«Ο πόλεμος δεν είναι υπόθεση όπλων όσο οικονομικών μέσων […]. Ας τα βρούμε λοιπόν πρώτα αυτά και ας μην παρασυρόμαστε πρόωρα από τα λόγια των συμμάχων». Θουκυδίδη απόφανση, 2.500 χρόνια πριν, αντιγράφω πριν από τα προλεγόμενα στο βιβλίο του ιστορικού Γ.Β. Δερτιλή «Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις 1821-2016». Το διάβασα απνευστί εμπιστευόμενος τη γνώμη ειδικών και μόνο με την ιδιότητα του εξαρτημένου αναγνώστη το προτείνω σε γνωστούς και φίλους· κατά κανόνα αποκαμωμένους από τα πολλαπλά συλλογικά και ατομικά χτυπήματα των τελευταίων χρόνων. Μια λιτή, συμπυκνωμένη, με πολύτιμη διαύγεια περιοδολόγηση δύο αιώνων νεοελληνικής ιστορίας, με τόσες σκοτεινές περιόδους αλλά και με παρενθέσεις αισιοδοξίας «που χρειαζόμαστε για να παίρνουμε κουράγιο ενάντια στην παραίτηση» – και βλέπουμε. Ηλίου φαεινότερον ότι το εγγύς 2021 αγιοποιείται ήδη μικροπολιτικά ως έτος ιστορικής επανεκκίνησης, σαν (βοήθα και συ Παναγιά) να μας χρωστούν σωτηρία οι επετειακοί αριθμοί.
Σε όλους τους πολέμους και σε όλες τις πτωχεύσεις επαναλαμβάνεται μια αλληλουχία αιτίων και αιτιατών: οι υπέρμετρες στρατιωτικές δαπάνες, η υπερχρέωση και τα ανεπαρκή φορολογικά έσοδα συνδέονται σε φαύλο κύκλο ή ορθότερα σε «φαύλη σπείρα», εξηγεί και αναλύει στα επιμέρους κεφάλαια ο ιστορικός. Τραπέζι γεωπολιτικού μπιλιάρδου για καραμπόλες ήταν εκ γενετής το νέο κράτος. Μια εκπληκτική εκμυστήρευση του Γεωργίου Α΄ το 1864, λίγους μήνες μετά τη στέψη του: «Ε λοιπόν για να μιλήσω ανοιχτά και να τα πω όλα: ναι, πουλήθηκα στην Αγγλία και ήλθα εδώ με αντάλλαγμα την υπόσχεση του Λόρδου Ράσελ ότι θα υποστήριζε τη Δανία. Και πώς με ανταμείβουν; με εγκαταλείπουν άνανδρα […] Οι Αυτοκράτορες της Γαλλίας και της Ρωσίας δεν μου οφείλουν τίποτα κι όμως έχουν απέναντί μου τις καλύτερες διαθέσεις». Ο άναξ ξέσπασε επειδή η θαλασσοκράτειρα στήριζε πολιτικούς που του ζητούσαν να σέβεται τον κοινοβουλευτισμό.
Μεταξύ πάμπολλων άλλων άξιων αναφοράς: ο διευθυντής του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου Εδουάρδος Λω, σε έκθεσή του στο Φόρεϊν Οφις, θεωρεί τον εξπέρ λαϊκιστή της εποχής Θεόδωρο Δηλιγιάννη υπαίτιο της πτώχευσης του 1893. Ο ίδιος εκτιμά ότι τα σοβαρά ελαττώματα των Ελλήνων πολιτικών είναι η δημαγωγία και το ρουσφέτι, αλλά παράλληλα ασκεί κριτική σε βάρος των Δυνάμεων για την πολιτική τους στην Ελλάδα.
Τι γρήγορα που φθάσαμε με σκυταλοδρομία γενεών έως εδώ. Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις (με αυτή που βιώνουμε). Ο ιστορικός δεν στρογγυλεύει την κρίση του για το σήμερα: «Η ημιμάθεια και ακρισία των πολιτικών τάξεων σε συνδυασμό με την ακραία δημαγωγία όλων των κομμάτων διαιώνιζαν τα σύνδρομα της γενικότερης κοινωνικής απαιδευσίας». Οσοι συμφωνούν θα συμφωνήσουν ότι και το δικό μας μερίδιο ευθύνης, όχι μόνον πάνω από την κάλπη, δεν είναι αμελητέο.