Η ρητορική κατά της παγκοσμιοποίησης και υπέρ του προστατευτισμού επισκιάζει έναν μεγαλύτερο κίνδυνο που απειλεί τους εργαζομένους του ανεπτυγμένου –και του αναπτυσσόμενου– κόσμου. Και αυτός ο κίνδυνος είναι ο αυτοματισμός. Το χαμηλό εργατικό κόστος της Κίνας, του Μεξικού ή των οικονομικών μεταναστών στην Ευρώπη δεν είναι μεγαλύτερη απειλή από τον αυτοματισμό, προειδοποιεί μια μεγάλη μερίδα πολιτικών, επιχειρηματιών, επιστημόνων και οικονομικών αναλυτών. Μίλησε γι’ αυτό ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε πριν παραδώσει τα σκήπτρα του Λευκού Οίκου στον Ντόναλντ Τραμπ. Ο ιδρυτής του κινεζικού κολοσσού ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba, Τζακ Μα, αναφέρθηκε εκτεταμένα στην αυτοματοποίηση της εργασίας, προμηνύοντας δραματικές εξελίξεις στον κόσμο.
Οσο τα ακραία πολιτικά κόμματα προτιμούν να κατηγορούν την παγκοσμιοποίηση για όλες τις στρεβλώσεις των οικονομιών της Δύσης, συντελούνται μεγάλες αλλαγές όπως η κυκλοφορία του πρώτου αυτόνομου Volvo από την Uber. Πανεπιστημιακές μελέτες και έρευνες εταιρειών προειδοποιούν για ριζικές ανατροπές στην αγορά εργασίας τις επόμενες δεκαετίες. Διότι η αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από μηχανές αφορά όλες τις κατηγορίες των εργαζομένων από τους απλούς εργάτες μέχρι επαγγελματίες όπως είναι οι χρηματιστές ή οι λογιστές. Στις μεγαλύτερες συνέπειες του αυτοματισμού συγκαταλέγεται η μείωση μισθών και θέσεων εργασίας που οδηγεί στην αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας.
Βιομηχανικά ρομπότ
Μία από τις πρώτες καινοτομίες που εισέβαλαν στην αγορά εργασίας είναι τα βιομηχανικά ρομπότ. Κοινή μελέτη του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) και του Πανεπιστημίου της Βοστώνης καταλήγει στο εξής συμπέρασμα: την περίοδο 1993-2007 προσετίθετο ένα νέο ρομπότ ανά 1.000 εργαζομένους. «Οι συνέπειες των βιομηχανικών ρομπότ στην απασχόληση είναι περισσότερο ορατές στη μεταποίηση», αναφέρει η μελέτη. Το μεγαλύτερο πλήγμα καταγράφηκε στη χειρωνακτική εργασία. Με τη χρήση ρομπότ, ένας εργοδότης απαλλάσσεται από ημερομίσθια, άδειες διακοπών, αναρρωτικές άδειες και κάθε άλλη νομική υποχρέωση που συσχετίζεται με την ανθρώπινη εργασία.
Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι πως δεν αναγνωρίζονται, παράλληλα, οφέλη σε κανέναν κλάδο της οικονομίας που να υπερκαλύπτουν τη βαθμιαία μείωση των θέσεων εργασίας και τις πιέσεις που ασκούνται στα ημερομίσθια. Οι καθηγητές Ασεμόγλου και Ρεστρέπο των πανεπιστημίων ΜΙΤ και Βοστώνης υπολογίζουν πως τα ρομπότ, ενδεχομένως, να έχουν διευρύνει κατά μία ποσοστιαία μονάδα τη μισθολογική ψαλίδα ανάμεσα στο 90% των εργαζομένων και του υπολειπόμενου και πιο χαμηλόμισθου 10% την περίοδο 1990-2007. Μπορεί οι μεταβολές αυτές να φαίνονται ανεπαίσθητες και αμελητέες, αλλά λειτουργούν συσσωρευτικά όλα αυτά τα χρόνια. Συν τοις άλλοις, η τεχνολογική πρόοδος αναπτύσσεται σε υψηλότερες ταχύτητες από τη μια μέρα στην άλλη και έτσι προβλέπονται μεγαλύτερες αλλαγές τις επόμενες δεκαετίες.
Μισθολογικό χάσμα
Οπως αναφέρει το πρακτορείο Bloοmberg, το μεγαλύτερο μισθολογικό χάσμα στις ΗΠΑ εντοπίζεται στα τεχνολογικά κέντρα του Σαν Φρανσίσκο, στο Σαν Χοσέ της Καλιφόρνιας, στο Οστιν και στο Σιάτλ. Οι υπολογιστές αναλαμβάνουν τη διεκπεραίωση διάφορων εργασιών, θέτοντας στο περιθώριο μεγάλες ομάδες εργαζομένων.
Βάσει έρευνας της εταιρείας ορκωτών λογιστών PriceWaterhouseCoopers, περίπου 38% των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ μπορεί να κινδυνέψουν από τον αυτοματισμό μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2030. Μαζί με τη μεταποίηση, οι πιο εκτεθειμένοι κλάδοι είναι το λιανικό και χονδρικό εμπόριο, οι μεταφορές και η αποθήκευση αγαθών. Το 2016 οι πωλήσεις μέσω του Διαδικτύου στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 15,6% στα 394,86 δισ. δολάρια, αντανακλώντας το υψηλότερο ποσοστό από το 2013. Οι συνολικές λιανικές πωλήσεις διαμορφώθηκαν στα 3,375 τρισ. δολάρια το 2016 και το Διαδίκτυο αντικατόπτριζε το 11,7% του συνόλου από το 10,5% ένα χρόνο πριν. «Ο αυτοματισμός είναι αδυσώπητος και οι ρυθμοί του θα επιταχύνονται», είχε δηλώσει ο Μπαράκ Ομπάμα. «Είδατε τι συνέβη με τις λιανικές πωλήσεις τα περασμένα Χριστούγεννα. Η Amazon και οι πωλήσεις μέσω του Διαδικτύου σκοτώνουν το παραδοσιακό εμπόριο».
