Το πιο πρόσφατο από τα διηγήματα αυτής της μικρής και αυθαίρετης λίστας λέγεται «Ελευσίνα» και το διαβάσαμε στη θαυμάσια συλλογή «Το κήτος» (εκδ. Κίχλη) της Ούρσουλας Φωσκόλου. Η συγγραφέας περιγράφει το Πάσχα της νέας γενιάς, καθ’ όλα κοσμικό, με το θρησκευτικό γεγονός να αποτελεί μια αφορμή και όχι την αιτία της οικογενειακής σύναξης στο τραπέζι της Κυριακής. Είναι το Πάσχα της οικογένειας της πόλης, η οποία μεταφέρεται στον πλησιέστερο τόπο που παραπέμπει κάπως σε εξοχή (εν προκειμένω στην Ελευσίνα), εκεί όπου οι διάφοροι συγγενείς αφήνουν τις ζωές τους για λίγο, «για να φάμε μαζί και να καθίσουμε λιγάκι στη μεγάλη βεράντα, αγναντεύοντας τη θάλασσα». Το έθιμο υποχωρεί, οι μοντέρνες οικογένειες περιορίζονται στα βαμμένα αυγά και στα τυπικά «Χριστός Ανέστη». «Εμείς δεν ακούμε λαϊκά ούτε σουβλίζουμε· το ραδιόφωνο παίζει απ’ το πρωί κλασική μουσική, τις “Τέσσερις Εποχές” του Βιβάλντι, κι ο πατέρας σφυρίζει καθώς μ’ ένα τιρμπουσόν ανοίγει τη φιάλη με το κρασί». Ο αναγνώστης πιθανότατα εντοπίζει στο πασχαλινό τραπέζι τον εαυτό του ή κάποιον συγγενή του ή έστω τις αναμνήσεις του.
Ερως επιούσιος
Η Μαρία και ο Δώρης είναι «ούτε βδομάδας ζευγάρι» όταν αποφασίζουν να περάσουν τις μέρες του Πάσχα σε ένα ελληνικό νησί. «Οι καμπάνες της Ανάστασης τους βρήκαν στο κρεβάτι. Ντύθηκαν στα γρήγορα κι έτρεξαν να προλάβουν το “Χριστός Ανέστη”», γράφει ο Σπύρος Γιανναράς στο διήγημα «Ερως επιούσιος» από τη συλλογή «Ο βασιλιάς έρχεται όποτε του καπνίσει» (εκδ. Αγρα) του 2015. Μετά την Ανάσταση, το ζευγάρι πηγαίνει στην ταβέρνα για τη μαγειρίτσα και, καθώς η γνωριμία τους βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, ο Δώρης εξομολογείται στη Μαρία πως, όταν ήταν μικρός, έμεναν οικογενειακώς μέχρι το τέλος στην αναστάσιμη λειτουργία. Και αναφέρεται συγκεκριμένα στον λόγο του Ιωάννη του Χρυσοστόμου λίγο πριν από τη θεία κοινωνία, όταν ο άγιος ανοίγει την αγκαλιά του στον «έσχατον, καθάπερ και τον πρώτον». Για τον μικρό Δώρη, που «ένιωθε μια ζωή να καταφτάνει νιοστός» και «μια ζωή ζωσμένος τον πατρικό και κοινωνικό ζυγό της επιβεβλημένης πρωτιάς», λειτουργούσε ευεργετικά η διαβεβαίωση διά στόματος του αγίου ότι ήταν άνευ όρων αποδεκτός. Αυτή η προσωπική προσέγγιση στη θεμελιώδη αρχή της ορθόδοξης πίστης αφήνει μια ιδέα μεγαλοβδομαδιάτικης κατάνυξης να αναμειγνύεται με τις μυρωδιές της νησιωτικής άνοιξης.
Θα σας καταπιώ τα όνειρα
Στο ανώνυμο αιγαιοπελαγίτικο νησί μαίνεται μια άγρια κόντρα ανάμεσα στους «αρουραίους» και τους «ξενομπάτες», τους ντόπιους δηλαδή και τους Αθηναίους που εγκαταστάθηκαν εκεί αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Είναι το σύμπαν που δημιούργησε ο Χρήστος Οικονόμου στην τελευταία του συλλογή, «Το καλό θα ’ρθει από τη θάλασσα» (εκδ. Πόλις), η οποία ξεκινά με το διήγημα «Θα σας καταπιώ τα όνειρα»: Κυριακή του Πάσχα και οι «ξενομπάτες» γιορτάζουν απομονωμένοι σε μια εξοχή, σε έναν τόπο απόκοσμο, το Καταφύγι, στην είσοδο μιας σπηλιάς που τη συντροφεύουν φριχτές φήμες δαιμονικών γεγονότων. Ενα τραγικό συμβάν (για το οποίο ο συγγραφέας μάς προϊδεάζει από την πρώτη στιγμή) σημαδεύει την ημέρα του χαρμόσυνου μηνύματος της Ανάστασης, αφήνοντας τους ήρωες σαστισμένους να περιμένουν έναν μεσσία, έναν «ήρωα αληθινό», όπως γράφει ο Οικονόμου, «που δεν θα ’ναι ήρωας των νεκρών, αλλά εκείνων που ακόμα ζούνε». Το μήνυμα είναι σκληρό και δυσοίωνο, αλλά η ανάγνωση του κειμένου είναι απολαυστική.
Το δικό μας Πάσχα
Οι Ελληνες συγγραφείς (μάλλον προφανώς) ασχολούνται παραδοσιακά με το Πάσχα – στην ανθολογία «Το δικό μας Πάσχα» (εκδ. Νάρκισσος) που κυκλοφόρησε πέρυσι διαβάζουμε 55 διηγήματα, γραμμένα από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Μια όμορφη έκδοση (με εισαγωγή του Νάσου Βαγενά) που φανερώνει, μεταξύ άλλων, την εξέλιξη όσο γυρνούν οι σελίδες: άλλη γλώσσα, άλλο ύφος, άλλη προσέγγιση και, σχεδόν, άλλο Πάσχα. ■