«Το κέντρο δεν απαιτεί καμία προσπάθεια»

«Το κέντρο δεν απαιτεί καμία προσπάθεια»

2' 58" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Γ​​ια να παρακολουθήσει κανείς το έργο του Δανιήλ Χαρμς (1905-1942), τη σκέψη και τη γλώσσα του, θα πρέπει να έχει αποδεχτεί αυτό που είπε ο Πολ Βαλερί: «Η ασυναρτησία μιας ομιλίας εξαρτάται από εκείνον που την ακούει. Μου φαίνεται ότι το πνεύμα είναι φτιαγμένο έτσι που να μην μπορεί να είναι ασυνάρτητο γι’ αυτό το ίδιο».

Πριν από τέσσερα χρόνια «συνάντησα» για πρώτη φορά τον Δανιήλ Χαρμς, με αφορμή την παράσταση που σκηνοθέτησε ο Μπομπ Γουίλσον, με πρωταγωνιστές τον Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και τον Γουίλεμ Νταφόε. Στην Ελλάδα την έφερε ο Γιώργος Λούκος, στο Φεστιβάλ Αθηνών. Την είδα στο Μάντσεστερ και στη συνέχεια μίλησα με τους πρωταγωνιστές. Και οι δύο θεωρούσαν τον εαυτό τους πολύ τυχερό που ήρθαν σε επαφή με το κείμενο του Χαρμς (επρόκειτο για το αφήγημα «Η γριά») και το είχαν χαρακτηρίσει «εξαιρετική λογοτεχνία του παραλόγου». Ο Χαρμς, σχεδόν άγνωστος μέχρι πριν από λίγα χρόνια, έχει πλέον αναγνωριστεί ως ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της ρωσικής πρωτοπορίας του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα. Μια σκοτεινή εκδοχή θεάτρου του παραλόγου, με απόηχους του Μπέκετ και του Ιονέσκο. Στα χέρια του Μπομπ Γουίλσον είχε μεταμορφωθεί σε εντυπωσιακό θέαμα. Το κείμενο αυτό καθαυτό είχε μικρή σημασία στην παράσταση. Οι λέξεις είχαν γίνει ήχοι, φωτισμοί, χρώματα. Ο Μπαρίσνικοφ και ο Νταφόε, ως Α και Β, δύο κλόουν επί σκηνής με μαύρα κουστούμια και πολύ έντονο μακιγιάζ. «Η γριά» αναφέρεται σε μια γηραιά κυρία που στέκεται στην αυλή κρατώντας ένα ρολόι χωρίς δείκτες. Ο Α ρωτάει την ώρα. Η γυναίκα τού απαντάει: τρεις παρά τέταρτο. Σε λίγη ώρα η γηραιά κυρία χτυπάει την πόρτα του σπιτιού του Α και σωριάζεται νεκρή στην πολυθρόνα του. Εκτοτε ο Α ζει με τον εφιάλτη ενός πτώματος που πρέπει να ξεφορτωθεί. Κάπως έτσι. Οι τρεις καλλιτέχνες είχαν συνδημιουργήσει μια θαυμάσια χορογραφία μοναξιάς και θανάτου, με παιγνιώδη διάθεση, σαρκασμό και αυτοσαρκασμό. Το σκηνικό ήταν κάποια ελάχιστα έπιπλα σχεδιασμένα από τον ίδιο τον Γουίλσον. Μια ιπτάμενη καρέκλα, ένα απροσδιορίστου σχήματος κρεβάτι…

Με έντονη τη μνήμη αυτής της παράστασης, κατέβηκα στο υπόγειο του «Bios», στην Πειραιώς, για να δω τα «Περιστατικά» του Χαρμς (σε μετάφραση Ροδούλας Παππά, εκδ. Νεφέλη) από τρεις πολύ νέους ηθοποιούς (Αννα Χανιώτη, Γρηγόρης Μπαλλάς και Μαριάννα Λιανού) σε σκηνοθεσία Νάνσυς Μπούκλη. Πρόσωπα που συναντούσα, νομίζω, για πρώτη φορά. Οι «ιστορίες βγαλμένες από τη ζωή μιλούν για νεκρούς, μια Ολγα Πετρόβνα και το τσεκούρι της, κάτι περίεργες γριές, ένα νεαρό μ’ ένα κίτρινο γάντι, ένα κηροπήγιο που δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του και άλλα πολλά», όπως μας πληροφορεί το σημείωμα της παράστασης. Οι τρεις ηθοποιοί χωρίς καθόλου μακιγιάζ, με ίχνη παράταιρων ρούχων σε μια κατά τα άλλα καθημερινή εμφάνιση. Ενα κίτρινο πουφ, δυο καρέκλες, μια σειρά από φωτάκια, ως σκηνικό.

Η αμεσότητα, η απλότητα, το χιούμορ και η φρεσκάδα μετέφεραν ένα αίσθημα οικειότητας, χωρίς συντεταγμένες χώρου και χρόνου. Τα «περιστατικά» του Χαρμς αναμειγνύονταν με προσωπικές αφηγήσεις, αλληλοδιαπλέκονταν, χωρίς τα σύνορα ανάμεσα στη γραφή και στην προφορικότητα να είναι, υποχρεωτικά, σαφή. Αυτή η συνομιλία, περισσότερο, από παράσταση, είχε το χάρισμα του απροσποίητου, την ευελιξία του νέου και ακατάτακτου. Με οικονομικά μέσα εμφανώς ανύπαρκτα, δημιούργησαν μια σύντομη συνύπαρξη: μεταξύ τους, με το κοινό, με τις λέξεις. Σαν να συναντήθηκαν για να αφηγηθούν τα παράλογα που είδαν, άκουσαν, έζησαν ή ονειρεύτηκαν. Ο «δικός τους» Δανιήλ Χαρμς γελάει και παγώνει με την ίδια παιγνιώδη διάθεση. Στο άλλο άκρο, ο Δανιήλ Χαρμς του Μπομπ Γουίλσον γελούσε και πάγωνε, και αυτός, με παιγνιώδη διάθεση. Ο ίδιος ο συγγραφέας λέει ότι «τα άκρα είναι πολύ δύσκολα. Τα μεσαία μέρη είναι πιο εύκολο να γίνουν. Το δε κέντρο δεν απαιτεί κανενός είδους προσπάθεια. Το κέντρο είναι ισορροπία. Δεν υπάρχει σ’ αυτό κανενός είδους πάλη».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή