Δεν έχει συμπληρωθεί μήνας από την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ στη θέση του προέδρου των ΗΠΑ, και τα έως τώρα δείγματα γραφής του είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικά. Από την πρώτη κιόλας μέρα, ο Τραμπ, μένοντας πιστός στις προεκλογικές του εξαγγελίες, μας αποδεικνύει περίτρανα πως βαδίζουμε προς μια νέα εποχή. Η (προσωρινή) απαγόρευση εισόδου σε πολίτες επτά μουσουλμανικών χωρών, η υπογραφή εκτελεστικού διατάγματος για την κατασκευή τείχους με το Μεξικό, η προσπάθεια ξηλώματος του Obamacare, η περικοπή της οικονομικής ενίσχυσης των συμβουλευτικών οργανώσεων για τις αμβλώσεις και η εθνικιστική ρητορική με σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» είναι τα πρώτα σημάδια της εποχή του τραμπισμού.
Οπως είναι φυσικό, οι ενέργειες αυτές έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις που δεν περιορίζονται στις μικρές παραδοσιακές αριστερές ομάδες που υπάρχουν στις ΗΠΑ. Από τη μαζική πορεία διαμαρτυρίας των γυναικών και τους υπερασπιστές των μεταναστών, στους επιστήμονες και τις επαγγελματικές οργανώσεις που συνδέονται με τη βιομηχανία της τεχνολογίας, όλα δείχνουν πως ο Τραμπ πυροδότησε ένα νέο κίνημα διαμαρτυρίας. Οι καλλιτέχνες, με προεξάρχοντες τους μουσικούς, επανέρχονται μαζικά, ύστερα από δεκαετίες χαμηλής παρουσίας, στη διαμαρτυρία των όσων συμβαίνουν. Μπορεί ένα τραγούδι να αλλάξει τον κόσμο; Ισως ένα ταξίδι στις αλληλοσυγκρουόμενες πορείες του πολιτικού τραγουδιού και των ΗΠΑ να μας δώσει μιαν απάντηση.
Οντως, ο ερχομός της εποχής του Τραμπ προκάλεσε ένα τεράστιο κύμα διαμαρτυριών και τη δυναμική επιστροφή του πολιτικού τραγουδιού. Καλλιτέχνες από τη ραπ, το ροκ και την ηλεκτρονική μουσική εναντιώνονται μαζικά στη ρατσιστική ρητορική του νέου προέδρου, με κορυφαία τραγούδια τα «FDT» του ράπερ YG, «Grab Em By Da Pussy» του παραγωγού Μάικ Ντιν, «Nobody Speak» του DJ Shadow, «Hallelujah Money» των Gorillaz, «Erupt and Matter» του Moby, «I Give You Power» των Arcade Fire και το «Million Dollar Loan» των Death Cab For Cutie, το πρώτο κομμάτι που κυκλοφόρησε από την αντι-Τραμπ συλλογή «30 days-30 songs».
Τραγούδια woobly
Το τραγούδι διαμαρτυρίας έχει όμως πολύ μεγάλη διαδρομή πίσω του. Οπως το γνωρίζουμε σήμερα εμφανίζεται στην πόρτα του 20ού αιώνα με την ίδρυση της συνδικαλιστικής οργάνωσης (IWW) και τη δημιουργία των λεγόμενων τραγουδιών woobly. Πατέρας του νέου είδους, ο Σουηδός μετανάστης Τζο Χιλ, ο οποίος πολύ γρήγορα θα καταλάβει τον σημαντικό ρόλο των τραγουδιών στην αφύπνιση της εργατικής τάξης. Ο ίδιος θα εξελιχθεί σε μυθική φιγούρα του εργατικού κινήματος και τα τραγούδια του «The Union Scab», «Rebel Girl», «The Preacher And The Slave» και «There’s Power In A Union» θα επηρεάσουν καλλιτέχνες όπως ο Γούντι Γκάθρι και ο Πιτ Σίγκερ.
