JOSEPH THOMAS
SHERIDAN LE FANU
To άγρυπνο μάτι
μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
εκδ. Αγρα, σελ. 128
Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η δεύτερη ιστορία που μεταφράζεται στα ελληνικά του σπουδαίου, αν και σχετικά άγνωστου στη χώρα μας, Ιρλανδού συγγραφέα Joseph Thomas Sheridan Le Fanu (Δουβλίνο, 1814-1873), ο οποίος διακρίθηκε για τις γοτθικού τύπου ιστορίες του, όπως και για τις ιστορίες μυστηρίου. Aλλωστε, η βικτωριανή εποχή τροφοδοτεί τη φαντασία των συγγραφέων με υλικό που αναδεικνύει τη δημιουργία φαντασμάτων και τις μεταφυσικές αναζητήσεις. Μία από τις καλύτερες ιστορίες με βαμπίρ είναι η νουβέλα του «Καρμίλλα» (στα ελληνικά, εκδ. Ars Nocturna, 2008), η οποία άνοιξε τον δρόμο για τη δημιουργία του «Δράκουλα» (1897) του Μπραμ Στόκερ.
Το «Αγρυπνο μάτι», «The watcher» στο πρωτότυπο, είναι η ιστορία του ευφυούς πλοιάρχου Μπάρτον, ενός ορθολογιστή, ο οποίος ύστερα από μια περιπετειώδη ζωή, αποφασίζει να εγκατασταθεί στο Δουβλίνο και να ακολουθήσει όλες τις κοινωνικές συμβάσεις· να παντρευτεί μια συμπαθή κυρία και να ενταχθεί στην κανονικότητα της καθημερινότητας. Ωστόσο, τα σχέδιά του ανατρέπονται όταν ένα βράδυ ακούει να τον ακολουθούν βήματα, χωρίς να είναι σε θέση να διακρίνει τον διώκτη του.
Oλα είναι ακαθόριστα και συγκεχυμένα, ενώ ο ήρωας απομονώνεται σταδιακά από την κοινωνία και την ομαλότητα στην οποία επιθυμεί να ενταχθεί, οι ενδόμυχοι φόβοι και οι φοβίες του σωματοποιούνται και λαμβάνουν κεντρική θέση στη ζωή του. Ο διώκτης είναι άραγε φανταστικός, αποτέλεσμα μιας διαταραχής; Και οι επιστολές που λαμβάνει ο Μπάρτον; Ποιος είναι ο αποστολέας; Μήπως πρόκειται για παιχνίδια της φαντασίας του ήρωα και ενός καταστροφικού alter ego;
Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι η καθημερινότητά του ανατρέπεται καθώς αισθάνεται να απειλείται η ελευθερία του με τη δέσμευση του αρραβώνα και την προοπτική του μελλοντικού γάμου· ή ότι οι ενοχές που νιώθει για ένα ατυχές περιστατικό, το οποίο συνέβη στο παρελθόν, μετατρέπονται σε προσωπικούς δαίμονες. Εξάλλου, για να απαλειφθεί η ενοχή και να επέλθει η κάθαρση, απαιτείται να αποδοθεί δικαιοσύνη, να τιμωρηθεί ο ένοχος, να αυτοτιμωρηθεί.
Η κλιμακούμενη απειλή από έναν αόρατο εχθρό και ο πανικός, που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την κατάρρευση, πιθανόν να αντικατοπτρίζουν τη δίνη μέσα στην οποία ζει το άτομο, έρμαιο των φαντασιώσεών του, των ψευδαισθήσεων και των υπαρξιακών του φόβων.
Και γι’ αυτό, άλλωστε, το εν λόγω διήγημα φέρνει στον νου δύο σπουδαίες νουβέλες, όπως είναι «Το στρίψιμο της βίδας» του Χένρι Τζέιμς και η «Φυγή στο σκοτάδι» του Aρτουρ Σνίτσλερ (κυκλοφορούν και οι δύο από τις εκδόσεις Αγρα). Σκοτεινές και οι δύο, αναφέρονται στον λαβύρινθο του νου, στις μυστηριώδεις γωνιές του, αυτές που εξαπατούν και ανατρέπουν τα δεδομένα, που αποδίδουν την πραγματικότητα ανεστραμμένη και παραμορφωμένη.
Ο συγγραφέας με την υπαινικτική γραφή του αποφεύγει να ερμηνεύσει, να πάρει θέση, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η μαγεία της υπόθεσης. Η αβεβαιότητα και η αόριστη απειλή, που διατρέχουν την ιστορία, εμπλέκουν τον αναγνώστη στον αχανή και μυστηριώδη κόσμο του ήρωα, αλλά και αυτής της ίδιας της ύπαρξης.