ΑΝΤΖΕΛΑ ΔΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ
Τέσσερις μαρτυρίες
για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού
εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 100
Κατοικούμε μες στους μύθους, αναπνέουμε μέσα από τους μύθους, ζούμε για τους μύθους. Κάθε αφήγηση είναι μύθος, ιστορίες που κινούνται μεταξύ πραγμάτων, μεταφέρονται από στόμα σε στόμα, αλλάζουν με την πρόοδο του χρόνου. Τα πάντα τροφοδοτούν τους μύθους – η παιδική ηλικία, η εφηβική επανάσταση, η ηρωική νεότητα, το φύλο και η φύση, η φαντασία και οι επινοήσεις της, ο πόθος της φυγής, το όραμα της ομορφιάς, η λαχτάρα για τους μυστικούς μακρινούς χαμένους κόσμους.
Τέσσερις συμμαθήτριες περνούν τον καιρό τους μες στη μυθολογία της άγριας εφηβείας τους σε ένα υποβαθμισμένο προάστιο της δυτικής Αθήνας. Με μαύρα νύχια και κατάμαυρα μαλλιά, λαγνεία για τον θάνατο και απίστευτη ανία, επινοούν το σύμπαν τους προκειμένου να διασώσουν την απόλαυση του μυστηρίου, τη γοητεία της λάμψης, τη σαγήνη του αλλού· ή αλλιώς να μεταφέρουν τη μαγεία των πρωταρχικών μύθων της παιδικής ζωής στους ανοιχτούς ορίζοντες του κόσμου των ενηλίκων. Αποκομμένες, αυτάρκεις και ωραίες πλάθουν την κάθε μέρα τους παλεύοντας να ελέγξουν τη ροή των αλλαγών που συντελούνται μέσα και γύρω τους. Βρισκόμαστε στη δεκαετία του ’80, εποχή επίσης μυθολογική όπως πιστεύει χρόνια αργότερα η ιστορικός καθηγήτριά τους, για τη δυναμική ενέργεια, τη διάθεση δράσης και τις συμβολικές πράξεις της. Διότι τα ελκυστικά οράματα δεν αφορούσαν μόνο τις έφηβες μαθήτριες αλλά και πολυάριθμες κοινότητες ενηλίκων με παιδαγωγικά σχέδια, εκπαιδευτικά οράματα, πολιτισμικές πρωτοβουλίες και πίστη πως θ’ άλλαζαν τον κόσμο. Ανάμεσά τους και η καθηγήτρια, που εξάπτει τη φαντασία των μαθητών μιλώντας για υπόγεια μυστικά νερά τα οποία κυλούν σε αθέατες αρχαίες κοίτες. Δύο δεκαετίες αργότερα, οι πρωταγωνίστριες και μία ερευνήτρια προσπαθούν να ανασυστήσουν τα γεγονότα της εποχής στο πλαίσιο μιας εργασίας για τους «νεότερους αστικούς μύθους της πόλης των Αθηνών και τη διασπορά τους» – εγχείρημα όχι μονάχα δύσκολο αλλά κι οδυνηρό, καθώς η μοίρα επιφύλασσε σε καθηγήτρια και μαθήτριες μια απαίσια εμπειρία.
Η νουβέλα της Αντζελας Δημητρακάκη αποτελείται από δύο επιστολές, έναν μαγνητοφωνημένο μονόλογο και μία συνέντευξη, υλικό που εκμαιεύει η ερευνήτρια από τις συνομιλήτριές της. Στα προηγούμενα έργα, η συγγραφέας κατόρθωνε με δεξιοτεχνία να μεταμορφώσει τα πλέον παράδοξα (οιονεί νοσηρά) γεγονότα σε αληθοφανείς καταστάσεις, αναδεικνύοντας περίπλοκα ζητήματα του φύλου και της ταυτότητας. Στη νέα νουβέλα της κατορθώνει να εντάξει μες στη μυθοπλασία δύσκολα θεωρητικά ζητήματα όπως οι σχέσεις μύθου-Ιστορίας, η ιστορικοποίηση του μύθου, η μυθ(ιστορ)οποίηση της Ιστορίας, οι όροι και οι χρόνοι σύνδεσης με το πρόσφατο παρελθόν μας. Πρόκειται για ένα ανεξάντλητο γαϊτανάκι, για μιαν αδιάκοπη εργασία, για μια μακρά αλυσίδα παραγωγής μύθων απ’ τα πιο απρόοπτα υλικά. Πλάι έτσι στην ιδέα του υγρού, του ρευστού και του μυστικού ζωοδότη πρωταγωνιστή τον οποίο εκπροσωπεί το αρχαίο υπόγειο ποτάμι, πλάι στην ιδέα του απόβλητου, του εκτοπισμένου και του περιθωριακού τον οποίο γεννούν οι μακρινές υποβαθμισμένες περιοχές της δυτικής Αττικής, πλάι στην ιδέα της μαγικής, πολύτιμης φυγής, της ελευθερίας και του πόθου αναζήτησης του μακρινού άγνωστου που γεννά η αυτοσχέδια σχεδία με το πανάκι της, παράγονται και νέες μυθολογίες. Και δημιουργούνται από πρωτότυπες και ασυνήθιστες πρώτες ύλες, από τον νου και την επιστήμη, από τη θεωρία και τη σκέψη, από τις τεράστιες δυνατότητες που άνοιξε λόγου χάρη ο σχετικά νέος επιστημονικός κλάδος των πολιτισμικών σπουδών: μία ακόμη δηλαδή εκδήλωση της ακατάβλητης μυθοπλαστικής ενέργειας της ψυχής που ακαταπόνητα αναζητά την υγρασία της αλήθειας κάτω από την ξηρή επιφάνεια πραγμάτων και συμβάντων.