«Θυμάμαι έναν πελάτη μου που παρήγγειλε μία σειρά βιβλίων. Το κόστος ανήλθε σε 60 ευρώ για όλα. Ηρθε, τα πήρε και έφυγε. Το απόγευμα μου τα έφερε πίσω γιατί νόμιζε ότι τον είχα κλέψει. Στο Ιντερνετ τα βρήκε με 39 ευρώ. Μάταια προσπαθούσα να του εξηγήσω ότι το μικρό βιβλιοπωλείο δεν μπορεί να κάνει τις μεγάλες εκπτώσεις των αλυσίδων», μας λέει ο Μάριος Ασημακόπουλος, ιδιοκτήτης του Παλαιού Βιβλιοπωλείου στη Νάξο, περιγράφοντας παραστατικά την κατάσταση που επικρατεί στα βιβλιοπωλεία της περιφέρειας.
Παρόμοια περιστατικά διηγήθηκαν στην «Κ» οι περισσότεροι από τους ανεξάρτητους βιβλιοπώλες της περιφέρειας με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή, για να διαπιστώσουμε με ποιον τρόπο και πόσο βαθιά έχουν επηρεάσει τον τρόπο λειτουργίας τους η καταργημένη ενιαία τιμή του βιβλίου και ο περιορισμός της αγοραστικής δύναμης του κοινού εξαιτίας της οικονομικής κρίσης γενικότερα. Σε αρκετές περιπτώσεις, όπως μας λένε οι βιβλιοπώλες, είναι σύνηθες οι πελάτες τους να εντοπίζουν το βιβλίο που θέλουν, να το ξεφυλλίζουν και έπειτα να το παραγγέλνουν φθηνότερα μέσα από το Διαδίκτυο από βιβλιοπωλεία της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης είτε απευθείας από τους εκδοτικούς οίκους, χάνοντας όμως την προσωπική επαφή με τον βιβλιοπώλη της περιοχής τους. Οπως επισημαίνουν, η κατάργηση της ενιαίας τιμής του βιβλίου έδωσε τη δυνατότητα στις μεγάλες αλυσίδες των βιβλιοπωλείων να κάνουν γρήγορα εκπτώσεις που αγγίζουν το 40% της αρχικής τιμής των βιβλίων. Κατά συνέπεια, τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία βγαίνουν γρήγορα εκτός συναγωνισμού, καθώς, όπως λένε, δεν μπορούν να κάνουν εκπτώσεις μεγαλύτερες από το ποσοστό του 10%.
«Αναγκαστικά μειώνω τις ποσότητες και τα αντίτυπα που αγοράζω. Περνάω από κόσκινο κάθε εκδότη. Πριν από την κρίση, το 2007-08 μπορεί να χρειαζόμουν 50 αντίτυπα ανά 15νθήμερο από ορισμένους συγγραφείς για να καλύψω τη ζήτηση, ενώ τώρα με 40 αντίτυπα από ένα βιβλίο μπορεί να βγάλω όλο τον χειμώνα», επισημαίνει ο κ. Ασημακόπουλος.
Μία από τις «παράπλευρες» απώλειες της ενιαίας τιμής και τις γενικότερης κρίσης που μαστίζει τον κλάδο του βιβλίου είναι η έλλειψη στοκ σε νεότερους τίτλους. «Με αυτή την κατάσταση όσα βιβλιοπωλεία επιβιώσουν θα μοιάζουν σαν να είναι “κλωνοποιημένα”», λέει στην «Κ» ο Κυριάκος Προβατίδης από το βιβλιοπωλείο «Το Μάτι» στην Κατερίνη. Εκφράζει την ανησυχία του ότι στο τέλος θα επιβιώσουν μόνο τα ευπώλητα και τα περιφερειακά βιβλιοπωλεία δεν θα έχουν κλασικούς συγγραφείς, όπως π.χ. Ντοστογιέφσκι ή Στάινμπεργκ. «Θα καταλήξουμε να έχουμε όλοι τους ίδιους τίτλους στη βιτρίνα μας από 3, 4 εκδότες. Με την ενιαία τιμή του βιβλίου προστατεύεται το ίδιο το βιβλίο, όχι κατ’ ανάγκη ο βιβλιοπώλης».
Μόνο τα ευπώλητα
Πριν από μια πενταετία οι βιβλιοπώλες μπορεί να «ρίσκαραν» με έναν πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα ή ένα πολιτικό και ιστορικό δοκίμιο αγοράζοντας 10-15 αντίτυπα για το βιβλιόφιλο κοινό μιας μικρής πόλης, ενώ σήμερα θα έχουν στο ράφι τους το πολύ 2 ή 3 αντίτυπα από έναν πιο ειδικό τίτλο. «Μακροπρόθεσμα αυτή η κατάσταση θα ζημιώσει και τους εκδότες. Δεν θα υπάρχουν πολλά σημεία πώλησης βιβλίων και θα είναι δύσκολο να αναδειχθούν οι νέοι συγγραφείς γιατί όλοι ψάχνουν τα ονόματα που θα πουλήσουν από την αρχή. Δεν κρατάμε πια το στοκ που είχαμε στο παρελθόν. Προσπαθούμε να έχουμε τα ευπώλητα και τα υπόλοιπα τα κάνουμε παραγγελία όταν μας τα ζητάνε», επισημαίνει ο Παναγιώτης Ιωαννίδης από το βιβλιοπωλείο «Ανεμος» στη Λάρισα και τονίζει ότι για να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις του, από το 2010 έβαλε στο βιβλιοπωλείο του χαρτικά και ξύλινα παιχνίδια.
