Οι εκλογές της 23ης Απριλίου ανέδειξαν την εικόνα μιας Γαλλίας πολλαπλά διαιρεμένης. Η διαίρεση αποτυπώνεται έντονα στα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά της ψήφου των υποψηφίων που προκρίθηκαν στον δεύτερο γύρο: το 30% των εκλογέων χωρίς απολυτήριο λυκείου και το 34% των εργατών ψήφισαν τη Λεπέν. Αντιθέτως ο Μακρόν συγκεντρώνει 35% ανάμεσα στα ανώτερα στελέχη, 30% στα ανώτερα μορφωτικά στρώματα και 39% ανάμεσα σε όσους έχουν μηνιαίο εισόδημα άνω των 6.000 ευρώ. Αντίστοιχες κοινωνικοοικονομικές διαφορές εντοπίζονται και στα εκλογικά ακροατήρια των υπόλοιπων υποψηφίων. Στο πλαίσιο της Γαλλικής Εκλογικής Ερευνας, που διεξήχθη από το κέντρο πολιτικών ερευνών του Ινστιτούτου Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού (Sciences Po), εξετάσαμε σε πολλαπλά χρονικά διαστήματα τη στάση ενός δείγματος 25.000 Γάλλων εκλογέων από τον Νοέμβριο του 2015 έως σήμερα. Συνοψίζω επιγραμματικά ορισμένα από τα ευρήματα.
1. Λαϊκισμός: Τα τελευταία χρόνια γίνονται συστηματικές προσπάθειες στο πεδίο της πολιτικής επιστήμης με στόχο την εμπειρική μέτρηση της απήχησης της ιδεολογίας του λαϊκισμού στο εκλογικό σώμα. Χρησιμοποιώντας μια τέτοια κλίμακα μέτρησης, ρωτήσαμε τους ψηφοφόρους τον βαθμό συμφωνίας τους με προτάσεις όπως «οι σημαντικότερες αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από τον λαό και όχι από τους πολιτικούς» ή «θα προτιμούσα να αντιπροσωπεύομαι από έναν απλό πολίτη παρά έναν επαγγελματία πολιτικό». Τα ευρήματα (γράφημα δεξιά) δείχνουν ότι ο λαϊκισμός εμφανίζεται αυξημένος σε εκλογείς που προτιμούν υποψηφίους από τα δύο άκρα του άξονα Αριστεράς – Δεξιάς. Κύριοι αποδέκτες της λαϊκιστικής ψήφου είναι ο Μελανσόν και ιδιαίτερα η Λεπέν, η οποία εκπροσωπεί ένα κόμμα που είναι ιδεοτυπικά λαϊκιστικό, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές. Παράλληλα, τα χαμηλότερα επίπεδα λαϊκισμού εντοπίζονται ανάμεσα στους εκλογείς του Φιγιόν, ενός υποψηφίου που για πολλούς ψηφοφόρους αντιπροσωπεύει τη γαλλική πολιτική ελίτ, έχοντας υπηρετήσει επανειλημμένα σε κορυφαίες κυβερνητικές θέσεις.
2. Αυταρχισμός: Αλλο διάγραμμα δείχνει τα επίπεδα αυταρχισμού για κάθε εκλογική προτίμηση. Το αυταρχικό, εθνοκεντρικό και διχαστικό πρόγραμμα της Λεπέν εμφανίζεται να προσελκύει ένα ιδιαίτερα αυταρχικό εκλογικό ακροατήριο. Υψηλές αυταρχικές τάσεις εμφανίζονται και στους εκλογείς του Φιγιόν, ενός υποψηφίου αυστηρού, για τα δεδομένα της γαλλικής κεντροδεξιάς, σε ζητήματα νόμου και τάξης και πολέμιου των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων. Στον αντίποδα, οι ψηφοφόροι του Αμόν, του Μακρόν αλλά και του Μελανσόν συγκεντρώνουν τα χαμηλότερα ποσοστά αυταρχισμού, ένα εύρημα που καταδεικνύει ότι, σε αντίθεση με τον λαϊκισμό, ο αυταρχισμός ευθυγραμμίζεται με τον άξονα Αριστεράς – Δεξιάς.
3. Συναισθήματα για τη Γαλλία: Η σημαντική διάσταση στον άξονα αυτό είναι ανάμεσα στον θυμό και στον ενθουσιασμό. Οι Γάλλοι εμφανίζονται οργισμένοι με την κατάσταση στη χώρα τους (0,64 σε μια κλίμακα με μέγιστη τιμή το 1) και απογοητευμένοι (0,32 στην αντίστοιχη κλίμακα ενθουσιασμού). Οι συναισθηματικές αντιδράσεις επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τις εκλογικές επιλογές στον πρώτο γύρο: Οι εκλογείς του Εθνικού Μετώπου εμφανίζονται οργισμένοι με την κατάσταση στη Γαλλία σε σχέση με τους ψηφοφόρους των υπολοίπων υποψηφίων. Εχοντας υπ’ όψιν προηγούμενες έρευνες που καταδεικνύουν τον θετικό αντίκτυπο του θυμού στην πολιτική συμμετοχή, το εύρημα αυτό μας βοηθά να κατανοήσουμε ένα μακροχρόνιο παράδοξο των ψηφοφόρων του Εθνικού Μετώπου: την ικανότητά του να κινητοποιεί μαζικά εκλογείς από τα κοινωνικά στρώματα που παραδοσιακά απέχουν από τις εκλογές. Αντιθέτως, η ενθουσιώδης Γαλλία (ή τουλάχιστον η λιγότερο απογοητευμένη) επέλεξε τον Μακρόν στον πρώτο γύρο. Tα παραπάνω ευρήματα βοηθούν την ερμηνεία των εκλογικών μετακινήσεων του δεύτερου γύρου: Ο αυταρχισμός εμφανίζεται ως ενοποιό στοιχείο των εκλογέων των δύο δεξιών υποψηφίων, κάτι που εξηγεί το σημαντικό ποσοστό εκλογέων του Φιγιόν (28%) που δηλώνουν ότι θα στηρίξουν τη Λεπέν στον δεύτερο γύρο. Ταυτόχρονα, εξηγεί εν μέρει και την ισχνή ροή ψήφων από τους ψηφοφόρους του Μελανσόν προς τη Λεπέν (10%). Τέλος, το –μοναδικό ίσως– εκλογικό πλεονέκτημα που έχει η Λεπέν είναι ότι στο πρόσωπό της βρίσκει διέξοδο ένα θυμωμένο ακροατήριο.
* Ο κ. Π. Βασιλόπουλος είναι ερευνητής και διδάσκων στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού (Sciences Po). Ολα τα στατιστικά δεδομένα που παρατίθενται στο κείμενο προέρχονται από τη Γαλλική Εκλογική Ερευνα (Enquête Electorale Française).