Η έλευση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δημιουργεί έντονο σκεπτικισμό στον αμερικανικό λαό ως προς την ανάμειξη της χώρας στον πόλεμο. Αυτός ο σκεπτικισμός προκάλεσε την εμφάνιση πολλών τραγουδιών που αμφισβητούν για πρώτη φορά ευθέως την έννοια του πολέμου, με κορυφαίο παράδειγμα το «I Didn’t Raise My Boy to Be a Soldier» του 1915. Κατά τη μεσοπολεμική περίοδο, η ανάπτυξη της βιομηχανίας θα ανακοπεί απότομα απ’ το Κραχ του ’29 και ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού θα βυθιστεί στη φτώχεια και την εξαθλίωση. Τραγούδια όπως τα «Hungry Ragged Blues» της Αντ Μόλι Τζάκσον, «How Can a Poor Man Stand Such Times and Live? » του Μπλάιντ Αλφρεντ Ριντ και «No Depression In Heaven» αντιπροσωπεύουν την παθητική στάση των τραγουδιών διαμαρτυρίας την εποχή της Μεγάλης Υφεσης με εξαίρεση το διαχρονικό τραγούδι «Which Side Are You On? » της Φλόρενς Ρις. Προς το τέλος της περιόδου, οι σπουδαίοι Τζος Γουάιτ και Λιντμπέλι, με τραγούδια όπως τα «Free and Equal Blues» και «The Bourgeois Blues» αντίστοιχα, θα φέρουν σε επαφή τη λευκή προοδευτική Αμερική με τους αγώνες των μαύρων για ισότητα, με αποκορύφωμα αυτής της συνάντησης το τραγούδι «Strange Fruit» της Μπίλι Χόλιντεϊ, το 1939, που στιγματίζει τη βαρβαρότητα των λιντσαρισμάτων στον αμερικανικό Νότο.
Αμερικανικό φολκ
Την ίδια χρονιά, εμφανίζεται ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του αμερικανικού φολκ τραγουδιού, ο Γούντι Γκάθρι. Ο άνθρωπος που θα γεφυρώσει, σε μία δεκαετία, το χάσμα της λαϊκής παράδοσης με την υψηλή διανόηση και θα δώσει νέα πνοή στη μουσική διαμαρτυρία μέσα από τραγούδια όπως τα «I Ain’t Got No Home», «Union Maid», «Deportee», «Do Re Mi» και φυσικά το σπουδαίο «This Land Is Your Land» που απαντά στον πατριωτισμό του «God Bless American» του Ιρβινγκ Μπέρλιν.
Χωρίς τον Γούντι Γκάθρι δεν θα υπήρχαν μουσικοί όπως ο Πιτ Σίγκερ και ο Μπομπ Ντίλαν και ίσως το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα να μην είχε εξελιχθεί. Στην αυγή της δεκαετίας του ’50, εξαιτίας του μακαρθισμού και του «Ερυθρού Τρόμου» που επικρατεί στην Αμερική, το λαϊκό τραγούδι λογοκρίνεται και χάνει το πολιτικό του περιεχόμενο. Τρανταχτό παράδειγμα είναι ο Πιτ Σίγκερ με τους Weavers, οι οποίοι με εξαίρεση το «If I Had A Hammer» γνωρίζουν εμπορική επιτυχία με ανάλαφρα τραγούδια όπως τα «Tzena-Tzena» και «Goodnight Irene».
Οταν περίπου δέκα χρόνια μετά, ο Τζέιμς Μπράουν διεκδικεί την περηφάνια της μαύρης κοινότητας και ο Εντουιν Σταρ διαμαρτύρεται με τη μεγάλη σόουλ επιτυχία «War», ο τραγουδιστής της κάντρι μουσικής Μερλ Χάγκαρντ κυκλοφορεί το τραγούδι «Okie from Muskogee».
Οι στίχοι σατιρίζουν τους χίπις και το αντιπολεμικό κίνημα, οδηγώντας την κάντρι μουσική προς τη συντηρητική λευκή Αμερική. Σήμερα, ένα από τα πνευματικά παιδιά του Μερλ Χάγκαρντ είναι o μουσικός και υποστηρικτής του Ντόναλντ Τραμπ Τόμπι Κιθ.
