ΚΑΣΕΛ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Το Κάσελ είχε ψιλόβροχο και κρύο, οι ρυθμοί του έχουν την κανονικότητα μιας γερμανικής επαρχιακής πόλης 200.000 κατοίκων, ο πιο διακριτός ήχος είναι το «καμπανάκι» των τραμ που διακλαδώνονται σε όλους τους δρόμους. Eξω από το Friedericianum, μεγαλοπρεπές κτίριο του Κάσελ, μουσείο και έδρα της ιστορικής documenta, ένα υπερμέγεθες μπάνερ, που καλύπτει όλη την πρόσοψη, γράφει: «ATHEN ΚΑΣΕΛ», αναγγέλλοντας έτσι τη μεγάλη διεθνή διοργάνωση σύγχρονης τέχνης, η οποία φέτος, πρώτη φορά στην 62χρονη διαδρομή της, απλώνεται σε δύο πόλεις. Στην Αθήνα (8 Απριλίου – 16 Ιουλίου) και στο Κάσελ (10 Ιουνίου – 17 Σεπτεμβρίου), εκθέσεις, δράσεις και εκδηλώσεις, θα φιλοξενήσουν το πνεύμα και το θέμα της φετινής 14ης documenta. Τίτλος εργασίας «Μαθαίνοντας από την Αθήνα» («Learning from Athens»), όσο για το πνεύμα της δεν είναι αποσαφηνισμένο.
Στις προκαταρκτικές συζητήσεις, στο Πάρκο Ελευθερίας, εμφανίστηκε σαν ένα πείραμα ακραίας αριστερής, ιδεοληπτικής σχέσης με την πραγματικότητα της Αθήνας της κρίσης. Χθες, ο ψιλόλιγνος, 47χρονος, Aνταμ Σίμτσικ, καλλιτεχνικός διευθυντής της documenta 14, με κουστούμι και γραβάτα έκανε είσοδο σταρ στη συνέντευξη Τύπου, συγκεντρώνοντας γύρω του τηλεοπτικές κάμερες και φωτογράφους. Δίπλα του, η επίσημη «παρτενέρ» του, Κατερίνα Κοσκινά, διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), και οι τέσσερις επιμελητές: Τίνα Πανδή, Σταμάτης Σχιζάκης, Μόνικα Σέβτσικ και Χέντρικ Φόλκερτς. Η αίθουσα του Friedericianum ήταν ασφυκτικά γεμάτη από Ευρωπαίους δημοσιογράφους, κυρίως Γερμανούς. Θέμα της συνέντευξης, η ανακοίνωση της συνεργασίας των δύο φορέων. Για το ΕΜΣΤ η έξοδος από τη χώρα, με έκθεση τέτοιου μεγέθους από τη μόνιμη συλλογή του, είναι ένα συμβολικό και ουσιαστικό γεγονός μεγάλης σημασίας. Το Κάσελ, την περίοδο της documenta, σχεδόν πενταπλασιάζει τον πληθυσμό του. Υπερβαίνουν τους 900.000 οι επισκέπτες της έκθεσης.
Κοινός προβληματισμός
Στον πυρήνα αυτής της συνεργασίας βρίσκεται ένας κοινός προβληματισμός: Πώς μπορούν η τέχνη και οι θεσμοί της να επιτελέσουν το δημόσιο και κοινωφελές έργο τους;
«Το Friedericianum ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και είναι το αρχαιότερο δημόσιο μουσείο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Από την άλλη, το ΕΜΣΤ είναι ένα νέο μουσείο, κι αυτό δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα σχέση», είπε ο Α. Σίμτσικ. «Η έκθεση στο Friedericianum θα περιλαμβάνει περίπου 200 έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ, τα 2/3 Ελλήνων καλλιτεχνών, από την εποχή της προηγούμενης διευθύντριας, Aννας Καφέτση, συμπεριλαμβανομένων πολλών νέων αγορών που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια. Θα έχει τρεις άξονες: ο πρώτος θα είναι σαφώς πολιτικός, με έργα που ασχολούνται με την πρόσφατη ιστορία ή τρέχοντα θέματα. Ο δεύτερος άξονας θα είναι η ιδέα της διέλευσης των συνόρων. Και ο τρίτος, με τίτλο “Μυθολογίες του οικείου”, περιλαμβάνει έργα που συνδυάζουν μυθολογικές αλληγορίες με προσωπικές αφηγήσεις», συνόψισε η Κ. Κοσκινά. Στην Αθήνα, το ΕΜΣΤ θα παραχωρήσει τρεις ορόφους (2ο, 3ο και 4ο) για την παρουσίαση της έκθεσης της documenta, που θα συμπεριλαμβάνει και έργα από τη συλλογή του ΕΜΣΤ. «Το κτίριο βρίσκεται εκεί, αλλά το μουσείο δεν είναι ανοικτό», είπε ο κ. Σίμτσικ, κάνοντας έμμεση αναφορά στις πολλές γραφειοκρατικές δεσμεύσεις που κρατούν το ΕΜΣΤ ακόμη ανενεργό. «Είναι σημαντικό για εμάς να ιδωθεί το μουσείο ως δημόσιος χώρος σ’ αυτήν την κρίσιμη στιγμή, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρώπη και ακόμη για το πώς μπορούν οι τέχνες και οι θεσμοί της να επιτελέσουν το δημόσιο και κοινωφελές έργο τους», πρόσθεσε.
