Άκης Τσοχατζόπουλος
Ζόμπι και κανίβαλοι
Ομως η «υπόθεση Τσοχατζόπουλου» δεν ήταν ποτέ υπόθεση πρωτίστως του Τσοχατζόπουλου. Η πολιτική της υπόσταση επισκίασε εξαρχής τις ποινικές της λεπτομέρειες. Παραμονές Πάσχα του 2012, η εικόνα του Ακη να μεταφέρεται σιδηροδέσμιος στο πλακόστρωτο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου προείκαζε τον ιστορικό σεισμό που περίμενε να εκδηλωθεί εκλογικά ένα μήνα αργότερα. Προείκαζε το τέλος του μεταπολιτευτικού συστήματος.
Η υπόθεση Ακη αξιοποιήθηκε κυρίως ηδονοβλεπτικά – ως κοίτασμα πολιτικού θεάματος. Απασχολούσε τη δημόσια σφαίρα, όσο μπορούσε να ικανοποιεί τη μαζική δίψα για αντισυστημική εκδίκηση. Οσο μπορούσε να παράγει εικόνες της έκπτωσης του υπουργού, ταπεινωμένου στο κελί του, και της συζύγου του, καταρρακωμένης στο ψυχιατρείο.
Ηταν αναγκαία αυτή η εκτόνωση. Αλλά, εκτός από την εκτόνωση, τι κέρδισε από την περιπέτεια του Ακη το πολιτικό σύστημα; Αλλαξε; Ή έμεινε, σαν τον μοιραίο πρωταγωνιστή του, ανεπίδεκτο σωφρονισμού;
Η άμεση συστημική επίπτωση ήταν η παράλυση των παλαιών κομμάτων. ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. καθηλώθηκαν για πολύ καιρό σε μια ενοχική αδράνεια, χωρίς να τολμούν καν να υπερασπιστούν το θεσμικό και οικονομικό κεκτημένο της Μεταπολίτευσης απέναντι στις ανερχόμενες δυνάμεις. Αυτή την καθήλωση επιδείνωσε το δεύτερο απονομιμοποιητικό πλήγμα: η λίστα Λαγκάρντ. Το στίγμα απλώθηκε και σκίασε ανεξέλεγκτο, σαν μαύρο σύννεφο, την πιο δημιουργική τεσσαρακονταετία της νέας ελληνικής ιστορίας.
Το οξύμωρο είναι ότι ο εξοστρακισμός του Τσοχατζόπουλου δεν σήμανε και τον πολιτικό ενταφιασμό του τσοχατζοπουλισμού. Η εκδοχή της Μεταπολίτευσης που εκπροσώπησε ο άνθρωπος που παρ’ ολίγον θα γινόταν πρωθυπουργός επέζησε σε νέα σχήματα με νέους –αλλά συχνά και με τους ίδιους– εκφραστές. Οι δυνάμεις που κερδοσκοπούσαν πολιτικά αναθεματίζοντας τον Ακη, ήταν οι ίδιες που συνέχισαν το ρεύμα που του είχε επιτρέψει να σταδιοδρομήσει.
Πέντε χρόνια μετά τη φυλάκιση του Τσοχατζόπουλου, το «σύστημα» όχι απλώς δεν ωρίμασε θεσμικά. Αντιθέτως. Οι νέοι διαχειριστές του, στο όνομα της ηθικής, επιστρατεύουν πολιτικά τους θεσμούς· τους χρησιμοποιούν ως μοχλούς εξουσιασμού και προπαγανδιστικής φαντασμαγορίας.
Η ιστορική τομή που υποτίθεται ότι σηματοδότησε η υπόθεση του Ακη δεν είναι τομή. Το «σύστημα» όχι μόνο δεν σωφρονίστηκε, αλλά συνέχισε ενισχυμένο. Αναγεννήθηκε κανιβαλίζοντας τον αντιήρωα που βγήκε από τα σπλάχνα του.
