Παγκόσμια αποκλειστικότητα του ελληνικού γαστρονομικού πολιτισμού, η νηστεία είναι ένας ολοκληρωμένος και σοφός διατροφικός κώδικας. Tο αντίπαλον δέος της ακατάσχετης ρυπαροφαγίας των ημερών. Κι έχει, βέβαια, τη νοστιμάδα της!
Η νηστεία με τη σημερινή της μορφή έχει οριστικοποιηθεί από την Eκκλησία γύρω στα τέλη του 10ου αιώνα, επομένως επί περίπου χίλια χρόνια ασκείται κανονικά από τους Ελληνες· μέχρι τη δεκαετία του ’70, ετηρείτο από το σύνολο σχεδόν του κόσμου. Εγώ δεν έχω καμία αρμοδιότητα να παρέμβω στον προσωπικό σας κώδικα της εγκράτειας ούτε στον τρόπο που θα σώσετε την ψυχή σας. Το ζήτημα έχει μια σημαντική πολιτισμική διάσταση αφού για 175 – 180 μέρες το χρόνο δεν επιτρέπεται η κατανάλωση ζωικών προϊόντων, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να «οικονομηθεί» η διατροφή με τον καλύτερο τρόπο. Αυτή η συνήθεια είναι αποκλειστικότητα του ελληνικού γαστρονομικού πολιτισμού. Σε κάθε θρησκεία υπάρχει άσκηση εγκράτειας για τους πιστούς, αλλά εδώ πρόκειται για ένα συνολικό διατροφικό κώδικα.
Οι περίοδοι νηστείας εναλλάσσονται με περιόδους ευωχίας ρυθμικά μέσα στο χρόνο. Οι ανθρωπολόγοι θα έλεγαν ότι σε έναν τόπο άγονο, με περιορισμένες παραγωγές προϊόντων και έντονη πνευματικότητα, ήταν φυσικό να γίνει ιδεώδες η λιτότητα – όχι μόνο στη διατροφή, αλλά σε όλες τις εκφάνσεις του βίου, το ιδεώδες υπήρξε έκπαλαι το «μηδέν άγαν». Οι πατέρες της Εκκλησίας οργάνωσαν υπό τον χριστιανικό κώδικα τις συνήθειες που ήταν ριζωμένες.
Λαδερά και άλλα
Στη νηστεία οφείλουμε τη μεγάλη ποικιλία φαγητών που ονομάζουμε λαδερά. Σήμερα, που δεν τρεφόμαστε σύμφωνα με τον ελληνικό διατροφικό κώδικα, θεωρούμε λίγο χωριάτικο ότι αυτά τα φαγητά έχουν μπόλικο λάδι. Ομως σήμερα τα λαδερά τα τρώμε συνοδεία κοψιδιών, αυγών και τυριών. Αλλοτε ήταν το μόνο φαγητό μαζί με λίγες ελιές ίσως κι έπρεπε να καλύψει τις ανάγκες ανθρώπων που έκαναν βαριές σωματικές εργασίες – αγροτικές κυρίως. Αρκετές από τις μέρες της νηστείας, πάντως, δεν επιτρέπεται ούτε το λάδι. Η ανάγκη των ανθρώπων να φάνε κάτι νόστιμο και θρεπτικό κινητοποίησε τη δημιουργικότητα και μας κληροδότησε φαγητά με τολμηρούς συνδυασμούς που τώρα εκτιμάμε για τη γεύση τους. Ξερά φρούτα, σταφίδες, μέλι, πετιμέζι, ζάχαρη προστίθενται σε λαδερά και όσπρια για να υποκαταστήσουν τις πρωτεΐνες που λείπουν.
Αντί για λάδι μπορεί να βάλουν ταχίνι ή κοπανισμένα καρύδια για να δώσουν γεύση και ενδιαφέρον, αλλά και για να κάμουν το φαγητό δυναμωτικό. Με άλλα λόγια, η νηστεία όπως εκτυλίσσεται μέσα στο χρόνο που διακόπτεται από τις περιόδους της ευωχίας αποτελεί ένα υγιεινό και ορθολογικό πρότυπο διατροφής που λαμβάνει υπ’ όψιν τις πηγές και τη διαχείρισή τους και προβάλλει ως ανάγκη στην εποχή μας που όλα τα είδη διατροφής είναι μπόλικα, αλλά υποβαθμισμένα. Ασχετα από θρησκευτικές πεποιθήσεις, αυτό που χρειάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος είναι η διατροφική του ταυτότητα.
Περι νηστείας
Είναι η εκούσια αποχή από την τροφή ή από ορισμένα είδη τροφής, η οποία γίνεται κατά κανόνα για λόγους πνευματικούς. Θεωρείται ότι εξυψώνει τον άνθρωπο και τον βοηθάει να συγκεντρωθεί για να πραγματοποιήσει ένα ανθρώπινο έργο. Πότε νηστεύουμε:
- 40 ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα.
- 49 ημέρες πριν από το Πάσχα.
- Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων δεν έχει σταθερή διάρκεια γιατί συναρτάται με το Πάσχα. Αρχίζει την επομένη της Κυριακής των Αγίων Πάντων και τελειώνει την παραμονή των Αγίων Πέτρου και Παύλου. Φέτος είναι 6 ημέρες.
- Το πρώτο 15μερο του Αυγούστου.
- Η παραμονή του Σταυρού.
- Η παραμονή των Φώτων.
- Τετάρτες και Παρασκευές απ’ όλες τις εβδομάδες του χρόνου που δεν είναι συμπαγής νηστεία – πλην τριών εβδομάδων που δεν νηστεύεται το «Τετραδοπαράσκευο».