Από το Γούντστοκ στο Οχάιο
Τα όνειρα και οι διεκδικήσεις μιας ολόκληρης γενιάς για έναν καλύτερο κόσμο θα ανέβουν στη σκηνή του Γούντστοκ, το 1969, και θα καταρρεύσουν απότομα την επόμενη χρονιά στο Πανεπιστήμιο του Κεντ στο Οχάιο. Η δολοφονία τεσσάρων φοιτητών από αστυνομικούς, που διαμαρτύρονταν για την εισβολή στην Καμπότζη, θα εμπνεύσει τον Νιλ Γιανγκ να γράψει ένα από τα σπουδαιότερα τραγούδια διαμαρτυρίας, το «Οhio». Η αστυνομική βία θα απασχολήσει δύο χρόνια αργότερα και τον Μάρβιν Γκέι στο θρυλικό τραγούδι «What’s Going On». Στις επόμενες τρεις δεκαετίες, το τραγούδι διαμαρτυρίας θα συνεχίσει να επεμβαίνει στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της Αμερικής. Με σπουδαιότερα δείγματα το φεμινιστικό «I’m Woman» της Χέλεν Ρέντι, το «Bonzo Goes to Bitburg» των Ramones που στρεφόταν κατά του Ρέιγκαν, το «Born in the USA» του Μπρους Σπρίνγκστιν για τους βετεράνους του Βιετνάμ και φυσικά πολλά τραγούδια ραπ όπως τα «The Message» του πρωτοπόρου Grandmaster Flash, «Fuck tha Police» των N.W.A. και «Fight the Power» των Public Enemy, «Killing In The Name» των Rage Against The Machine και το πολύ πιο πρόσφατο ροκ άλμπουμ «American Idiot» των Green Day.
Οπως είδαμε και στην αρχή, τα τραγούδια διαμαρτυρίας έχουν επανέλθει δυναμικά μολονότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει συμπληρώσει ένα μήνα στη θέση του προέδρου των ΗΠΑ, και δικαιολογούν την πρόσφατη δήλωση του Μπρους Σπρίνγκστιν μπροστά στο κοινό του: «Είμαστε η νέα αμερικανική αντίσταση».
Η εποχή της αμφισβήτησης και η έκρηξη του ροκ εντ ρολ
Την 1η Δεκεμβρίου του 1955, στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα, η νεαρή Ρόζα Παρκς αρνείται να δώσει τη θέση της σε λευκό συνεπιβάτη λεωφορείου και συλλαμβάνεται. Αυτό το περιστατικό, η έκρηξη του ροκ εντ ρολ και αργότερα η συμμετοχή των ΗΠΑ στον Πόλεμο του Βιετνάμ ανοίγουν τον δρόμο προς την εποχή της αμφισβήτησης. Με ανεπίσημο ύμνο το διαχρονικό τραγούδι «We Shall Overcome» του Πιτ Σίγκερ, το νέο κύμα κοινωνικής διαμαρτυρίας θα βρει τον βασικότερο εκφραστή του στο πρόσωπο του Μπομπ Ντίλαν. Μέσα σε μόλις 20 μήνες, θα συγχωνεύσει την πολιτική κληρονομιά της φολκ μουσικής με το ροκ εντ ρολ, διαμορφώνοντας το πλαίσιο των διεκδικήσεων της γενιάς του ’60. Διαχρονικά τραγούδια όπως τα «Blowin’ in the Wind», «Masters of War» και «The Times They Are A Changin’» θα εισαγάγουν το πολιτικό σχόλιο στη στιχουργία της ροκ μουσικής και με όπλο την ηλεκτρική κιθάρα θα εναντιωθούν στον Πόλεμο του Βιετνάμ μέσα από τα διαχρονικά τραγούδια «I Ain’t Marching Anymore» του Φιλ Οκς, «Eve Of Distruction» του Μπάρι Μακ Γκουάιρ, «I-Feel-Like-I’m-Fixin’-To-Die Rag» των Country Joe And The Fish, «For What Is Worth» των Buffalo Springfield, «The Unknown Soldier» των Doors και «Fortunate Son» των C.C.R. Το 1968, η Αμερική συνταράσσεται από τις δολοφονίες των Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Ρόμπερτ Κένεντι σε λιγότερο από δύο μήνες. Παράλληλα, η εμφάνιση της σόουλ μουσικής, σε αντίθεση με τη στιχουργία των σπιρίτσουαλ για μετά θάνατον σωτηρία, θα διεκδικήσει τα δικαιώματα των μαύρων σ’ αυτήν τη ζωή. Τραγούδια όπως τα «A Change Is Gonna Come» του Σαμ Κουκ, «People Get Ready» του Κέρτις Μέιφιλντ, «Respect» της Αρίθα Φράνκλιν και «Say It Loud – I’m Black and I’m Proud» του Τζέιμς Μπράουν δείχνουν την αλλαγή προς τη ριζοσπαστικοποίηση της μαύρης κοινότητας.