Μια ιστορική περίοδος αντιφάσεων μεταξύ οράματος και πραγματικότητας

Μια ιστορική περίοδος αντιφάσεων μεταξύ οράματος και πραγματικότητας

3' 18" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στο τελευταίο πλάνο της ταινίας, ο πίνακας του Σόλομον Νικρίτιν «Δίκη λαού» (1934) μας καθιστά κατηγορούμενους, ενδεχομένως και υπεύθυνους για την έκβαση της υπόθεσης. Ο πίνακας είναι ένα μνημείο εκείνης της εποχής της ΕΣΣΔ: ένα μεγάλο μακρόστενο τραπέζι κυριαρχεί στο κάδρο, οι ανδρικές φιγούρες έχουν θολά χαρακτηριστικά εκτός από τον αρχιδικαστή που κάθεται στη μέση, ντυμένος στα μαύρα και κοιτάζει με έντονο βλέμμα μπροστά, κατευθείαν στην πλευρά του θεατή, ο οποίος έχει έτσι την αίσθηση ότι είναι ο ίδιος ο κατηγορούμενος.

Ο σκηνοθέτης Φώτος Λαμπρινός έχει οργανώσει αριστοτεχνικά τα 18 κεφάλαια της «Μεγάλης ουτοπίας». Στο μιάμισης ώρας ντοκιμαντέρ του, που θα προβάλλεται από την ερχόμενη Πέμπτη (επίσημη πρεμιέρα τη Δευτέρα 27 του μηνός στην «Οπερα»), αφηγείται την πρώτη κρίσιμη διαδρομή της Οκτωβριανής Επανάστασης (1917-1934). «Ολα όσα συνέβησαν από εκείνη τη χρονιά μέχρι τον Δεκέμβριο του 1992, δεν έχουν καμία σχέση με την “Ουτοπία” και συνιστούν μια εντελώς διαφορετική ιστορία…», σημειώνει ο Φ. Λαμπρινός.

Εξαντλητική έρευνα

Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το γεγονός που σημάδεψε ανεξίτηλα τον 20ό αιώνα. Μέσα από εξαντλητική πενταετή προετοιμασία –έρευνα, με ομάδα ειδικευμένων στην περίοδο αυτή ιστορικών, διασταύρωση στοιχείων, σύνθεση οπτικού αρχειακού υλικού– ο σκηνοθέτης περιγράφει ένα έπος θριάμβου και συντριβής, γεγονότων που οδήγησαν στη μεγάλη ουτοπία αλλά και στην εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων.

«Δεν δικάζω. Αφηγούμαι πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα βασισμένος πάντα στους ιστορικούς συμβούλους. Το τι λέω και τι όχι προέκυψε από την αποδελτίωση των τεκμηρίων», λέει ο Φ. Λαμπρινός, δημιουργός του πρώτου στην Ελλάδα χρηστικού αρχείου κινηματογραφικών τεκμηρίων (Επίκαιρα) στο υπουργείο Εξωτερικών και σκηνοθέτης δεκάδων ντοκιμαντέρ («Πανόραμα του αιώνα», «Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο» κ.ά.). Η ταινία μιμείται την αισθητική, τον ρυθμό, το μοντάζ και τη φόρμα του κλασικού σοβιετικού σινεμά της εποχής του βωβού. Εξάλλου, όπως αφηγείται ο ίδιος ο σκηνοθέτης στο ντοκιμαντέρ, «οι εικόνες που πιστεύει ο κόσμος ως αληθινές δεν είναι παρά η μυθοπλασία της επανάστασης από τον Σεργκέι Αϊζενστάιν όπως αποτυπώθηκε στην ταινία του “Οκτώβρης”».

Τραγικές αντιφάσεις

Τα σύντομα κεφάλαια («Οι γυναίκες του Φλεβάρη», «Οι 10 μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο», «Η ουτοπία είναι πραγματικότητα» κ.ο.κ.) συνθέτουν μια ιστορική περίοδο τραγικών αντιφάσεων ανάμεσα στο όραμα και στην πραγματικότητα, ανάμεσα σε συγκρούσεις, αιματοχυσία, τη Ρωσία τη πρωτοπορίας, των τεχνών, του πυρετώδους ενθουσιασμού που αγγίζει τα όρια της φρενίτιδας, τις νέες ιδέες και τον οργασμό δημιουργίας και από την άλλη (μετά τον θάνατο του Λένιν και την άνοδο του Στάλιν στην εξουσία) την επέλαση της στρατευμένης τέχνης, των «ανθρώπων από σίδερο», της τρομοκρατίας. Το τελευταίο μέρος του ντοκιμαντέρ καταγράφει γεγονότα λιγότερα γνωστά: το «Γκολοντομόρ», σύνθετη λέξη που σημαίνει «θάνατος από πείνα». Η τεχνητή πείνα (1932-33), που επέβαλε το σταλινικό καθεστώς σε όλες τις περιοχές που παράγουν δημητριακά, οδήγησε στον θάνατο πάνω από 5 εκατομμύρια αγρότες (3,5 εκατ. στην Ουκρανία, 1,5 εκατ. στη νότια Ρωσία). Η αφήγηση είναι ανατριχιαστική: οι χωριάτες έφτιαχναν ψωμί από βελανίδια, έτρωγαν αρουραίους και μυρμήγκια, ο ένας τον άλλον, παντού τρέλα, ουρλιαχτά, πτώματα, φρίκη. Η ζωντανή μαρτυρία μιας ηλικιωμένης μαυροφορεμένης γυναίκας δοκιμάζει τις αντοχές ακόμη και του ασκημένου θεατή: «Οι γείτονες… το παιδάκι μου, το πήρανε και το φάγανε. Τα σκυλιά… οι γείτονες… Ετσι ήταν… Νόμος δεν υπήρχε… πείνα παντού… καθένας κοιτούσε να σώσει τον εαυτό του».

Το υλικό αυτό –που προβάλλεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα– προέρχεται από δύο ντοκιμαντέρ που γύρισαν το ’85 και το ’89 στην Ουκρανία φίλοι κινηματογραφιστές του Φ. Λαμπρινού, οι οποίοι και του το παραχώρησαν δωρεάν. Ο σκηνοθέτης έχει στενούς δεσμούς με τη Ρωσία. Σπούδασε σκηνοθεσία στη Μόσχα (1965-’70), δεκαετίες ολόκληρες διατήρησε την επαφή του με τη χώρα (η ταινία αφιερώνεται στη μνήμη του δασκάλου του, Μιχαήλ Ρομ). Τον ρωτάμε αν η διαδικασία αυτού του ντοκιμαντέρ τον επηρέασε και προς ποια κατεύθυνση. Απαντά: «Κάτι συνέβη μέσα μου, αλλά δεν ξέρω προς ποια κατεύθυνση γιατί δεν το έχω ακόμη συνειδητοποιήσει».

​​Ιστορικός σύμβουλος της ταινίας είναι ο Andrea Graziosi, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νάπολης. Επιστημονικοί συνεργάτες οι Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη, Liubov Psiolkina, θεωρητικός τέχνης, γκαλερί «Τρετιακόφ», Μόσχα, Valeri Vasiliev, ιστορικός, Andrei Smirnov, μουσικολόγος. Το μοντάζ είναι του Γιάννη Τσιολάκη.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή