ΜΠΟΥΑΛΕΜ ΣΑΝΣΑΛ
2084, Το τέλος του κόσμου
μτφρ.: Ανθή Ξενάκη
εκδ. Διάμετρος, σελ. 360
Οι κάτοικοι του Αμπιστάν γνωρίζουν ελάχιστα για το παρελθόν τους πέρα από το γεγονός πως κάτι σημαντικό συνέβη το 2084, αλλά συνήθως προτιμούν να αποφεύγουν τις ερωτήσεις. Αλλωστε, το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους είναι αφιερωμένο στα θρησκευτικά τους καθήκοντα, ενώ η απλουστευμένη γλώσσα τους δεν ευνοεί τους σύνθετους συλλογισμούς. Η δυστοπική αυτοκρατορία, όπου εκτυλίσσεται το τελευταίο, βραβευμένο από τη Γαλλική Ακαδημία μυθιστόρημα του Μπουαλέμ Σανσάλ «2084 – Το τέλος του κόσμου», θυμίζει αρκετά το σύμπαν του Οργουελ, με τη διαφορά ότι το απολυταρχικό καθεστώς του Αμπιστάν παραπέμπει, καθόλου συμπτωματικά, στους φανατικούς ισλαμιστές.
«Παρακολούθησα τον ισλαμισμό να εγκαθίσταται στη χώρα μου, μία μοντέρνα χώρα», λέει στην «Κ» ο Αλγερινός συγγραφέας, ο οποίος έφτασε χθες στην Αθήνα ως προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου. «Με ενδιέφερε ιδιαίτερα να δω πώς κατακτά την εξουσία. Δεν βασίστηκε μόνο στη βία, αλλά προσπάθησε να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Χρησιμοποίησε τη γλώσσα και επιχείρησε να ξαναγράψει την Ιστορία.
Τότε το μυαλό μου πήγε στο “1984” του Τζορτζ Οργουελ και συνειδητοποίησα ότι χρησιμοποιούν τα ίδια μέσα που περιγράφει στο βιβλίο του. Ετσι το “2084” είναι η συνέχεια του “1984” και μέχρι στιγμής δεν υπάρχει τίποτα που να καταρρίπτει αυτή τη θεωρία», συνεχίζει και υπενθυμίζει ότι στις μέρες μας το «1984» έχει βρεθεί ξανά στις λίστες με τους ευπώλητους τίτλους παγκοσμίως.
Με τα κατάλληλα μέσα, «είναι δυνατόν να κάνουμε τα μέλη μιας κοινωνίας να πιστέψουν οτιδήποτε», υπογραμμίζει, φέροντας ως παράδειγμα τις σοβιετικές μεθόδους προπαγάνδας και ελέγχου, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους ο δυτικός καπιταλισμός «καθοδηγεί» τις ατομικές επιλογές. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, οι πρώτοι που έσπευσαν να υιοθετήσουν τις αξίες του ισλαμισμού στην Αλγερία δεν ήταν οι αδαείς, αλλά οι διανοούμενοι. «Η δική μου εξήγηση είναι πως οι διανοούμενοι θέτουν ερωτήματα στον εαυτό τους, αναζητούν εξηγήσεις και όταν βρίσκουν μια απλή, εύληπτη εξήγηση έχουν την τάση να την αποδέχονται πιο εύκολα. Αντίστοιχα, οι πρώτοι που ενστερνίστηκαν τον εθνικοσοσιαλισμό στη Γερμανία ήταν διανοούμενοι, μεγάλα μυαλά όπως ο Χάιντεγκερ».
Υψηλά ιστάμενο στέλεχος του αλγερινού υπουργείου Βιομηχανίας έως το 2003, ο Σανσάλ βρέθηκε εκτός κυβέρνησης εξαιτίας της κριτικής που άσκησε στο καθεστώς. Εκτοτε, αφοσιώθηκε στη συγγραφή βιβλίων και μολονότι αρκετά από τα έργα του έχουν απαγορευτεί στην Αλγερία, όπου επιμένει να ζει, σημειώνει σημαντική επιτυχία στη Γαλλία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι διαβάζουν με ενθουσιασμό τα μυθιστορήματά του, όπως το «2084», ίσως, όμως, δεν αντιλαμβάνονται ότι η προειδοποίηση απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε εκείνους. «Στη Γαλλία, διαβάζουν το βιβλίο μου και πιστεύουν ότι δεν τους αφορά, ότι αφορά μόνο τις μουσουλμανικές χώρες», τονίζει ο συγγραφέας. «Στην πραγματικότητα, ο ισλαμισμός ασκεί ήδη πίεση στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ομως υπάρχει αυτή η νοοτροπία του σεβασμού της διαφορετικότητας, που ξεκινά από τον Διαφωτισμό. Πολλοί Γάλλοι πιστεύουν ακόμα πως αν ανοίξουν τις πόρτες τους στους μουσουλμάνους, ο ισλαμισμός θα εξαφανιστεί».
Κεντρικός ήρωας του «2084» είναι ο Ατί, ένας απλός συνηθισμένος άνθρωπος, ο οποίος βγαίνει αιφνίδια από την «ασφάλεια» της καθημερινότητάς του όταν αναγκάζεται να παραμείνει για έναν χρόνο σε ένα απομονωμένο ορεινό σανατόριο. Εκεί, βλέπει με τρόμο τους σπόρους της αμφιβολίας να φυτρώνουν στο μυαλό του και του είναι πλέον αδύνατον να σταματήσει να σκέφτεται. Επιστρέφοντας στη γειτονιά του, θα μπλεχτεί σε μια περιπέτεια που θα τον οδηγήσει στην καρδιά της αυτοκρατορίας, επιτρέποντάς του να συνειδητοποιήσει πως η Αγνοια είναι ο πραγματικός κυβερνήτης της χώρας.
Η ιδιαιτερότητα των θέσεων του Μπουαλέμ Σανσάλ σε σχέση με τις τοποθετήσεις άλλων κριτών του Ισλάμ είναι πως δεν κάνει λόγο για «κακή χρήση» μιας κατά τ’ άλλα «αθώας» θρησκείας, αλλά θεωρεί πως το πρόβλημα έγκειται στην ουσία των διδαχών του Κορανίου. «Στον χριστιανισμό έχουμε τις έννοιες της αγάπης και της μετάνοιας, στον ιουδαϊσμό υπάρχει η έννοια του νόμου, ενώ η βασική αξία του ισλάμ είναι η υποταγή», αναφέρει. «Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν και οι άλλες θρησκείες να είναι επικίνδυνες. Ομως το ισλάμ είναι θρησκεία που προσηλυτίζει, είναι επεκτατικό και δεν ζητεί από τους πιστούς να πιστεύουν, τους ζητεί να υποτάσσονται όχι μόνο στον Θεό αλλά και στον χαλίφη, ο οποίος θεωρείται εκπρόσωπος του Θεού στη γη», διευκρινίζει.
Ο συγγραφέας παραμένει αινιγματικός ως προς το πώς μπορεί η ανθρωπότητα να προφυλαχθεί από την εξάπλωση του ισλαμισμού. «Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο. Δεν γνωρίζουμε ποια είναι η θεραπεία, όπως κάποτε δεν είχαμε ιδέα πώς να θεραπεύσουμε τον καρκίνο. Τώρα ξέρουμε ότι μπορούμε να κάνουμε χημειοθεραπεία ή αν κάποιος θέλει να λάβει προληπτικά μέτρα για να μην του εμφανιστεί καρκίνος, πρέπει να αλλάξει όλη του τη ζωή».