Ενα κατάστημα οπτικών ειδών στη Χαλκίδα, το οποίο στεγάζεται σε διατηρητέο κτίριο του Μεσοπολέμου, θέλησε να επιτελέσει τον λόγο δημιουργίας του: να προφυλάσσει τα μάτια και την όραση. Τον τρόπο βρήκε ο Παύλος Χατζηαγγελίδης και το 314 Architecture Studio, που κατάφεραν να διακριθούν με το πρώτο βραβείο καλύτερου πραγματοποιημένου έργου της διεθνούς αρχιτεκτονικής επιθεώρησης «Δομές». «Ανάγει με τρόπο ευφυή το εμπορικό αντικείμενο της επιχείρησης –το πώς βλέπουμε, το πώς προφυλάσσουμε ή διευκολύνουμε τη λειτουργία των ματιών– σε αρχιτεκτονικό θέμα: παίζει διαρκώς με την ίδια την όραση», όπως λέει χαρακτηριστικά στην «Κ» ο Γιώργος Πανέτσος, καθηγητής Αρχιτεκτονικής και Αστικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Πατρών και επιμελητής των «Δομών». Ο αρχιτέκτονας Παύλος Χατζηαγγελίδης, που επέβλεψε τον σχεδιασμό και την κατασκευή του καταστήματος, σε συνεργασία με την εταιρεία Such, είχε λάβει τις βασικές οδηγίες από τον ιδιοκτήτη του «C_29 / Οptimist» για έναν χώρο σύγχρονο, φωτεινό, λιτό, που να μπορεί να λειτουργήσει ως γκαλερί. «Αυτό που μας κίνησε το ενδιαφέρον είναι ο διάλογος που θα κάναμε με το παλαιό κτίριο και τις έντονες επεμβάσεις, που θα δημιουργούσαν ταυτόχρονα σύνθεση και αντίθεση με το διατηρητέο κέλυφος», λέει ο κ. Χατζηαγγελίδης, ενώ συμπληρώνει: «Βασικό μας κόνσεπτ, η δημιουργία διαβαθμίσεων στις υφές των υλικών κατασκευής. Διαβαθμίσαμε τους τοίχους, προκειμένου να έχουμε σταδιακή αποκάλυψη της πέτρας του κελύφους. Αυτό που ψάχναμε ήταν ο τρόπος να αντανακλάται το φως – φυσικό και τεχνητό».
Ο κύβος της «αυλής»
Το λευκό επιβάλλεται σε όλο το κατάστημα. «Η άρνηση του χρώματος είναι η προϋπόθεση του παιχνιδιού της όρασης», αναφέρει ο Γιώργος Πανέτσος. Με την ευφυή χρήση του επιτοίχιου καθρέπτη, στο εικαστικό αυτό «παιχνίδι» προστίθεται και ο ακάλυπτος χώρος, με τον οποίον δεν υπήρχε μέχρι πρότινος δυνατότητα οπτικής επαφής. Ο κύβος που κοσμεί την «αυλή» του καταστήματος επιτείνει την εικαστικότητα του εγχειρήματος – αρκεί να μείνει στη θέση του.
«Θέλαμε να δημιουργήσουμε το στοιχείο της έκπληξης, με το έντονο κοντράστ παλαιού και νέου, με τη χρήση αέρινων μεταλλικών κατασκευών, καθώς και υλικών όπως το χώμα, ο φθαρμένος τοίχος, το λάστιχο της αυλής», λέει ο Παύλος Χατζηαγγελίδης, για να συμπληρώσει ο Γιώργος Πανέτσος: «Το μικρό αυτό έργο προτείνει λύσεις για δύο σημαντικά προβλήματα. Το ένα είναι η δημιουργική διαχείριση των παλιών κτιρίων, καθώς οι ιδέες του “C_29 / Οptimist” θα μπορούσαν, αν ήμασταν λιγότερο δογματικοί και δύσπιστοι προς τις ικανότητες της νέας αρχιτεκτονικής, να εφαρμοσθούν και σε ελάσσονα μνημεία, καθιστώντας τα ευανάγνωστα και, κυρίως, ενδιαφέροντα. Το άλλο είναι η διαμόρφωση των ακαλύπτων, που στην πλειονότητά τους παραμένουν χώροι νοσηροί και εγκαταλελειμμένοι».
