Η Τουρκία βρίσκεται σε παροξυσμική φάση. Λίγες εβδομάδες πριν από το δημοψήφισμα, η Αγκυρα έχει ανοίξει μέτωπο αντιπαράθεσης με την Ευρωπαϊκή Ενωση, ποντάροντας στη συσπείρωση του αντιδυτικού/αντιευρωπαϊκού ρεύματος που έχει αρχίσει να εδραιώνεται σε ένα (μεγάλο;) μέρος της κοινωνίας. Το αφήγημα Ερντογάν εστιάζει στο ότι πολλές ευρωπαϊκές ηγεσίες δυσανασχετούν με την ισχυροποίηση της Τουρκίας. Τις κατηγορεί πως απεργάζονται σχέδια αποδυνάμωσης, αν όχι αποσταθεροποίησης, με τη στήριξη που προσφέρουν στους «Κούρδους τρομοκράτες του PKK», την ανοχή απέναντι στο γκιουλενικό κίνημα και τη χλιαρή αντίδραση στο πραξικόπημα. Εσχάτως δε χρεώνονται ότι «σπρώχνουν» την τουρκική διασπορά προς το «Οχι» στο επικείμενο δημοψήφισμα, ενώ προσφέρουν καταφύγιο σε αντιφρονούντες που ζητούν άσυλο. Υπό αυτές τις συνθήκες, σύμφωνα με την τουρκική ηγεσία, η Αγκυρα δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να επανεξετάσει συνολικά τη σχέση της με την Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη της. Είναι, μάλιστα, ανησυχητικό πως η κεμαλική αντιπολίτευση όχι μόνο έχει παγιδευθεί σε μία εμπρηστική ατζέντα απομάκρυνσης από την Ευρώπη, αλλά δεν παρέχει σοβαρή εναλλακτική.
Κάπως έτσι, παρότι το διάστημα μέχρι την 16η Απριλίου κρίνεται κρίσιμο (όσο ο Ερντογάν δεν αποκτά αέρα άνετης επικράτησης), το βλέμμα είναι στραμμένο στην επόμενη μέρα. Επενδύει στη δεδομένη στρατηγική σημασία της χώρας του για να αντιστρέψει την κατάσταση; Εκτιμά ότι το χαρτί της ανάσχεσης των προσφυγομεταναστευτικών ρευμάτων θα του δώσει πόντους; Ποντάρει σε ουσιαστική προσέγγιση με την Ουάσιγκτον για να ενδυναμωθεί έναντι των Βρυξελλών, υποχρεώνοντας την Ε.Ε. σε αναδίπλωση; Συστήνει αντιευρωπαϊκό μέτωπο με τη Ρωσία, στρεφόμενη προς την Ανατολή;
Τα παραπάνω ερωτήματα ασφαλώς απασχολούν την Αθήνα, καθώς, λόγω γεωγραφικής εγγύτητας και ιστορικών διαφορών, είμαστε πιο εκτεθειμένοι συγκριτικά με τους Ευρωπαίους εταίρους μας. Ετσι, ακόμη και κατόπιν ενός επιτυχημένου αποτελέσματος για τον Τούρκο πρόεδρο, δεν θα τροποποιηθούν υποχρεωτικά συγκεκριμένες πτυχές των ελληνοτουρκικών σχέσεων όπως:
• Η ανάγκη εμπέδωσης μιας αναθεωρητικής ισλαμοεθνικιστικής ταυτότητας, η οποία εξυπηρετείται και τροφοδοτείται από την αναζήτηση στρατηγικού βάθους και παρεμβατικότητας στην εγγύς περιφέρεια.
• Ο υπολογισμός ότι Ευρωπαϊκή Ενωση και ΗΠΑ δεν θα αναμειχθούν ενεργά υπέρ της Ελλάδας λόγω άλλων προτεραιοτήτων, εκτός όταν η τροπή των πραγμάτων κινδυνεύει να προκαλέσει ανάφλεξη. Μάλιστα, λόγω της αποστασιοποίησης από την Ε.Ε., η Αγκυρα δεν αισθάνεται κάποια δέσμευση ώστε να υιοθετήσει μία εποικοδομητικότερη στάση σε ζητήματα που αφορούν και την Αθήνα.
• Η οικονομική μας αδυναμία και η εκτίμηση ότι η πίεση έναντι της Ευρωπαϊκής Ενωσης μπορεί να καταστεί αποτελεσματικότερη με τη συμπερίληψη της Ελλάδας στην εξίσωση ως του πιο ευάλωτου κράτους-μέλους.
• Η αναγνώριση ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή σε σχέση με τα προσφυγομεταναστευτικά ρεύματα, καθώς επίσης πως το σφράγισμα του βαλκανικού διαδρόμου την αφήνει απροφύλακτη σε τυχόν αύξηση τον ροών, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου παιγνίου Αγκυρας-Βερολίνου-Βρυξελλών.
• Η ευαίσθητη συγκυρία λόγω Κυπριακού και εντατικοποίησης των εξελίξεων περί τους υδρογονάνθρακες.
Υπό προϋποθέσεις, βέβαια, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις θα μπορούσαν να επιστρέψουν σε καθεστώς προβλέψιμης στασιμότητας (δεδομένων των αγεφύρωτων διαφορών) ή/και περιορισμένης συνεργασίας σε ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος, εντούτοις αυτήν τη στιγμή κινούμαστε στην αντίθετη κατεύθυνση.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι Dιευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων. Το βιβλίο του «Ευρώπη, πρόσφυγες, ανασφάλεια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.