Σ’ ένα καφέ ξενοδοχείου στην Ερμού, ο φωτογράφος Σπύρος Στάβερης μιλάει αργά και σταθερά για τις 500(!) φωτογραφίες που θα παρουσιαστούν στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στο πλαίσιο της μεγάλης έκθεσης «GR80s: Η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη».
Ο ίδιος έζησε διακεκομμένα στην Αθήνα την περίφημη δεκαετία, αφού έμενε επί μακρόν στο Παρίσι. «Δεν είχα ζήσει το ’80 σε όλο του το μεγαλείο», λέει στην «Κ» γελώντας. «Είχα ξεκινήσει μόνος μου να καλύπτω τις συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. Ποτέ δεν είχα διανοηθεί ότι θα γίνω φωτογράφος, το σινεμά ήταν ο απώτερος στόχος μου. Δεν βρήκα τα “κανάλια” αμέσως, οπότε είπα να ξεκινήσω από αλλού, ανακαλύπτοντας τελικά αυτό που μου ταίριαζε», συμπληρώνει.
Ο Σπύρος Στάβερης κατέστη ο φωτογράφος του πυρήνα του νεοέλληνα, σε όλες του τις εκφάνσεις. Η έκθεση αυτή δεν θα μπορούσε να βρει καταλληλότερο επιμελητή και, μάλιστα, με την αποστασιοποίηση που χρειάζεται μία από τις πιο φορτισμένες περιόδους της μεταπολιτευτικής χώρας. Εξάλλου, όταν του πρότειναν να αναλάβει αυτή τη μεγάλη έκθεση, είπε αμέσως «ναι». «Με ενδιαφέρει η κοινή φωτογραφία, η ανώνυμη. Στην Ελλάδα μέχρι τώρα κανείς δεν έχει ασχοληθεί με την ανώνυμη φωτογραφία». Στις 500 –ανώνυμες και μη– φωτογραφίες που κατάφερε να συγκεντρώσει –«ήταν συγκινητική η προσφορά του κοινού», λέει ο ίδιος– βλέπουμε ένα πανόραμα μιας εποχής που, όπως λέγεται, μας καθόρισε. «Τα φωτογραφικά άλμπουμ της περιόδου είναι μια “Μελωδία της Ευτυχίας”. Αυτό ίσως τότε υπήρξε πιο έντονο. Υπήρχε μια γενική αισιοδοξία. Η “Αλλαγή” έφερε ελπίδα για τον κόσμο που ένιωθε “εκτός” μέχρι εκείνη την περίοδο».
Eνότητες
Η έκθεση είναι χωρισμένη σε ενότητες – «αυτή ήταν μια σπαζοκεφαλιά για μένα», λέει. Χριστούγεννα, Πάσχα, τα μπάνια του λαού («σήμερα, στη θάλασσα η παρουσία των ανθρώπων είναι πιο ναρκισσιστική. Τότε ήταν πιο χύμα. Στο γυμνό υπήρχε περισσότερη άνεση στην παραλία. Τώρα ετοιμαζόμαστε στο γυμναστήριο έναν ολόκληρο χρόνο», λέει), μασκέ πάρτι (μέχρι και τα εξαντρίκ πάρτι του συλλέκτη Δημήτρη Πιερίδη στην πινακοθήκη του στη Γλυφάδα, η οποία κάηκε τελικά το 1997), άλμπουμ οικογενειών και εκδηλώσεων (πολιτικών, κοινωνικών, σχολικών) συμπληρώνουν το παζλ της δεκαετίας του ’80. «Η Αθήνα διατηρούσε στους ανθρώπους και στις συνοικίες της μια παραδοσιακότητα, ωστόσο υπήρξε μια σαφής τάση εξωστρέφειας – αυτό με συνάρπαζε ακόμη και τότε», λέει ο Σπύρος Στάβερης.
«Δεν μου λείπει τίποτα από το παρελθόν», συνεχίζει. «Δεν αναπολώ γενικά. Παρ’ όλα αυτά, με συγκινεί να βλέπω παλιές φωτογραφίες. Και στο Facebook ακόμα, βλέπω παλιές φωτογραφίες φίλων. Σαν να ψάχνω ένα κλειδί, μια υπόσχεση. Το ερώτημά μου είναι πάντα αν έχει πραγματοποιηθεί αυτή η υπόσχεση».
Πάντως, όπως επιβεβαιώνει και ο ίδιος, η στροφή στην πολιτική εκείνης της περιόδου καθορίζει, πλέον, την καθημερινότητα των ανθρώπων. Οχι, όμως, τόσο, ώστε να καθορίσει και τις φωτογραφίες που έβγαζαν οι άνθρωποι, τις στιγμές που ήθελαν ν’ αποτυπώσουν. «Δεν προσπαθώ να εξιδανικεύσω την περίοδο. Ούτε καν να προκαλέσω ιστορικό ενδιαφέρον. Μόνο η απόλαυση της εικόνας με ενδιαφέρει».
