Η συμπλήρωση 60 χρόνων από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 25 Μαρτίου θα μπορούσε να ειδωθεί ως μία νέα αρχή «για μία Ευρώπη περισσότερο ενωμένη, που διακηρύσσει την αρχή της αλληλεγγύης και έχει γνήσιο ενδιαφέρον για την ευημερία των πολιτών της». Τα σχετικά επισήμανε σε πρόσφατη εκδήλωση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής στη Ρώμη εν όψει της επετείου ο πρόεδρός της, Γιώργος Ντάσης. Και προσέθεσε μεταξύ άλλων: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται να θέσει στον πυρήνα του σχεδίου ενοποίησής της τις ανάγκες των ανθρώπων για να επιβιώσει. Σήμερα υπάρχει οφθαλμοφανής ανισορροπία μεταξύ οικονομικής και κοινωνικής διάστασης στην Ευρώπη – είναι αναγκαία η ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης, η οποία ως παραγωγική επένδυση θα προσφέρει ευκαιρίες στις επιχειρήσεις και θα βοηθήσει την πραγματική οικονομία. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στην απασχόληση και την ποιότητά της αλλά και την εργασία των νέων ειδικότερα, οι οποίοι βιώνουν μία κατάσταση παρακμής και δυσκολεύονται να πιστέψουν στο οικοδόμημα μίας ενωμένης Ευρώπης». Υπό το πρίσμα αυτό, χρειάζονται πρωτοβουλίες, πέραν του Σχεδίου του Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ, με μαζικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο, ώστε να διασφαλίζεται στις οικογένειες αξιοπρεπής ζωή, ακόμα κι αν βρίσκονται σε κατάσταση ανεργίας – και αυτό αφορά εν συνόλω την Ευρώπη των 27 κρατών αλλά και την Ευρωζώνη,ειδικότερα.
Πως, όμως διαγράφεται το αύριο του ευρώ, όταν πυκνώνουν οι φωνές για επιστροφή σε εθνικά νομίσματα όχι μόνον από οικονομικά ευάλωτες χώρες, όπως είναι η Ελλάδα, αλλά και από ισχυρές οικονομίες, όπως η Γαλλία; «Καταρχήν να τονίσω ότι όσοι διατείνονται ότι φταίει το νόμισμα για την κακή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, κάνουν φρικτό λάθος (κι αυτό δε σημαίνει πως δεν κάνω κριτική στα αρνητικά του ευρώ). ΄Ισως, όμως, ξεχνούν ότι με την δραχμή στην δεκαετία του ’70 ο πληθωρισμός είχε ξεπεράσει το 20%. Αναφορικά με το ευρώ, τώρα, πιστεύω πως για να επιβιώσει, χρειάζεται συγκεκριμένες δράσεις, οι οποίες θα απευθύνονται στους πολίτες», απαντά ο κ. Ντάσης μιλώντας στην «Καθημερινή». «Δεν είναι δυνατόν να αφήνεις τον κόσμο στην Ευρώπη να πεινάει και να κρυώνει, γιατί θα πιστέψει την Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία και την Φράουκε Πέτρι στην Γερμανία. Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι η Μαρίν Λεπέν πείθει μερίδα των Γάλλων πως είναι καλύτερο για τη χώρα τους να κλείσει τα σύνορά της – κι, όμως, η Γαλλία ωφελήθηκε από την ενωμένη Ευρώπη. Στην Ιταλία αντίστοιχα ισχυρίζονται ότι η Ευρώπη ευθύνεται για τα δεινά τους – ανεξαρτήτως του ότι αναγνωρίζουν τον θετικό αντίκτυπο, που είχαν οι πόροι από τα ευρωπαϊκά ταμεία στην ανάπτυξη υποβαθμισμένων περιφερειών της Ιταλίας. Τους φταίει η Ευρώπη, λοιπόν, σήμερα. Το επόμενο στάδιο, τολμώ να πω, αν και δεν κάνω προγνωστικά, είναι οι ευρωπαϊκές χώρες να στραφούν η μία ενάντια της άλλης και να έχουμε πόλεμο. ΄Οσοι νομίζουν πως η δυστυχία είναι μόνον για τους άλλους, σφάλλουν».
