Μαθήματα Ιστορίας σε είκοσι εκδοχές…

Μαθήματα Ιστορίας σε είκοσι εκδοχές…

5' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο Αμερικανός ιστορικός Τίμοθι Σνάιντερ (Timothy D. Snyder, Οχάιο 1969), συγγραφέας των εμβληματικών «Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin», «Black Earth: The Holocaust as History and Warning» κ.ά., εκ των σημαντικότερων μελετητών της Ιστορίας του εικοστού αιώνα, επανέρχεται με το νέο του βιβλίο, «Απέναντι στην τυραννία» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά). Το βιβλίο κυκλοφορεί αύριο από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος και φέρει τη μορφή «είκοσι μαθημάτων από τον εικοστό αιώνα, προσαρμοσμένα στις σημερινές συνθήκες».

Σήμερα η «Κ» προδημοσιεύει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τη σημαντική αυτή έκδοση.

Η. Μ.

Ο ήρωας ενός μυθιστορήματος του Ντέιβιντ Λοτζ λέει πως όταν κάνεις έρωτα για τελευταία φορά δεν ξέρεις ότι κάνεις έρωτα για τελευταία φορά. Το να ψηφίζεις είναι το ίδιο. Ορισμένοι από τους Γερμανούς που ψήφισαν το Ναζιστικό Κόμμα το 1932 αναμφίβολα είχαν αντιληφθεί ότι αυτές οι εκλογές ενδεχομένως να ήταν οι τελευταίες πραγματικά ελεύθερες, όμως οι περισσότεροι δεν το είχαν καν υποπτευθεί. Ορισμένοι από τους Τσέχους και τους Σλοβάκους που ψήφισαν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τσεχοσλοβακίας το 1946 πιθανότατα αντιλαμβάνονταν ότι ψήφιζαν υπέρ του τέλους της δημοκρατίας, οι περισσότεροι όμως υπέθεταν ότι θα είχαν κι άλλη ευκαιρία. Αναμφίβολα οι Ρώσοι που ψήφισαν το 1990 δεν είχαν διανοηθεί ότι αυτές οι εκλογές ήταν οι τελευταίες ελεύθερες και ανόθευτες στην ιστορία της χώρας τους, πράγμα που αποδείχθηκε (τουλάχιστον έως τώρα) πως ήταν. Κάθε εκλογική αναμέτρηση μπορεί να είναι η τελευταία, ή τουλάχιστον η τελευταία στη ζωή του ατόμου που ρίχνει την ψήφο του στην κάλπη. Οι ναζί έμειναν στην εξουσία ώς τη στιγμή που έχασαν τον Παγκόσμιο Πόλεμο το 1945, οι κομμουνιστές της Τσεχοσλοβακίας ώς την ημέρα που το σύστημά τους κατέρρευσε – το 1989. Η ρωσική ολιγαρχία που εγκαθιδρύθηκε μετά τις εκλογές του 1990 εξακολουθεί να κυβερνά και να προωθεί μια εξωτερική πολιτική που αποσκοπεί να καταστρέψει τη δημοκρατία και σε άλλες χώρες. Είναι δυνατόν η ιστορία της τυραννίας να έχει σχέση με την Αμερική; Μας φαίνεται αδιανόητο, κι όμως οι πρώτοι Αμερικανοί που μίλησαν για «αιώνια επαγρύπνηση» το είχαν σκεφτεί.

Προσοχή στο μονοκομματικό κράτος: Τα κόμματα που μετέβαλαν πολιτεύματα και καταδίωξαν τους πολιτικούς τους αντιπάλους δεν ήταν παντοδύναμα από την αρχή. Εκμεταλλεύτηκαν μια ιστορική συγκυρία για να στερήσουν το πολιτικό οξυγόνο από όσους τους εναντιώνονταν. Γι’ αυτό υποστηρίξτε το πολυκομματικό σύστημα και υπερασπιστείτε τους κανόνες των δημοκρατικών εκλογών. Ψηφίστε στις εκλογές (για την τοπική αυτοδιοίκηση, για τη Βουλή, για το Ευρωκοινοβούλιο) όσο έχετε αυτή τη δυνατότητα. Σκεφτείτε σοβαρά το ενδεχόμενο να συμμετέχετε και σεις ως υποψήφιοι.

Τόσο ο φασισμός όσο και ο κομμουνισμός ήταν απαντήσεις στην παγκοσμιοποίηση – στις πραγματικές και αισθητές ανισότητες που δημιουργούσε, αλλά και στην προφανή αδυναμία των δημοκρατιών να τις θεραπεύσουν. Οι φασίστες απέρριπταν τη λογική στο όνομα της βούλησης, αρνούμενοι την αντικειμενική αλήθεια προς όφελος ενός ένδοξου μύθου τον οποίο κατασκεύαζαν και διατύπωναν ηγέτες που ισχυρίζονταν ότι έδιναν φωνή στον λαό. Προσέδιδαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην παγκοσμιοποίηση, υποστηρίζοντας ότι οι πολύπλοκες προκλήσεις της ήταν το αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας εναντίον του έθνους. Οι φασίστες κυβέρνησαν μία ή δύο δεκαετίες, αφήνοντας πίσω τους μια πνευματική κληρονομιά η οποία διήρκεσε στον χρόνο και σήμερα, μέρα με τη μέρα, η ισχύς και η επιρροή της γίνονται ολοένα και πιο έντονες. Οι κομμουνιστές κυβέρνησαν για μεγαλύτερο διάστημα, επί επτά σχεδόν δεκαετίες στη Σοβιετική Ενωση, και περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής Ευρώπης. Τη διακυβέρνηση ανέλαβε μια πειθαρχημένη κομματική ελίτ, η οποία μονοπώλησε τη λογική σύμφωνα με την οποία η κοινωνία αναπόδραστα προχωρούσε προς ένα συγκεκριμένο μέλλον, ακολουθώντας υποθετικά απαρέγκλιτους ιστορικούς νόμους.