Ανταμ Σίμτσικ
Το γόνιμο τέλμα της Αθήνας
Αυτό φαίνεται ότι συνέβη στον Ανταμ Σίμτσικ. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της documenta έφερε τη μεγάλη γερμανική έκθεση στην Αθήνα από αριστερή ευαισθησία. Και κατέληξε να βρεθεί αντιμέτωπος με ένα ντόπιο αντικίνημα, που καταγγέλλει την πρωτοβουλία του ως «αποικιοκρατική».
Ο Σίμτσικ ήρθε πριν από πέντε χρόνια στην Αθήνα με καλές προθέσεις. Ηθελε να στήσει την πολυεθνική υπερπαραγωγή του όχι μόνο στους μουσειακούς χώρους του Κάσελ, της έδρας της documenta. Ηθελε να τη στήσει «σε πραγματικό χρόνο». Κι εδώ η πραγματικότητα κόχλαζε. Η ελληνική πρωτεύουσα ζούσε σε «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης». Ηταν το επίκεντρο πολλών κρίσεων – της ευρωπαϊκής, της οικονομικής, της προσφυγικής.
Η εκμετάλλευση της κρίσης ως εκθεσιακού σκηνικού είναι που ώθησε τους ιθαγενείς καλλιτέχνες να συνδικαλιστούν – ιδίως αφότου διαπίστωσαν ότι τα πλάνα του Σίμτσικ δεν τους περιελάμβαναν σε ικανή ποσόστωση. Και όμως, ο Πολωνός μεγαλοκιουρέιτορ πήρε όλα τα μέτρα προφύλαξης. Τιτλοφόρησε το εγχείρημά του με το σεβαστικό «μαθαίνοντας από την Αθήνα». Και το εμβολίασε με συμπονετικές διακηρύξεις που έφτασαν να ελεεινολογούν τη χώρα υποδοχής ως θύμα «οικονομικού και κοινωνικού πολέμου». Τι άλλο να έκανε δηλαδή;
Η αλήθεια είναι ότι και η Αθήνα τού ανταπέδωσε την προσπάθεια. Εκείνος την επέλεξε για την «έκτακτη» κατάστασή της. Κι εκείνη φρόντισε η κατάστασή της να μείνει έκτακτη. Η αστική –και, συνοδευτικά, η ανθρώπινη– ύλη που διάλεξε πριν από πέντε χρόνια ο Σίμτσικ σαν να πάγωσε. Σαν να πόζαρε, καθηλωμένη στην παρακμή της, περιμένοντας τους σχολιαστές της να τη διεκτραγωδήσουν.
Αν κάτι είχε πετύχει πριν καν εγκαινιαστεί η documenta είναι να δείξει ότι το πολιτικό και οικονομικό τέλμα της Αθήνας μπορεί τουλάχιστον καλλιτεχνικά να είναι γόνιμο τέλμα. Η υπερχειλής πραγματικότητα που ήθελε ο Σίμτσικ να διυλίσει, τον δικαιώνει. Εισβάλλει ήδη στην έκθεσή του και την παρερμηνεύει. Υπονομεύει το προαποφασισμένο πολιτικό της πρόταγμα.
Παράδειγμα, εκείνο το ωραίο μαρμάρινο αντίσκηνο που έστησε μια Καναδή καλλιτέχνις στου Φιλοπάππου. Το έφτιαξε μαρμάρινο γιατί, συνομιλώντας με τα περικαλλή ερείπια του απέναντι λόφου, θα στεκόταν σαν το «σπιτικό» των προσφύγων. Και να που παρενέβη η πραγματική πραγματικότητα των βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ. Και να που μεσολαβεί ο αγών τους για το ελεύθερο κάμπινγκ και παραχαράσσει το σύμβολο. Ενα μαρμάρινο αντίσκηνο απέναντι από τον Ιερό Βράχο δεν είναι πια σήμα του πρόσφυγα. Είναι μνημείο για τον «ανεμπόδιστο» γκρούβαλο. Είναι διάτρητο στην παρακμή. Οπως θα το ήθελε ο Σίμτσικ.