Μηχανισμοί σύγκλισης
Κάνοντας μια αναδρομή στην συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαπιστώνουμε πως για να επιτευχθεί ο καίριος στόχος της οικονομικής και κοινωνικής σύγκλισης είχαν συμπηχθεί τα διαρθρωτικά ταμεία. Οι θεσμοί αυτοί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο, καθιστώντας και την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης ιδιαίτερα θελκτική. «Θυμάμαι στην μεταπολίτευση, όταν το καλοκαίρι επέστρεφα στην Ελλάδα από το Βέλγιο, όπου εργαζόμουν, και συζητούσαμε για το ότι μία ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα θα μας βοηθούσε να μην επιβληθεί ποτέ ξανά δικτατορία και θα στήριζε την αναπτυξιακή διαδικασία», παρατηρεί ο πρόεδρος της ΕΟΚΕ, με μακρά συνδικαλιστική εμπειρία στην Ελλάδα και το Βέλγιο, σε διοικητικές θέσεις σε ευρωπαϊκούς και διεθνείς συνδικαλιστικούς οργανισμούς, καθώς και εκπροσωπώντας την ομάδα των εργαζομένων στην ΕΟΚΕ.
Στη δεκαετία του 1970 πλέον, όταν είχε ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και η Δανία, η Βρετανία και η Ιρλανδία, ήταν εμφανής η ανάγκη να αναπτυχθούν υποβαθμισμένες περιοχές των χωρών – μελών. Με αυτά κατά νου οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφασίζουν το 1974 την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης. Σημαντικότατο ρόλο στην προώθηση του έργου του Ταμείου και στη χρηματοδότησή του διαδραμάτισε ο Ζακ Ντελόρ, ως πρόεδρος της Κομισιόν. “Πέραν του καθοριστικού ρόλου του, ο Ζακ Ντελόρ είχε δίπλα του και αξιόλογους συνεργάτες, οι οποίοι πίστευαν στην αναγκαιότητα της ενωμένης Ευρώπης”, διευκρινίζει ο Γιώργος Ντάσης. “Ήταν άνθρωποι, οι οποίοι είτε είχαν ζήσει τον πόλεμο είτε είχαν ακούσει γι' αυτόν από τους γονείς τους. Σήμερα άνθρωποι με τέτοιο σκεπτικό τείνουν να εκλείψουν”.
Σήμερα τα διαρθρωτικά ταμεία εξακολουθούν να έχουν ζωτική σημασία ως μηχανισμοί για την άμβλυνση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, την τόνωση της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας και της περιφερειακής ανάπτυξης και την στήριξη και κατάρτιση των ανέργων και των εργαζομένων. Εξου και χρειάζονται επιπρόσθετους πόρους, οι οποίοι θα μπορούσαν να προέλθουν από το φόρο επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών ή “φόρο Τόμπιν” (ονομάζεται έτσι από τον οικονομολόγο Τζέϊμς Τόμπιν, που τον πρότεινε το 1972).
Το 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επί προεδρίας Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, ενστερνιζόμενη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, πρότεινε τον φόρο αυτό. Πρόκειται για φόρους 0,1% στις συναλλαγές μετοχών και ομολόγων και 0,01% στα παράγωγα, οι οποίοι εκτιμάται πως θα αποφέρουν ετησίως 50 – 55 δισεκατομμύρια ευρώ στα ευρωπαϊκά ταμεία. Αναφερόμενος στην γενναιόδωρη στήριξη των τραπεζών με τα χρήματα των φορολογουμένων εξαιτίας της κρίσης, ο κ. Μπαρόζο είχε δηλώσει τότε ότι ο φόρος αυτός είναι “ένας τρόπος να επιστρέψουν οι τράπεζες στην κοινωνία μέρος όσων έλαβαν”. Μέχρι στιγμής είναι δέκα οι χώρες της ΕΕ, οι οποίες συμφωνούν με το φόρο και διεξάγουν διαπραγματεύσεις (μεταξύ αυτών η Γαλλία, η Γερμανία, η Αυστρία, η Ελλάδα κ.