MARC FERRO
Τα ταμπού της Ιστορίας
μτφρ.: Aγλαΐα Γαλανοπούλου
πρόλογος: Σώτη Τριανταφύλλου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 160
Στον πρόλογό της για τα «Ταμπού της Ιστορίας» του Μαρκ Φερό, η Σώτη Τριανταφύλλου περιγράφει με μία φράση τη μεθοδολογία και γενικότερα την άποψη του συγγραφέα για την Ιστορία. Αφηγείται –γράφει– «την ιστορία του κόσμου μέσα από ανθρώπινες λεπτομέρειες, ανέκδοτα, από μία μορφή κουτσομπολιού» και έχει απόλυτο δίκιο. Είναι φανερό ότι ο Φερό, που πέρασε διάφορες φάσεις στην καριέρα του ως μελετητής, αποφάσισε να λειτουργήσει ως αντισυστημικός ιστορικός, με την έννοια της επιλογής εργαλείων στην έρευνά του, αλλά και ανάδειξης στοιχείων, ντοκουμέντων και λεπτομερειών, με στόχο την εισαγωγή νέων παραμέτρων.
Ενα από τα εργαλεία που χρησιμοποιεί είναι ο κινηματογράφος, που του χρησιμεύει στην άντληση άγνωστων στοιχείων από ταινίες. Ισως δεν είναι ο μόνος που χρησιμοποίησε τον κινηματογράφο ως ερευνητικό εργαλείο στην παρουσίαση και διδασκαλία της Ιστορίας. Στη δεκαετία του ’70 υπήρχε καθηγητής στο Syracuse University των ΗΠΑ που δίδασκε στους φοιτητές του τη νεότερη ιστορία της χώρας του, από τη δεκαετία του ’30 και μετά, μέσω της προβολής επιλεγμένων ταινιών. Κυρίως για να αναδείξει τη χρησιμοποίηση και συμβολή του αμερικανικού κινηματογράφου στην επιβολή και εμπέδωση της κυρίαρχης (αντικομμουνιστικής) ιδεολογίας στις ΗΠΑ. Στα «Ταμπού της Ιστορίας» υπάρχουν αναφορές σε κινηματογραφικές ταινίες, κυρίως για να στηρίξουν απόψεις του συγγραφέα. Το βασικό όμως μέλημα του Φερό είναι η επισήμανση στοιχείων που για διάφορους λόγους έχουν «θαφτεί» και έχουν μείνει άγνωστα (αυτά είναι τα ταμπού), για να διευκολυνθεί ή να μην αμφισβητηθεί η επίσημη και θεσμοποιημένη Ιστορία. Αυτή που γράφεται από τους νικητές, ειδικά σε περιόδους πολέμων, από εκείνους που επικράτησαν πολιτικά σε ταραχώδεις περιόδους, από τις καθεστηκυίες τάξεις και τα κράτη, για να διαφυλάξουν τα συμφέροντά τους, να εξασφαλίσουν την επικυριαρχία τους και τη συνέχειά τους.
Η αφήγηση και τα παραδείγματα που αντλεί –από την Ιστορία της Γαλλίας (π.χ. ασχολείται με τη σεξουαλικότητα της Ιωάννας της Λωρραίνης), τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την επικράτηση του γκωλισμού εκείνη την περίοδο– είναι ομολογουμένως συναρπαστικά και διαθέτουν μια γοητεία που μπορεί να ικανοποιεί τον μέσο αναγνώστη, καθώς μοιάζουν με ιστορικό κουτσομπολιό. Από την άλλη πλευρά όμως, ο ίδιος μέσος αναγνώστης πρέπει να διαθέτει ιδιαίτερες γνώσεις για να καταφέρει να παρακολουθήσει με ενδιαφέρον αυτές τις άγνωστες λεπτομέρειες, που μπορούν να εκληφθούν και ως πτυχές της Ιστορίας που την επαναφέρουν στον «ίσιο» δρόμο. Αν παραδεχθούμε ότι αλλοιώθηκε και προσαρμόστηκε στις επιταγές των ανά περίοδο κατεστημένων. Ο Φερό κάνει και μια σύντομη αναφορά στην ελληνική ιστορία του ελληνοϊταλικού πολέμου και του εμφυλίου που επακολούθησε, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι γνωστά ακόμη αρκετά από τα μυστήρια εκείνης της περιόδου. Αυτά το 2002, όταν τα «Ταμπού της Ιστορίας» πρωτοεκδόθηκαν στη Γαλλία. Ωστόσο, όσοι έχουν ασχοληθεί και γνωρίζουν την ιστορία εκείνης της περιόδου ξέρουν ότι τα περισσότερα από τα μυστήρια που υπαινίσσεται ο συγγραφέας έχουν παύσει να είναι… μυστήρια από δεκαετίες.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, για όσους έχουν ασχοληθεί με το θέμα, η εκτεταμένη ενασχόληση του Φερό με την τύχη της τσαρικής οικογένειας των Ρομανόφ μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων. Η προσπάθειά του είναι να πείσει ότι μάλλον δεν εκτελέστηκε όλη η οικογένεια, αλλά μόνον ο τσάρος, και για να τη στηρίξει επικαλείται ή επισημαίνει διάφορα στοιχεία. Αφήνει να εννοηθεί ότι η Αναστασία, που κάποτε η ύπαρξή της απασχολούσε τον παγκόσμιο Τύπο, ήταν πραγματική κόρη του τσάρου και δίνει στον αναγνώστη να καταλάβει ότι τότε, και μετά, μπολσεβίκοι, Αγγλοι, Αμερικανοί, Γερμανοί, «Λευκοί» και «Κόκκινοι» Ρώσοι, μαζί με τις βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης, συνεργάστηκαν για να συγκαλύψουν την πραγματικότητα. Οτι η υπόλοιπη οικογένεια των Ρομανόφ δεν εκτελέστηκε, αλλά διασκορπίστηκε σε διάφορα σημεία της Ευρώπης, της Αμερικής, ακόμη και της Ρωσίας.
Το ερώτημα είναι πώς μέσα στις τόσες δεκαετίες, από το 1917-18, εμπεδώθηκε ως δεδομένο η άποψη ότι οι Ρομανόφ εκτελέστηκαν; Ισως θα πρέπει να περιμένουμε να ανοίξουν τα αρχεία της βασιλικής οικογένειας της Δανίας, όπως διατείνεται ο Φερό, για να μάθει ο κόσμος την αλήθεια. Ή, τουλάχιστον, όσοι ενδιαφέρονται ακόμη.