Οι ταφές των βρεφών στη βόρεια ακτή της Αστυπάλαιας είναι από τις πιο συγκινητικές ιστορίες. Στη θέση Βαθύ, περίπου 5.000 χρόνια πριν, υπήρχαν νεκροταφεία μόνο για μωρά, τα οποία χρονολογούνται στην Τελική Νεολιθική Εποχή (τέλος 4ης, αρχές 3ης χιλιετίας π.Χ.). Κατασκευές ολόκληρες σε σχήμα Π πάνω στις οποίες εναπόθεταν προσεκτικά εγχυτρισμούς νεογέννητων. Στον χώρο, όπου διενεργούνται ανασκαφές από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, όλα δείχνουν προσεκτική φροντίδα για τα νεκρά βρέφη. Ακόμη και ο τρόπος που τοποθετούσαν οι οικογένειές τους, εξωτερικά των αγγείων, διάφορα αντικείμενα.
Κοχύλια, λίθινα εργαλεία, καρποί βρέθηκαν σαν στολίδια, καθώς και μια οστέινη χάντρα, λες και ήταν το «πρώτο κόσμημα» του άτυχου μωρού. «Οι οικογένειές τους κτέριζαν τα βρέφη με αντικείμενα που δήλωναν κάποιες πεποιθήσεις», λέει στην «Κ» ο ανασκαφέας, δρ Αρχαιολογίας Ανδρέας Βλαχόπουλος, εξηγώντας ότι τα κοχύλια θα μπορούσαν να συνδέονται με το διαθαλάσσιο ταξίδι που έκαναν τα βρέφη. Η πρακτική ταφής στην αρχαιότητα συνδέεται με λουλούδια, καρπούς, σπόρους, κοχύλια, αλλά σε εγχυτρισμούς του 3200 π.Χ. είναι σημαντικό να τεκμηριώνεις ότι αυτή η απόθεση του βρέφους είναι μέρος ενός σύνθετου τελετουργικού. «Βρήκαμε κι εμείς καμένους σπόρους και καρπούς, καθώς και μια χάντρα που δείχνει περιποίηση των γονιών στο νεκρό παιδί».
Τα αγγεία με τους 8-9 εγχυτρισμούς βρεφών που αποκαλύφθηκαν στη βόρεια ακτή της Αστυπάλαιας από το 2014 ερευνώνται προσεκτικά στο εργαστήριο. «Πριν από λίγο καιρό μάθαμε σε ποια δέντρα και ποιους θάμνους ανήκουν τα καρβουνάκια από τα καμένα ξύλα που βρέθηκαν, επίσης σε ποια είδη ανήκουν οι σπόροι και οι καρποί. Προσπαθούμε να ανασυνθέσουμε τη διαδικασία προσεκτικά».
Αναρωτιέται κανείς τι δουλειά έχει ένα λίθινο διάτρητο εργαλείο, εργαλειακός εξοπλισμός ενήλικα, σε ταφή μωρού. Βρέθηκε έξω από το αγγείο, σε εγχυτρισμό κρατηρίσκου της Τελικής Νεολιθικής / Πρωτοχαλκής Ι (περ. 3000 π.Χ.). Τοποθετώντας το δίπλα στην ταφή, ίσως με αυτόν τον τρόπο γίνεται μια προβολή του μελλοντικού στάτους αυτού του μέλους της κοινωνίας που στάθηκε άτυχο. Μια άλλη ερμηνεία που δίνει ο ανασκαφέας είναι ότι «η κοινότητα θεωρεί πολύ σημαντικά τα εργαλεία και τα μοιράζεται με τους νεκρούς της».
Νέες έρευνες
Οι βιοαρχαιολογικές μελέτες στο Βαθύ, που διεξάγονται από τον ανθρωπολόγο καθηγητή Simon Hillson (University College, London) και μεγάλη ομάδα ερευνητών από το Cyprus Institute, το Malcolm Wiener Laboratory και άλλους φορείς, θα προσθέσουν νέες πληροφορίες. Ομως όλα, κοχύλια, εργαλεία, καμένοι σπόροι-προσφορές, «τεκμηριώνουν έναν εθιμικό ορίζοντα άγνωστο έως σήμερα για τις πρώιμες αυτές νησιωτικές κοινωνίες του Αιγαίου».