Για πόσο καιρό θα επιβιώνουν οι αλυσίδες δουλεύοντας με οριακό κέρδος, αναρωτιέται από την ακριτική Ξάνθη ο Μαυρουδής Κουτσούρας του βιβλιοπωλείου «Δύο». «Αυτή η πολιτική γυρνάει μπούμερανγκ στους εκδότες. Οι εκπτώσεις που τους ζητούνται είναι τόσο μεγάλες που καμιά φορά ανεβάζουν, ανεπαίσθητα για τον μέσο καταναλωτή, την τιμή ενός βιβλίου για να μπορέσουν να δώσουν την έκπτωση. Παλιά από ένα μεγάλο μπεστ σέλερ θα “έβγαιναν” ακόμη 3 ή 4 καλά βιβλία, ενώ σήμερα θα βγει μόνο ένα. Παλιότερα μπορούσαμε να κάνουμε μια πρόβλεψη της ζήτησης για εποχές όπως Χριστούγεννα, Πάσχα και καλοκαίρι, αλλά σήμερα αυτή η δυνατότητα έχει εκλείψει», σημειώνει.
Τον συνδυασμό βιβλιοπωλείου και πολυχώρου για καφέ και εκδηλώσεις επέλεξε ο Σπύρος Αθανασίου για το βιβλιοπωλείο «Adagio ΙΙ» στη Ναύπακτο. «Η μια υπηρεσία συμπληρώνει την άλλη», μας λέει, και τονίζει ότι η κρίση έχει μειώσει την αγοραστική δύναμη του γυναικείου κοινού που έκανε σταθερές επιλογές σε συγκεκριμένους συγγραφείς, ενώ η κατάργηση της ενιαίας τιμής πριμοδότησε τις μεγάλες αλυσίδες. «Δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε στον ανταγωνισμό των μεγάλων εκπτώσεων. Γι’ αυτό και επιλέγω βιβλία που αρέσουν σε εμένα για να μπορώ να τα προτείνω στο κοινό μας. Στοχεύουμε στο ποιοτικό βιβλίο και δεν επιλέγουμε πάντα τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους που κάνουν εκπτώσεις στο χαρτί τους ή στην αισθητική των εξωφύλλων τους. Σε σχέση με το 2011-12, σήμερα αγοράζουμε 30% λιγότερα βιβλία από τους εκδότες», σημειώνει ο κ. Αθανασίου. Μια διαφορετική πολιτική ακολουθεί το βιβλιοπωλείο «Ατλαντίς» στη Σαντορίνη που άνοιξε το 2003 από μια παρέα ξένων φοιτητών. Οπως μας λέει ο Κρεγκ Βάλζερ, η «Ατλαντίς» διαθέτει σχεδόν αποκλειστικά ξενόγλωσσα βιβλία, Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, ενώ διατηρεί μια μικρή ελληνική συλλογή και έτσι δεν ένιωσε τους κραδασμούς της οικονομικής κρίσης. «Η Σαντορίνη δεν είναι ακριβώς όπως η υπόλοιπη Ελλάδα. Από το βιβλιοπωλείο μας περνούν περίπου 500 άτομα καθημερινά και δεν έρχονται για τα ελληνικά βιβλία, οπότε δεν έχουμε νιώσει την κατάργηση της ενιαίας τιμής. Στα χρόνια της κρίσης δεν έχουμε αλλάξει το είδος των βιβλίων που πουλάμε, αλλά προσπαθούμε να δημιουργούμε τις συνθήκες ώστε οι επισκέπτες που περνούν μια βόλτα από το βιβλιοπωλείο μας να νιώθουν ότι βρίσκονται σε ένα ωραίο περιβάλλον για να πάρουν ένα βιβλίο», καταλήγει ο κ. Βάλζερ.
Εναλλακτικοί τρόποι ενίσχυσης
Πάγιο αίτημα των βιβλιοπωλών είναι η επαναφορά της ενιαίας τιμής του βιβλίου, η οποία καταργήθηκε το 2014 στο πλαίσιο της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ, επί υπουργίας Κωστή Χατζηδάκη. Θέση της νυν κυβέρνησης είναι η επαναφορά της ενιαίας τιμής, αν και το ζήτημα έχει προχωρήσει μέχρι τώρα μόνο σε επίπεδο διαβεβαιώσεων. Οπως πληροφορούμαστε από το υπουργείο Πολιτισμού, θα εκπονηθεί μια οικονομοτεχνική μελέτη που θα ενισχύει τα επιχειρήματα της ελληνικής πλευράς στο ζήτημα, ενώ στο μεταξύ η κ. Κονιόρδου θα αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους ενίσχυσης της αγοράς του βιβλίου.