Ισως τείνουμε να πιστεύουμε ότι η δημοκρατική μας κληρονομιά μάς προστατεύει αυτομάτως από τέτοιες απειλές. Κάνουμε λάθος. Η ίδια μας η παράδοση απαιτεί να μελετάμε την ιστορία για να κατανοήσουμε τις βαθύτερες πηγές της τυραννίας και να επεξεργαστούμε τις κατάλληλες απαντήσεις και αντιδράσεις σ’ αυτήν. Δεν είμαστε σοφότεροι από τους Ευρωπαίους που είδαν τη δημοκρατία να υποκύπτει στον φασισμό, τον ναζισμό ή τον κομμουνισμό στον εικοστό αιώνα. Το μόνο μας πλεονέκτημα είναι ότι μπορούμε να διδαχθούμε από την εμπειρία τους. Και τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να το πράξουμε.

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, σίγουρα, όμως, διδάσκει. Την εποχή που οι Πατέρες του Εθνους επεξεργάζονταν το αμερικανικό Σύνταγμα, ανέτρεξαν στην ιστορία για να αντλήσουν διδάγματα. Θέλοντας να αποτρέψουν την πιθανή κατάρρευση της δημοκρατικής πολιτείας που είχαν οραματιστεί, μελέτησαν μέσω ποιας διαδρομής είχαν εκφυλιστεί οι αρχαίες δημοκρατίες με αποτέλεσμα να μετατραπούν σε ολιγαρχίες ή αυτοκρατορίες. Γνώριζαν ότι ο Αριστοτέλης είχε προειδοποιήσει πως οι ανισότητες επιφέρουν αστάθεια και ότι ο Πλάτων πίστευε πως οι δημαγωγοί εκμεταλλεύονται την ελευθερία του λόγου προκειμένου να εγκαταστήσουν την τυραννία τους. Θεμελιώνοντας μια δημοκρατική πολιτεία πάνω στον νόμο και παγιώνοντας ένα σύστημα ελέγχου και ισορροπιών (checks and balances) οι Πατέρες του Εθνους επιδίωξαν να βάλουν φραγμούς στο κακό, το οποίο οι ίδιοι, όπως και οι αρχαίοι φιλόσοφοι, αποκαλούσαν τυραννία. Δεν τους διέφευγε η πιθανότητα του σφετερισμού της εξουσίας από ένα μόνο άτομο ή μια ομάδα, ή της καταστρατήγησης του νόμου από τους ηγέτες, προς ίδιον όφελος. Η πολιτική αντιπαράθεση και συζήτηση που επακολούθησε στις Ηνωμένες Πολιτείες επεκτάθηκε και στο πρόβλημα της τυραννίας στο εσωτερικό της αμερικανικής κοινωνίας, όταν επιβαλλόταν, για παράδειγμα, στους σκλάβους και στις γυναίκες.

Είναι λοιπόν παλαιά δυτική παράδοση να ανατρέχουμε στην ιστορία όταν η πολιτική μας τάξη μοιάζει να βρίσκεται σε κίνδυνο. Αν σήμερα ανησυχούμε, φοβούμενοι ότι το αμερικανικό πείραμα απειλείται από την τυραννία, μπορούμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των Πατέρων του Εθνους και να καταφύγουμε προς αναστοχασμό στην ιστορία άλλων δημοκρατιών. Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να αντλήσουμε πολύ πιο πρόσφατα και συναφή παραδείγματα, χωρίς να χρειαστεί να ανατρέξουμε στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Τα κακά νέα είναι ότι η ιστορία της σύγχρονης δημοκρατίας είναι επίσης μια ιστορία παρακμής και πτώσης. Από τότε που οι αμερικανικές αποικίες διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους από τη βρετανική μοναρχία, την οποία οι Πατέρες θεωρούσαν «τυραννική», η ευρωπαϊκή ιστορία έζησε τρεις μείζονες δημοκρατικές στιγμές: μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1918, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1945 και μετά το τέλος του κομμουνισμού το 1989. Πολλές από τις δημοκρατίες που ιδρύθηκαν αυτές τις κρίσιμες στιγμές απέτυχαν, κάτω από συνθήκες οι οποίες, σε κάποιες σημαντικές πλευρές τους, μοιάζουν αρκετά με τις σημερινές.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή