγή, ενώ αντιθέτως η αυταρχική συμπεριφορά την αυξάνει. Δεδομένου ότι η εν λόγω εργασία αφορά την Ελβετία, η οποία έχει σημαντικές διαφορές με την Ελλάδα, π.χ. ως προς την ποιότητα των θεσμών, ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντίστοιχη μελέτη που έκαναν πέρυσι οι Sa, Martins & Gomes στην Πορτογαλία. Οι τρεις επιστήμονες κατέληξαν εμπειρικά σε παρόμοια συμπεράσματα με τους Ελβετούς συναδέλφους τους, συνδέοντας το φορολογικό φρόνημα και άρα τη φοροδιαφυγή με την ποιότητα της δημοκρατίας, των θεσμών και της κυβέρνησης.
Στην Ελλάδα το οικονομικό επιτελείο αλλά και οι εκάστοτε κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει, με τη σύμφωνη γνώμη των δανειστών, ένα περιβάλλον στο οποίο όλες οι παράμετροι που επηρεάζουν τη φοροδιαφυγή (παράλογα υψηλοί φόροι, μειούμενο ΑΕΠ, υψηλή ανεργία, κάκιστη ποιότητα θεσμών, δικαιοσύνης, κυβέρνησης και υπηρεσιών του κράτους, παντελής έλλειψη σεβασμού στον φορολογούμενο κ.λπ.) εμφανίζονται με μεγάλη ένταση. Για τον λόγο αυτό είναι ιδιαίτερα λυπηρό το γεγονός ότι οι τράπεζες, που διαθέτουν υψηλοτάτου επιπέδου επιστημονικό δυναμικό στο πεδίο της οικονομίας, προχωρούν σε προτάσεις οι οποίες ενδεχομένως βραχυπρόθεσμα να οδηγήσουν σε αύξηση των εσόδων τους από προμήθειες ή σε διατήρηση των καταθέσεων, αλλά η υιοθέτηση των οποίων θα έχει πολύ αρνητικές συνέπειες στην οικονομία και στις ίδιες μεσοπρόθεσμα. Κρίνοντας από τη μικρή επίπτωση που είχαν στη φοροδιαφυγή οι δρακόντειοι και ολέθριοι για την οικονομία κεφαλαιακοί περιορισμοί, θα έπρεπε ήδη το οικονομικό επιτελείο αλλά και οι stakeholders, μεταξύ των οποίων και οι τράπεζες, να αναζητούν λύσεις αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής που δεν θα περιορίζουν την οικονομική ελευθερία. Λύσεις που θα στηρίζονται στη συνειδητοποίηση του ότι η φοροδιαφυγή δεν είναι το πρόβλημα, αλλά αποτελεί σύμπτωμα ενός άδικου και παράλογου φορολογικού συστήματος, ενός μη ανταποδοτικού κράτους που δεν λογοδοτεί ούτε σέβεται τον πολίτη και ενός ιδιαίτερα δυσμενούς οικονομικού περιβάλλοντος, όπως αυτό αποτυπώνεται στο ποσοστό ανεργίας, στη συρρίκνωση του πραγματικού ΑΕΠ κ.λπ. Σε αυτό το πλαίσιο προτάσεις όπως αυτή της φορολόγησης των αναλήψεων είναι εκτός από ιδιόρρυθμες και επικίνδυνες.
* Ο κ. Βασίλης Μασσέλος είναι πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Πλεκτικής & Ετοίμου Ενδύματος (ΣΕΠΕΕ).