Το ΕΜΣΤ, λοιπόν, σε έναν μήνα θα γίνει ένας από τους κύριους χώρους της documenta στην Αθήνα, όπου θα παρουσιαστούν κυρίως νέα έργα που έχουν δημιουργήσει διεθνείς καλλιτέχνες. Στο Κάσελ, από τις 10 Ιουνίου, οι εκατοντάδες επισκέπτες θα μπορούν να δουν «Το κουτσό», (1974) του Βλάση Κανιάρη, μια εγκατάσταση που πραγματοποιήθηκε όσο ο καλλιτέχνης βρισκόταν στη Γερμανία, μια σειρά γλυπτών της Χρύσας με τίτλο «Κυκλαδικά βιβλία» (ξεκίνησε το 1957 όταν η καλλιτέχνις ήταν στη Ν. Υόρκη), έργο της Μπίας Ντάβου από τη σειρά των «Ιστίων» αλλά και το «Akropolis Redux» του Kendell Geers (εγκατάσταση από συρματόπλεγμα, που παραπέμπει στο νοτιοαφρικανικό απαρτχάιντ και στον Παρθενώνα από την αρχιτεκτονική διάταξη των μερών της) ή στο «Fix it» της Μόνα Χατούμ (παραγωγή του ΕΜΣΤ, 2004). Περίπου 200 έργα σε μια στιγμή «ιστορική» για το ΕΜΣΤ, όπως τη χαρακτήρισε η κ. Κοσκινά: «Το μουσείο αποκτάει τη δυνατότητα να εκτεθεί δημόσια ως περιεχόμενο, οργανισμός και στρατηγική. Εκδηλώνει εξωστρέφεια που του επιτρέπει να προβάλει τη συλλογή του και ειδικότερα το έργο των σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών που για πολλά χρόνια και πολλούς λόγους δεν είχαν ανάλογες ευκαιρίες».
Τι, όμως, «έμαθε από την Αθήνα» ο Α. Σίμτσικ; «Δεν έχω μια έξυπνη απάντηση να σας δώσω», απάντησε. «Δεν μπορώ να προκαταλάβω τα αποτελέσματα. Δεν είναι μόνον η ιστορία της, αλλά και ο σύγχρονος πολιτισμός της. Το “μαθαίνοντας”, εξάλλου, αυτό δηλώνει: μια διαδικασία σε εξέλιξη, όψεις που διαμορφώνονται σταδιακά». Oχι, ο κ. Σίμτσικ δεν έγινε πιο σαφής. Είναι, ίσως, περισσότερο αμήχανος απέναντι σε μια πραγματικότητα, της Αθήνας της κρίσης, που δεν μεταμορφώνει μόνο τους ίδιους τους κατοίκους της αλλά και όσους έρχονται σε επαφή μαζί της. Eστω κι αν «μεταμόρφωση» σημαίνει να είναι πιο επιφυλακτικοί στις διατυπώσεις τους, χωρίς τον «επαναστατικό» οίστρο των πρώτων εύκολων, περί της κρίσης, αναγνώσεων. Εξάλλου, «ο διάλογος και οι συνέργειες» είναι εκείνο που μετρά και σ’ αυτό συγκλίνουν και οι δύο διευθυντές, ο κ. Σίμτσικ και η κ. Κοσκινά.