Ο κ. Πανέτσος θέτει ένα καίριο ζήτημα· αυτό των «ικανοτήτων της νέας αρχιτεκτονικής», ενώπιον της οποίας είμαστε, όπως λέει, «δογματικοί και δύσπιστοι». Πράγματι, μιλώντας με αρχιτέκτονες και σχεδιαστές, συνειδητοποιεί κανείς, αφενός, την ελλειμματική αρχιτεκτονική παιδεία στη χώρα μας και, αφετέρου, ότι η πανταχού παρούσα κρίση, από το 2010 κι εντεύθεν, επιτείνει ένα προϋπάρχον, πολυεπίπεδο «δε βαριέσαι». Ο κ. Πανέτσος θεωρεί ότι «μετά τη μεταπολίτευση, η βαθμιαία χαλάρωση του δημόσιου ήθους, ο αυξανόμενος λαϊκισμός, ο πληθωρισμός των επαγγελματιών, οι πελατειακές σχέσεις και –κυρίως– η προϊούσα διαφθορά εξουδετέρωσαν το παλαιότερο σύστημα των αξιοκρατικών αναθέσεων, με αποτέλεσμα τη σταδιακή κατάρρευση της δημόσιας αρχιτεκτονικής» – άρα και του παραδείγματος.
Απόδοση, όχι κατανάλωση
Παρά ταύτα, εξαιτίας της κρίσης, ο σχεδιασμός καταστημάτων κατήγαγε… νίκη επί του σχεδιασμού κατοικιών. «Μετά το 2010, η οικονομική κρίση, η επιβολή του ΕΝΦΙΑ και η συνολική κατάρρευση της αγοράς ακινήτων σχεδόν εξαφάνισαν την αρχιτεκτονική παραγωγή κατοικιών. Οι πόροι είναι πια πολύ περιορισμένοι και πρέπει να επενδύονται αποδοτικά, όχι καταναλωτικά. Οι νέοι επενδυτές, οι νέοι παραγγελιοδότες της αρχιτεκτονικής, αναγνωρίζουν στην αρχιτεκτονική αυτό που είναι γνωστό στο εξωτερικό εδώ και δεκαετίες· ότι, δηλαδή, εκτός από λειτουργικότητα και κύρος, προσφέρει υπεραξία, προσελκύει πελάτες και συνεργάτες. Γι’ αυτό επενδύουν σ’ αυτήν, έστω και διστακτικά. Αυτή η νέα προσέγγιση παράγει συγκριτικώς μικρά έργα, πιο ταπεινά από τα σπίτια των τελευταίων δεκαετιών, αλλά πιο προσγειωμένα, με προσήλωση στην αποτελεσματικότητα και με επιδίωξη ενός ιδιαίτερου χαρακτήρα. Παράγει τις απαραίτητες μικρές ανάσες, που λείπουν από τον απαξιωμένο δημόσιο χώρο – αντίδοτα στην εξαθλίωση των κέντρων και την καταθλιπτική πίεση των καθημερινών δυσκολιών», μεταφέρει γλαφυρά στην «Κ» ο Γιώργος Πανέτσος.
Ακόμη, όμως, και αυτή η «στροφή» έχει ήπια δυναμική. Η κρίση –τι άλλο;– και η περιορισμένη εμβέλεια των επιτευγμάτων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής καθορίζουν και την «αγορά». Οι καταστηματάρχες, κυρίως οι επαγγελματίες της εστίασης, προτιμούν τα χαμηλού προϋπολογισμού «πακέτα» επανασχεδιασμού των χώρων τους. Ελάχιστοι παραμένουν εκείνοι που είναι εις θέσιν να αποταθούν στη σύγχρονη, υψηλή αρχιτεκτονική…