«…Κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια, όταν τελειώσει ο πόλεμος μη με ξεχάσεις…»
Ιάκωβος Καμπανέλλης
Μαουτχάουζεν
Στους γάμους, συνήθως, η νύφη και ο γαμπρός πλέουν σε πελάγη ευτυχίας και διαρκούντος του μυστηρίου δεν προλαβαίνουν να σκορπούν χαμόγελα. Ετσι γινόταν πάντα, έτσι γίνεται και σήμερα, ανεξαρτήτως του τι επιφυλάσσει το μέλλον σε «ους ο θεός συνέζευξε».
Οι «νύφες του Αουσβιτς», όμως, χαμογελούσαν σπάνια στις γαμήλιες τελετές, το ίδιο και οι γαμπροί. Το αντικρίζει κανείς στις φωτογραφίες γάμων Εβραίων που επέζησαν του Ολοκαυτώματος, τις οποίες συγκέντρωσε το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης και εκθέτει στο Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ) στη Θεσσαλονίκη. Με την επιστροφή στη Θεσσαλονίκη από το Αουσβιτς (οι περισσότεροι), οι επιζήσαντες της γενοκτονίας Εβραίοι, 1.950 τον αριθμό, έπρεπε να (ξανά)δημιουργήσουν οικογένεια, να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους και να διαιωνίσουν τη φυλή. «Οι γάμοι μεταξύ των επιζώντων ήταν και ο πυρήνας της αναβίωσης της κοινότητας», σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης ο πρόεδρος του Μουσείου κ. Ευάγγελος Χεκίμογλου.
Οι συνθήκες που βρήκαν πίσω ήταν τραγικές. «Αναζήτησαν τις συνοικίες τους που είχαν ισοπεδωθεί, τις συναγωγές τους που είχαν κατεδαφιστεί, το νοσοκομείο τους που είχε επιταχθεί, το νεκροταφείο τους που είχε λεηλατηθεί, τους δρόμους τους που έφεραν πλέον άλλα ονόματα. Τα μαγαζιά και τα σπίτια τους τώρα τα κατείχαν άλλοι, εντελώς απρόθυμοι να αποχωρήσουν. Δεν ήταν μόνο οι νεκροί που έλειπαν. Ηταν μια ολόκληρη πόλη που δεν βρισκόταν στη θέση της. Πρώτα, ήταν η μητέρα του Ισραήλ. Τώρα ήταν μια ξένη, που έκανε το παν για να διώξει και αυτούς τους ελάχιστους Εβραίους που είχαν κατορθώσει να επιστρέψουν. Ο αγώνας για την παραμονή ήταν ένας ακόμη σκληρός αγώνας, μετά τον φρικτό πόλεμο για την επιβίωση».
Περίπου διακόσιοι τέτοιοι εβραϊκοί γάμοι θα τελεσθούν κατά τη διετία 1945-1946 στη Θεσσαλονίκη, οι περισσότεροι στη Συναγωγή Μοναστηριωτών, από τον ραβίνο (και συγγραφέα) Μικαέλ Μόλχο και θα αποτελέσουν τον βιολογικό πυρήνα για την ανασύσταση της εβραϊκής κοινότητας, μετά την εξόντωση των περισσότερων μελών της. Ηταν ανύπαντροι νέοι και νέες που επέζησαν του Ολοκαυτώματος και αποφάσισαν -γιατί έτσι έπρεπε- να ενώσουν τις τύχες τους, αλλά και μεσήλικες, που έχασαν τους/τις συζύγους και τα παιδιά τους στα κρεματόρια και έπρεπε να ξαναφτιάξουν οικογένεια με καινούργιες/ους συντρόφους. «Ιδιαίτερα όσες γυναίκες είχαν απομείνει χωρίς προστάτη, πιέζονταν για να παντρευτούν. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα παντρεύτηκαν μεγαλύτερους άντρες, των οποίων οι γυναίκες είχαν σκοτωθεί στα στρατόπεδα».
Γάμοι γίνονταν κατά ομάδες αλλά και μεμονωμένα και βέβαια έφεραν τη «σφραγίδα» του Αουσβιτς! «Σε κάθε γάμο δύο μάρτυρες πιστοποιούσαν ότι οι μελλόνυμφοι ήταν Εβραίοι και ανύπαντροι ή χήροι/ες. Συχνά, στο οπισθόφυλλο της μαρτυρίας τους, που δινόταν ενώπιον της Ιεράς Βίβλου και με “καλυμμένη κεφαλή”, αναφέρονται οι εξαψήφιοι αριθμοί τους που χαράχθηκαν στο χέρι τους στο Αουσβιτς».
Και από άλλες πόλεις
Καθώς, όμως, δεν επαρκούσαν οι γυναίκες για να έρθουν «εις σάρκα μίαν» με Εβραίους, οι ενδιαφερόμενοι αναζητούσαν νύφες και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και όταν δεν έβρισκαν ούτε εκεί τότε παντρεύονταν χριστιανές, που όμως ασπάζονταν, τύποις τουλάχιστον, τη θρησκεία τους. Από την πρώτη καταγραφή όσων Εβραίων είχαν συγκεντρωθεί στη Θεσσαλονίκη την άνοιξη του 1945, προέκυπτε η αριθμητική υπεροχή των ανδρών έναντι των γυναικών κατά 20%, αναλογία που διαπιστώνεται και στην απογραφή του 1951. Ισως, παρατηρεί ο κ. Χεκίμογλου, αυτό εξηγεί για ποιο λόγο, ενώ σχεδόν όλοι οι γαμπροί κατάγονταν από τη Θεσσαλονίκη, 32 από τις 88 νύφες προέρχονταν από άλλες πόλεις (15) ή το εξωτερικό (17), κυρίως Ουγγαρία και Ρουμανία. Τέσσερις από αυτές ήταν χριστιανές που ασπάστηκαν τον ιουδαϊσμό. «Ο επισκέπτης καλείται να αναγνωρίσει στις εκφράσεις τους, εκείνα τα συναισθήματα που μπορούσαν να έχουν όσοι είχαν χάσει τις οικογένειές τους με πρωτοφανώς φρικτό τρόπο, είχαν φτάσει οι ίδιοι στο κατώφλι του θανάτου, είχαν επιστρέψει με ανείπωτες δυσκολίες για να βρουν τα σπίτια τους κατειλημμένα από άλλους· αλλά και τα συναισθήματα όσων ήλπιζαν στο μέλλον και ήταν αποφασισμένοι να ζήσουν», σχολιάζει.