Το ενθυμείσθαι είναι σπουδαία δημόσια αλλά και ιδιωτική υπόθεση. Από τη λέξη μνήμη βγαίνει άλλωστε το μνημείο αλλά και το μνήμα, κάνοντας τα κοιμητήρια έναν τόπο όπου δεν υμνείται ο θάνατος αλλά η ζωή και η συνέχεια. Και ενώ άλλες χώρες φροντίζουν να κρατούν τα σημαντικά τους νεκροταφεία στην εντέλεια, ακόμα και να τα αξιοποιούν τουριστικά (το Περ Λασέζ είναι ανάμεσα στα αξιοθέατα του Παρισιού), εμείς είχαμε εγκαταλείψει για χρόνια το A΄ Νεκροταφείο σε ένα είδος αφάνειας: ενώ κυκλοφορούσαν λευκώματα, δεν υπήρχε ένας οδηγός για όποιον ενδιαφερόταν να το αντιμετωπίζει ως υπαίθρια γλυπτοθήκη αλλά και ως έναν τόπο όπου είναι θαμμένοι επιφανείς άνδρες και γυναίκες του πολιτικού, πνευματικού, καλλιτεχνικού και επιστημονικού βίου.
Βιβλιογραφικό κενό
Αυτό το κενό έρχεται να συμπληρώσει ένα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ολκός, που πάντοτε διακρίνονται για την ποιότητα και την τεκμηρίωσή τους. Πρόκειται για έναν ενημερωμένο και εύχρηστο οδηγό 170 σελίδων, με κείμενα της ομότιμης καθηγήτριας ΕΜΠ Μάρως Καρδαμίτση-Αδάμη και της αρχιτέκτονος Μαρίας Δανιήλ, καθώς και φωτογραφίες του αρχιτέκτονα και φωτογράφου Γιώργη Γερόλυμπου.
Ο οδηγός είναι μια προσπάθεια που ξεκίνησε από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία έχει επιτελέσει σπουδαίο έργο για την προστασία της φύσης αλλά και της αναστήλωσης σπουδαίων οικοδομημάτων του παρελθόντος που ήταν σε κίνδυνο. Μέσα στα σαράντα και πλέον έτη της προσφοράς της, η εταιρεία πασχίζει για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε διάφορα θέματα και έτσι συγκέντρωσε πολλές χορηγίες για την έκδοση του χρήσιμου αυτού βιβλίου. (Αξίζει να θυμήσουμε ότι έχει εκδώσει οδηγούς πόλεων για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.)
Ποια είναι η καινοτομία του οδηγού του Α΄ Νεκροταφείου; Οι χάρτες με τους αριθμημένους τάφους που βοηθούν τον επισκέπτη να προσανατολιστεί, να σταθεί μπροστά στα μνήματα που είναι αξιόλογα από καλλιτεχνικής άποψης ή είναι η τελευταία κατοικία κάποιου επιφανούς Ελληνα. Οποιος έχει πάει εκεί γνωρίζει από πρώτο χέρι πως πρόκειται για μια χαοτική κατάσταση, μιας και δεν είναι ορατός κάποιος σχεδιασμός. Το νεκροταφείο ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα το 1837, που σημαίνει ότι λειτουργεί απρόσκοπτα 180 χρόνια. Επεκτάθηκε δύο φορές μέχρι και τη δεκαετία του ’40 και περιλαμβάνει προτεσταντικό και ισραηλιτικό τμήμα. Υπάρχουν θαμμένοι και αρκετοί καθολικοί κοντά στους προτεστάντες.
Ο οδηγός μπορεί να διαβαστεί περίπου ως βιβλίο Ιστορίας και Ιστορίας της Τέχνης. Υπάρχει εκτενής αναφορά και επεξηγηματικά κείμενα για τους τάφους που έχουν την υπογραφή σπουδαίων γλυπτών ή τεχνιτών.
Διότι εκτός από την «Κοιμωμένη» του Χαλεπά (που απ’ ό,τι φαίνεται θα αναχωρήσει για συντήρηση στην Εθνική Γλυπτοθήκη), υπάρχουν άλλα 1.000 αξιόλογα γλυπτά, ναΐσκοι, επιτύμβιες στήλες και μνημεία διά χειρός Φιλιππότη, Μπονάνου, Βιτάλη, Φυτάλη, Βρούτου, Απάρτη, Δημητριάδη, Δρόση, Μαλακατέ, αλλά ακόμα και συγχρόνων, όπως ο Ζογγολόπουλος, ο Καπράλος, ο Γιάννης Παππάς, ο Γιάννης Παρμακέλης.
Επίσης, βρίσκουμε έργα αρχιτεκτόνων όπως ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου, ο Τσίλλερ, ο Χριστιανός Χάνσεν, ο Αρης Κωνσταντινίδης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κοιμητηριακή τέχνη και αρχιτεκτονική είναι ένα ξεχωριστό είδος που έχει να επιδείξει τα δικά του λαμπρά επιτεύγματα.
Οπως αναφέραμε, το Α΄ Νεκροταφείο είναι ένας τόπος συνάθροισης σπουδαίων προσωπικοτήτων. Ο οδηγός μάς βοηθάει να μάθουμε περισσότερα πράγματα για ανθρώπους που άφησαν το χνάρι τους στη σύγχρονη Ελλάδα.
Μέχρι στιγμής, το Α΄ Νεκροταφείο προσφερόταν για βόλτες μόνο σε όσους ήθελαν να ηρεμήσουν ή να επισκεφθούν κάποιον οικείο τους που «έφυγε». Τώρα ανοίγει σε περισσότερους ανθρώπους που θέλουν να το δουν από μια άλλη σκοπιά. Τέχνη και Ιστορία χέρι χέρι σε τόπο χλοερό. Γιατί όχι;