Τις μεγαλύτερες προκλήσεις αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας χαμηλών δεξιοτήτων. Αλλά όχι μόνον αυτοί. Η αυτοματοποίηση της εργασίας δεν περιορίζεται στα βιομηχανικά ρομπότ, αλλά επεκτείνεται σε ολοένα και περισσότερους τομείς της οικονομικής ζωής.
Μεγάλη ανεργία, ανισότητα και κοινωνικές αναταραχές
Η ψηφιοποίηση και ο αυτοματισμός ήταν κάποια από τα κίνητρα της Commerzbank για την περικοπή 10.000 θέσεων εργασίας, όπως ανακοίνωσε η ίδια η γερμανική τράπεζα τον περασμένο Σεπτέμβριο. Πέρυσι τον Μάρτιο, η Royal Bank of Scotland ανακοίνωσε την κατάργηση 550 θέσεων εργασίας και την αντικατάστασή τους από «αυτοματοποιημένους συμβούλους». Ερευνα της CIPD, μιας βρετανικής εταιρείας ανθρωπίνου δυναμικού, που δημοσιοποιήθηκε τον Απρίλιο, αποκάλυψε πως το ένα τρίτο των εργαζομένων σε χρηματοοικονομικούς διαμεσολαβητές από τράπεζες μέχρι ασφαλιστικές εταιρείες ανησυχούν μήπως χάσουν τη δουλειά τους λόγω αυτοματισμού. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους επαγγελματίες του κατασκευαστικού κλάδου περιοριζόταν στο 14%.
Ντόμινο επιπτώσεων
Αλυσιδωτές αντιδράσεις από τον αυτοματισμό σε διάφορες μορφές της απασχόλησης αναμένεται να είναι αισθητές στο μεσοπρόθεσμο μέλλον. Και δεν θα περιορίζονται μόνο στη Δύση. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ υπολογίζει πως θα χαθούν πάνω από πέντε εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε 15 χώρες του ανεπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου από την Κίνα και την Ινδία μέχρι τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ.
Ανάλογη έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας προβλέπει πως το 47% των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ κινδυνεύει από τον αυτοματισμό. Τα αντίστοιχα ποσοστά στην Κίνα και στην Ινδία φθάνουν το 77% και 69%. «Εάν σήμερα δεν ληφθούν επειγόντως συγκεκριμένα μέτρα για να γίνει ομαλά η μετάβαση και δεν δημιουργηθεί ένα ανθεκτικό εργατικό δυναμικό με τις κατάλληλες ικανότητες, οι κυβερνήσεις θα είναι αντιμέτωπες με αυξανόμενη ανεργία και μεγαλύτερη ανισότητα, όπως και με μια συρρικνούμενη βάση καταναλωτών», αναφερόταν στην έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ. Ο ιδρυτής του κολοσσού ηλεκτρονικού εμπορίου Alibaba, Τζακ Μα, είναι ακόμη πιο ευθύς και σαφής στις προειδοποιήσεις του. «Μέσα στην επόμενη 30ετία, ο κόσμος θα βιώνει πολύ περισσότερο πόνο απ’ ό,τι ευτυχία», δήλωσε τον Απρίλιο σε συνέδριο στην Κίνα, σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg. «Οι κοινωνικές αναταραχές μέσα στις επόμενες τρεις δεκαετίες θα επηρεάσουν κάθε βιομηχανία και έκφανση της ζωής», συμπλήρωσε ο κ. Μα, αποδίδοντας αυτές τις…μακάβριες προβλέψεις στον αυτοματισμό, την τεχνητή νοημοσύνη και την προηγμένη μεταποίηση. «Οι μηχανές θα πρέπει να εκτελούν εργασίες που αδυνατούν να κάνουν οι άνθρωποι… Μόνον με αυτόν τον τρόπο θα έχουμε την ευκαιρία να έχουμε ως συνεταίρους τις μηχανές και όχι ως αντικαταστάτες», τόνισε ο Κινέζος μεγαλοεπιχειρηματίας.
Σε απαιτητικά επαγγέλματα
Η τεχνολογία μπορεί να εντείνει την αυτοματοποίηση ακόμη και των πιο απαιτητικών επαγγελμάτων όπως η χειρουργική. Η τεχνολογική προσαρμογή της παιδείας και της εκπαίδευσης μπορούν να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για να επιβιώσουν οι εργαζόμενοι σε μια οικονομία όπου η τεχνητή νοημοσύνη παίζει μεγαλύτερο ρόλο. Διότι ο αυτοματισμός δεν συνεπάγεται μόνον την κατάργηση ορισμένων επαγγελμάτων αλλά και την αλλαγή κάποιων άλλων.
Ιδανική λύση, τονίζουν ειδήμονες και διεθνείς οργανισμοί, θα ήταν η συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, αν και μέχρι σήμερα κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι εφικτό. Οι έντονες τάσεις προστατευτισμού και λαϊκισμού θολώνουν το πολιτικό πεδίο.
Παγκόσμιο εισόδημα
Ευάλωτοι οι φτωχοί
«Σε 50 με 100 χρόνια»
