Στη διακήρυξη της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ που έγραψε ο Τόμας Τζέφερσον και οι άλλοι πολύ σοφοί το 1776, αναφέρεται ότι τα τρία βασικά και απαράγραπτα δικαιώματα του ανθρώπου είναι το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα στην ελευθερία, και το δικαίωμα στη διεκδίκηση της ευτυχίας.
Ωραία κουβέντα.
Οι σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες χτίστηκαν πάνω σ' αυτή τη βάση και σιγά σιγά και μετ’ εμποδίων κυριάρχησαν στον κόσμο μέχρι που έφτασε ο Φράνσις ο Φουκουγιάμα να δηλώσει ότι πάει, τελείωσε, η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι ο κολοφώνας της ανθρώπινης πολιτικής εξέλιξης, εδώ είμαστε.
Μερικά χρόνια μετά από τη δήλωση του Φουκουγιάμα, όμως, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες παγκοσμίως περνούν μια μεγάλη και αναπάντεχα βαθιά κρίση. Βεβαίως, δημοκρατίες υπάρχουν ακόμα πολλές. Το προβλημα είναι ότι όλο και λιγότερες από αυτές είναι φιλελεύθερες. Το 1997 ο τότε 33χρονος διευθυντής του περιοδικού Foreign Affairs Φαρίντ Ζακαρία έγραψε ένα προφητικό και πολυσυζητημένο άρθρο στο οποίο εισήγαγε τον όρο “ανελεύθερες δημοκρατίες”. Ο ορισμός είναι ένα φαινόμενο το οποίο τότε δεν ήταν πολύ ξεκάθαρο αλλά τώρα, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, το βλέπουμε παντού: Χώρες που έχουν λίγο πολύ λειτουργικές δημοκρατίες, που διεξάγουν εκλογές, στις οποίες όμως οι πολίτες επιλέγουν κυβερνώντες που κατά κανόνα καταπατούν τις φιλελεύθερες αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ειδικά των μειονοτήτων. Η Βενεζουέλα, ας πούμε, έχει ακόμα εκλογές, είναι “δημοκρατία”, έχει κάνει και κάμποσα δημοψηφίσματα τα τελευταία 15 χρόνια, αλλά δεν είναι “ελεύθερη”. Στο δείκτη “Freedom in the World” του Freedom House που μετράει το πόσο πολιτικά και κοινωνικά ελεύθερες είναι οι χώρες του κόσμου, παίρνει βαθμό 30/100 για το 2017 (η Ελλάδα στον ίδιο δείκτη παίρνει 84).
Άλλη κατηγορία: Πριν από λίγους μήνες επισκέφτηκα μια πόλη της Κίνας που τη λένε Τσενγκντού, καταμεσής της επαρχίας Σιτσουάν, χίλια χιλιόμετρα από την πιο κοντινή θάλασσα. Εκεί διαπίστωσα πρώτα απ’ όλα ότι η Κίνα δεν μια αναπτυσσόμενη χώρα, ούτε βεβαίως μια σοσιαλιστική δυστοπία, αλλά για ένα κανονικότατα ανεπτυγμένο μέρος, με υποδομές πολύ καλύτερες της Δύσης, ακριβά αυτοκίνητα στους δρόμους και ανθρώπους που και ζωή έχουν (προσδόκιμο ζωής στην Κίνα τα 75 χρόνια) και την ευτυχία τους διεκδικούν λίγο-πολύ ανεμπόδιστα, όπως τους είδα να φιλιούνται στα πάρκα, να πηγαίνουν βόλτα τα χαμογελαστά τους παιδάκια και να αγκαλιάζονται στο μετρό. Στο World Happiness Report του 2016 η Κίνα εμφανίζεται 16 θέσεις υψηλότερα από την Ελλάδα. Κι όμως στην κλίμακα του Freedom House η Κίνα παίρνει βαθμό 15/100, έναν από τους χαμηλότερους στον κόσμο. Βεβαίως, η Κίνα ήταν πάντα μια ανελεύθερη χώρα, και μάλιστα τις τελευταίες δεκαετίες έχει κάνει άλματα σε σύγκριση με τη φρίκη της εποχής του Μάο. Αλλά παραμένει ανελεύθερη, και ο πληθυσμός της από το 1989 και μετά δεν μοιάζει και πολύ βιαστικός να διεκδικήσει περισσότερη ελευθερία. Αρκούνται στην καταναλωτική δύναμη και την ελευθερία επαγγελματικής ανέλιξης και δεν θεωρούν εξίσου σημαντικές την ελευθερία έκφρασης ή τα πολιτικά δικαιώματα.
Έτσι έχουμε ανελεύθερες χώρες που παραμένουν ανελεύθερες και παρ’ όλα αυτά ευημερούν, και δημοκρατίες στις οποίες οι πολίτες επιλέγουν συνειδητά τον περιορισμό της ελευθερίας τους, προσβλέποντας σε άλλα, σημαντικότερα οφέλη. Κι όταν ολοένα και περισσότεροι πολίτες σε ελεύθερες εκλογικές διαδικασίες και δημοψηφίσματα κάνουν επιλογές που μειώνουν την ελευθερία τους, ή όταν πολίτες σε ανελεύθερες χώρες δεν διεκδικούν περισσότερη ελευθερία όταν κατά τα άλλα ευημερούν, είναι σαν από τα “τρία βασικά δικαιώματα” του Τζέφερσον και των άλλων, το ένα να θεωρείται στην πράξη λιγότερο “απαράγραπτο”.
Η τάση πάντως είναι ξεκάθαρη. Σύμφωνα με το δείκτη του Freedom House σήμερα 105 χώρες του κόσμου είναι λιγότερο ελεύθερες από ό,τι ήταν το 2006. Έκανα το εξής: Άθροισα το βαθμό “ελευθερίας” για 190 χώρες του κόσμου από το 2003 στην κατηγορία των πολιτικών ελευθεριών που μετρά το Freedom House (αγνόησα τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας και το Νότιο Σουδάν, για τις οποίες δεν υπάρχουν στοιχεία για όλες τις χρονιές), και προέκυψε το εξής γράφημα:
Πράγματι, η ελευθερία στον κόσμο μας φθίνει σταθερά εδώ και 10 χρόνια.
Οι αιτίες του φαινομένου, φυσικά, είναι ένα μεγάλο θέμα και μια άλλη, μεγάλη συζήτηση. Απλά θέλω εδώ να σας αφήσω το εξής και να φύγω: Το 2006, που άρχισε η ελευθερία στον κόσμο μας να φθίνει, θυμάστε τι άλλο έγινε;
Άνοιξε το Facebook και για χρήστες εκτός αμερικανικών πανεπιστημίων.