Α. Τ. WILLIAMS
Οι μεγάλες δίκες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 547
Αποδόθηκε τελικά δικαιοσύνη; Σε τι εύρος; Τα πρόσωπα που οδηγήθηκαν στο εδώλιο ήταν όλοι κι όλοι αυτοί που εγκλημάτησαν με τον πιο βάρβαρο τρόπο ή πίσω από τις πλάτες τους διέλαθαν αναρίθμητοι άλλοι;
Ο βραβευμένος συγγραφέας ξεψαχνίζει το τεράστιο τεκμηριωμένο υλικό του παραθέτοντας άγνωστες πτυχές ενός πρωτοφανούς εγχειρήματος που οργανώθηκε αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τη θεσμική παραπομπή των υπευθύνων θηριωδιών με προμετωπίδα τη δίκη της Νυρεμβέργης –αποκληθείσα δίκη του αιώνα– που όμως ήταν ένα τμήμα αυτού του ευρύτερου σχεδίου που συνέταξαν οι νικητές εκπροσωπώντας τον (δηωμένο) πολιτισμό της ανθρωπότητας. Mαρτυρίες από τις κτηνωδίες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, πρακτικά, δικογραφίες, αδιάσειστα στοιχεία ομάδων ερευνητών και κατηγόρων καταγράφονται στην πολύτιμη, ενδελεχή έρευνα του Williams.
Ξέρουμε για το Νταχάου, το Αουσβιτς, το Μαουτχάουζεν, ακουστά μερικά άλλα. Λίγοι μόνον κρίκοι μιας τεράστιας αλυσίδας κολαστηρίων, που έρχονταν στο φως το ένα μετά το άλλο, από τους Συμμάχους, κυρίως στα εδάφη της Γερμανίας. Για παράδειγμα, το Νόυενγκαμε ούτε ο ερευνητής το είχε ακούσει ποτέ. Το ανακάλυψε ευρισκόμενος στο Αμβούργο, από έναν τοπικό οδηγό που αναφερόταν στο στρατόπεδο. Εκθεσιακό κέντρο μνήμης πια: ξαναφτιαγμένες κουκέτες κρατουμένων, κουρέλια από τις ριγωτές στολές τους, βιβλία όπου η διοίκηση των Ες Ες κατέγραφε με σχολαστική επιμέλεια τα ονόματα και τη μοίρα των αιχμαλώτων.
Η δίκη του Νόυενγκαμε –αμιγώς βρετανική υπόθεση– ήταν μία από αυτές που διεξήχθησαν στις παρυφές της «μητέρας των δικών», της Νυρεμβέργης.
Νωρίτερα, όταν τα βρετανικά στρατεύματα πλησίαζαν στο Νόυενγκαμε, οι ναζί μετέφεραν τους κρατουμένους σε πλοία κοντά στη Λυβέκκη, 50 μίλια μακριά. Στριμωγμένοι στ’ αμπάρια, πολλοί από 9.000 ανθρώπους-σκιές ξεψύχησαν από πείνα, δίψα, ασθένειες.
Στις 3 Μαΐου 1945, τα πλοία βομβαρδίστηκαν τυχαία από τη RAF, η οποία στόχευε να εμποδίσει γερμανικά στρατεύματα να διαφύγουν στην άλλη πλευρά της Βαλτικής. Σχεδόν 7.000 κρατούμενοι κάηκαν ζωντανοί ή τους πυροβόλησαν ενώ προσπάθησαν να σωθούν. Επιβίωσαν 450 από τους βασανισμένους του Νόυενγκαμε. «Οι αρχαίοι Ελληνες είχαν δίκιο. Η ζωή των ανθρώπων είναι παιχνίδι στα χέρια των θεών», μονολογεί ο συγγραφέας.
Εκατοντάδες στρατόπεδα διάσπαρτα σε όλη τη Γερμανία, μικρά, μεγάλα, «βοηθητικά», ξεχωριστές δικογραφίες που συμπύκνωναν τις ποικίλες πλευρές της θηριωδίας: τη γενοκτονία των Εβραίων, των τσιγγάνων, των Σλάβων, ανθρώπων με αναπηρίες και ψυχικές νόσους, των ομοφυλοφίλων, μέχρι την ολοκληρωτική καταστολή της πολιτικής αντιπολίτευσης. Πολλές και οι άλλες δίκες, διάσπαρτες σε ιστορικά βιβλία, αχνοφωτισμένες πίσω από τα πεπραγμένα των μειζόνων εγκληματιών που οδηγήθηκαν στη Νυρεμβέργη.
Ορντρουφ, στρατόπεδο δορυφόρος του Μπούχενβαλτ. Ο συνταγματάρχης-ελευθερωτής Χέιντεν Σήαρς, διοικητής μονάδας τεθωρακισμένων των ΗΠΑ, εξαγριωμένος με όσα αντίκρισε, συγκέντρωσε Γερμανούς αμάχους από την κωμόπολη δείχνοντάς τους λάκκους με μισοκαμένα πτώματα. Οι Times έγραψαν ότι ο δήμαρχος και η γυναίκα του στη συνέχεια αυτοκτόνησαν.
Δίκες και καταδίκες τότε. Αναπόφευκτη και η τουριστική πλευρά σήμερα. Για το Νταχάου. Διάφορα γραφεία «διαφήμιζαν» περιπάτους στην πόλη: ζυθοποιεία το πρωί, το Μόναχο του Χίτλερ το απόγευμα, στο στρατόπεδο την επομένη. «Οι ξεναγοί μας είναι ευτυχείς να λαμβάνουν φιλοδώρημα, αν το επιθυμείτε, αλλά παρακαλούμε μην το κάνετε εντός του χώρου των μνημείων». Βρετανός ο Williams, διδάκτωρ Νομικής, διευθύνει το Κέντρο Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πανεπιστημίου Warwick.