α). “Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, της οποίας προεδρεύω, είναι αναγκαίο να συγκεντρωθούν αυτά τα 50 δισεκατομμύρια ευρώ στα διαρθρωτικά ταμεία και να διοχετευθούν στη συγχρηματοδότηση έργων υποδομών στην Ευρωπαϊκή Ένωση”, διευκρίνισε ο Γιώργος Ντάσης. Τέτοιες δράσεις, οι οποίες στοχεύουν απευθείας στους Ευρωπαίους πολίτες είναι αναγκαίες για τη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού οράματος. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η προτεινόμενη από την ΕΟΚΕ θέσπιση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος, το οποίο θα έχει μεν πανευρωπαϊκή εμβέλεια, αλλά θα διαφοροποιείται ανά οικονομία και χώρα
Η συζήτηση για το βασικό εισόδημα και το φινλανδικό πείραμα
Τον τελευταίο καιρό στην Δύση διεξάγεται ευρύτατη συζήτηση για την αναγκαιότητα θέσπισης ενός είδους βασικού/ελάχιστου εισοδήματος σε αντικατάσταση των παραδοσιακών επιδομάτων, ενώ σε διάφορες πόλεις στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες διεξάγονται συναφή πιλοτικά προγράμματα. Το εισόδημα αυτό εκτιμάται ότι θα διασφαλίζει μία αξιοπρεπή ζωή στους ανθρώπους, δημιουργώντας ένα “ανάχωμα” για να μην περιέλθουν σε κατάσταση φτώχειας και εξαθλίωσης. Στη Φινλανδία, παραδείγματος χάριν, ξεκίνησε διετές πρόγραμμα για 2.000 ανέργους στους οποίους δίνονται μηνιαίως 560 ευρώ, αντικαθιστώντας τα παλαιότερα επιδόματα. Το ποσόν αυτό καταβάλλεται, ακόμα κι αν έχουν βρει υποτυπώδη εργασία μερικών ωρών ή εβδομάδων.
Στην τελευταία του έκθεση για τις αναπτυξιακές προτεραιότητες των κρατών – μελών του, ο ΟΟΣΑ επισημαίνει για την Ελλάδα ότι η πλήρης εφαρμογή πολιτικών για τη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας, όπως το Ελάχιστο Εισόδημα θα περιέστειλε το μεγάλο κοινωνικό κόστος της κρίσης, ενισχύοντας την κατανάλωση και την ανάπτυξη. “Δεν είναι δυνατόν να αφήνουμε τους ανθρώπους να εξαθλιώνονται χωρίς όρια. Αυτή τη στιγμή έχουμε 25 εκατομμύρια ανέργους στην ΕΕ και δεν πιστεύω ότι τα επόμενα χρόνια θα δημιουργηθούν ισάριθμες θέσεις εργασίας – χρειάζονται άλλες λύσεις, όπως ενδεχομένως η ανακατανομή του πλούτου με διάφορες μεθόδους, η μείωση του χρόνου εργασίας, το Ελάχιστο Εισόδημα κ.α.”, επισημαίνει ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής. “Με δική μου εισήγηση η ΕΟΚΕ έχει προτείνει ένα Ελάχιστο Εισόδημα, το οποίο θα παρέχεται από τα διαρθρωτικά ταμεία και θα υπολογίζεται ανά χώρα βάσει ενός οικονομικού μεγέθους. 'Οσες χώρες έχουν ήδη κάνει ανάλογη πρόβλεψη, θα λάβουν ό,τι τους αναλογεί. Όσες αδυνατούν να το συμπεριλάβουν στον προϋπολογισμό τους, θα βοηθηθούν. Γνωρίζω πως πρόκειται για ένα σύνθετο εγχείρημα, το οποίο μπορεί να χρηματοδοτηθεί από το φόρο Τόμπιν , αλλά αυτός δεν αρκεί”.
Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, το Ελάχιστο Εισόδημα θα είχε αποκλίσεις μεταξύ των χωρών – μελών της ΕΕ και θα προσαρμοζόταν στο κόστος ζωής. Αν στη Βουλγαρία, π.χ. ο ελάχιστος μισθός διαμορφώνεται στα περίπου 200 – 220 ευρώ, τότε το Ελάχιστο Εισόδημα θα μπορούσε να είναι στα 80 – 100 ευρώ. Αντιστοίχως , στο Βέλγιο και σε περιοχές εκτός Βρυξελλών θα μπορούσε κανείς να επιβιώσει με ένα Ελάχιστο Εισόδημα 600 ευρώ τον μήνα. “Πέρα από την πρακτική αξία του υπάρχει και μία εξίσου σημαντική ποιοτική διάσταση και ένα μήνυμα: το να γνωρίζουν οι άνθρωποι, που το λαμβάνουν, ότι τους παρέχεται από την Ευρώπη”, επισημαίνει εν κατακλείδι ο Γιώργος Ντάσης