Το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου ξεκινά η διεπιστημονική μελέτη των μέχρι σήμερα ευρημάτων στη Χώρα της Αστυπάλαιας από μια 15μελή ομάδα, η οποία θα επεξεργαστεί το σύνολο των ευρημάτων, ώστε να συνθέσει τα δεδομένα για τον πρώτο τόμο της δημοσίευσης. «Τον Σεπτέμβριο θα αναζητήσουμε με στοχευμένη ανασκαφή την πιθανότητα συνέχειας αυτών των ιδιαίτερων περιβόλων στη βόρεια ακτή και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών θα προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε τη μορφή που είχε ο κόλπος αλλά και το ακρωτήριο Βαθύ στην 4η-3η χιλιετία π.Χ. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε σε τι απόσταση βρίσκονταν αυτές οι ταφές από την αρχική ακτή. Σήμερα τις βρίσκουμε δίπλα στο κύμα».
Εντυπωσιακή είναι και η βραχογραφία με παράσταση πολύκωπου πλοίου (μέσα 3ης χιλιετίας π.Χ.). Η προϊστορική ακρόπολη επόπτευε τον κλειστό κόλπο του Βαθιού και εξασφάλιζε ασφαλές αγκυροβόλιο στα διερχόμενα πλοία. Τα αναλήμματα, οι πύλες και οι λιμενικές εγκαταστάσεις που ανασκάπτει και μελετάει η έρευνα αποδεικνύονται κατάστικτα από βραχογραφίες που παριστάνουν πλοία, εγχειρίδια, δόρατα, σπείρες και άλλα θέματα, μέσω των οποίων προσεγγίζουμε τα σύμβολα επίξειξης, ισχύος και ιδεών των Αστυπαλιτών της 4ης-3ης χιλιετίας π.Χ., σημειώνει ο ανασκαφέας. Εξαιρετικά σημαντικό θεωρεί και το μαρμάρινο βιολόσχημο ειδώλιο που χρονολογείται στη μετάβαση από την Τελική Νεολιθική στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού Ι (4η/3η χιλιετία π.Χ.). Τύπος που συναντάμε στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία αλλά και στον Σαλιαγκό της Αντιπάρου.
Αρχαία Θουρία
Σε μια άλλη γωνιά της Ελλάδας, στη Μεσσηνία, η επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων δρ Ξένη Αραπογιάννη θα συνεχίσει από την Ιούλιο τις ανασκαφές (πρόγραμμα και αυτό της Αρχαιολογικής Εταιρείας) προκειμένου να αποκαλυφθεί η ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου Θουρίας, «προτεραιότητα των φετινών ερευνών», όπως λέει στην «Κ». Πέρυσι εντόπισε το κατασκευασμένο από υπόλευκο πωρόλιθο αρχαίο θέατρο που, κατά πρώτη εκτίμηση, χρονολογεί στους Πρώιμους Ελληνιστικούς χρόνους. Αποκαλύφθηκε αναλημματικός τοίχος του κοίλου, τμήμα της ορχήστρας, η πρώτη σειρά των λίθινων ειδωλίων, διατηρημένος διάδρομος για την κίνηση των θεατών, ορθογώνιος λίθινος αγωγός απορροής των ομβρίων υδάτων κ.ά. Το διάστημα των έξι εβδομάδων που έχουν οι αρχαιολόγοι για τις συστηματικές ανασκαφές δεν αρκεί όταν υπάρχει τέτοιος πλούτος. Και η αγωνία, βέβαια, όλων είναι τα χρήματα: «Ελπίζουμε να πάνε όλα καλά και από οικονομικής άποψης», λέει η ανασκαφέας.