Ο Σπύρος Στάβερης αναφέρει, δύο φορές μάλιστα, ότι στην έκθεση θα δούμε τη σημερινή ζωή μας αλλά λίγο πιο θολή. «Είναι η χαλκομανία της σημερινής ζωής. Δεν θα νιώσεις έκπληξη βλέποντας μια πολύ διαφορετική δεκαετία. Ετσι το αισθάνθηκα κι εγώ. Η κοινωνία, εξάλλου, αναπτύχθηκε σημειωτόν, δεν είχαν γίνει κοσμοϊστορικές αλλαγές».
Ιδιες συνήθειες και ίδια νοοτροπία
«Δεν υπάρχει κάτι διαφορετικό στα Χριστούγεννα και το Πάσχα, τότε και τώρα. Υπήρχε βέβαια το “Μινιόν” και τα παιδιά που πήγαιναν να φωτογραφηθούν με τον Αϊ-Βασίλη, που ήταν βέβαια ένα σκιάχτρο! Ούτε στις συνήθειες και στη νοοτροπία βλέπω διαφορές. Κινούμαστε λίγο – πολύ στα ίδια. Απλώς τώρα υπάρχει η τεχνολογία», αναφέρει ο Σπύρος Στάβερης.
Εκτός, όμως, από τα «μεγάλα γεγονότα» της δεκαετίας του ’80, η μεγάλη έκθεση στη Στέγη επιφυλάσσει και εκπλήξεις. «Ο Θάνος Αλεξανδρής μεγαλούργησε στα σκυλάδικα της εποχής και θα έχουμε πολλές αντίστοιχες φωτογραφίες! Ηταν η χρυσή τους εποχή, άλλωστε.
Υπάρχει, μάλιστα, φωτογραφία από σκυλάδικο με την επιγραφή “Ρέιβερς” – για να καταλάβουμε και το μπέρδεμα της περιόδου», λέει.
Οι φωτογραφίες, που συγκεντρώθηκαν είτε από το κοινό και φωτογράφους είτε βρέθηκαν σε παζάρια –«έχω βρει άλμπουμ με όλη την ιστορία μιας οικογένειας»– και στα… σκουπίδια –«φίλος βρήκε μία ολόκληρη σειρά πορτρέτων διαφορετικών φάσεων του ίδιου ανθρώπου!»–, αποδεικνύουν ότι η δεκαετία του ’80 ήταν πολύ ελληνοκεντρική, αφού το ’90 γυρίσαμε δειλά το βλέμμα στην Ευρώπη.
Και το κιτς, για το οποίο κατηγορούμε το ’80; «Η σχέση με την πολιτική ήταν αρκετά κιτς τη δεκαετία του ’80. Οσοι έζησαν τότε, όμως, δεν έβλεπαν τίποτα κιτς», θυμάται ο Σπύρος Στάβερης. «Υπήρχε μια μεγαλύτερη ελευθεριότητα σε σχέση με σήμερα στον έρωτα. Υπήρχε μια ανεμελιά τότε. Σήμερα ερωτεύονται διαφορετικά οι άνθρωποι. Από τη στιγμή που έχει μπει το κινητό στη ζωή μας… Διαφορετικά γίνονται οι γνωριμίες, η προσέγγιση, η κατάκτηση. Τότε, δεν υπήρχε το κινητό, έπρεπε να μιλήσεις. Τότε υπήρχε ένταση. Δεν εξανίσταμαι με τον σημερινό τρόπο, απλώς τον βρίσκω αστείο. Σε δέκα χρόνια θα είναι κάπως αλλιώς, όπως και να ’χει», συμπληρώνει.
«Τότε, νόμιζες ότι μπορούσες να προχωρήσεις και να κάνεις πράγματα. Πολύς κόσμος αισθανόταν ότι του δίνονταν ευκαιρίες και τις άρπαζε όπως μπορούσε. Κάποιοι περισσότερο, κάποιοι λιγότερο. Ωστόσο, αν επαναληφθεί αντίστοιχη με της δεκαετίας του ’80 αισιοδοξία, θα είναι πιο συνειδητοποιημένη. Ετσι κι αλλιώς, οι βασικές ανάγκες των ανθρώπων δεν αλλάζουν. Και στην έκθεση αυτή θα δούμε ακριβώς αυτό, αλλά σε διαφορετικό σκηνικό. Περισσότερο, νομίζω, θα ξαφνιαστεί το κοινό από τις ομοιότητες παρά από τις διαφορές με το παρόν», ολοκληρώνει την κουβέντα μας ο Σπύρος Στάβερης.
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Συγγρού 107. Διάρκεια: 17/2 – 12/4. Στις 17/2, σε συνεργασία με το six d.o.g.s., διοργανώνεται κλασικό ’80s πάρτι. Είσοδος δωρεάν. Αναλυτικά οι παράλληλες εκδηλώσεις στο www.sgt.gr.