Τελευταία κυκλοφόρησε στα ελληνικά (εκδ. Πόλις) ένα δοκίμιο του Jan – Werner Muller περί λαϊκισμού. Ο τίτλος, «Τι είναι ο λαϊκισμός;», προκαλεί ασφαλώς το ενδιαφέρον όσων ασχολούνται με τις πολιτικές θεωρίες και ακόμη περισσότερο, εκείνων που πιστεύουν ότι ζούμε στην εποχή του λαϊκισμού και η σημερινή κυβέρνηση της Ελλάδας είναι γέννημα – θρέμμα αυτής της εποχής, αν όχι και πρωτοπόρος στην υιοθέτηση της ανάλογης συμπεριφοράς που την οδήγησε στην εξουσία, την οποία και συνεχίζει να ασκεί με λαϊκίστικες μεθόδους. Το δοκίμιο δεν γράφηκε με αποκλειστική αφορμή την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε για να καταγγείλει τις πρακτικές του και γενικότερα των απανταχού λαϊκιστών. Αποτελεί όμως μία προσπάθεια φωτισμού ορισμένων χαρακτηριστικών που ο συγγραφέας θεωρεί κοινά στις πολιτικές των λαϊκιστών και η ελληνική κυβέρνηση είναι σίγουρα ένα παράδειγμα λαϊκισμού. Δίχως πάντως να λησμονείται ότι διαχρονικά και παντού η πολιτική είναι συνυφασμένη με στοιχεία ή και με δόση λαϊκισμού.
Κατά τον συγγραφέα, το πρώτο χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς των λαϊκιστών είναι ότι μόνον αυτοί εκπροσωπούν τον λαό. Ο Αλ. Τσίπρας και οι δικοί του χρησιμοποιούν αυτόν τον ισχυρισμό σχεδόν σαν επιχείρημα και με κάθε ευκαιρία. Δεν είναι ασφαλώς οι πρώτοι στη νεότερη ελληνική ιστορία που αυτοχρίζονται αποκλειστικοί εκφραστές του λαού και των συμφερόντων του. Το «τρικ» το χρησιμοποίησαν και άλλοι ηγέτες, αλλά τουλάχιστον εκείνοι κυβερνούσαν με θηριώδη εκλογικά ποσοστά. Πολύ υψηλότερα του 38,9% που μάζεψαν οι δύο των ΣΥΡΑΝΕΛ με τη συμμετοχή στο 56,16% μόλις, στις τελευταίες εκλογές. Σίγουρα, δε, καμία από τις προηγούμενες κυβερνήσεις δεν προσπάθησε με τόση έμφαση, όση η σημερινή, να εμφανίσει τους αντιπάλους της ως εχθρούς του λαού…
Ο ισχυρισμός της αποκλειστικής εκπροσώπησης του λαού από τους λαϊκιστές συνδυάζεται σε όλες τις περιπτώσεις με επικλήσεις περί ηθικής, κατά τον Muller. Οι λαϊκιστές εμφανίζονται αυτοστεφανωμένοι με ηθική και στην Ελλάδα είναι το περίφημο «ηθικό πλεονέκτημα» που συνεχίζουν να εκτοξεύουν οι Συριζαίοι κατά των αντιπάλων τους. Πρόκειται για την κληρονομιά που υποτίθεται ότι του άφησε η ελληνική Αριστερά, έστω και αν έχει πια θαμπώσει από τη χρήση που έχουν κάνει στην πορεία προς την εξουσία, αλλά και κατά τον μικρό σχετικά χρόνο που την έχουν ασκήσει. Είναι πολύ αμφίβολο πλέον κατά πόσον η επίκληση του «ηθικού πλεονεκτήματος» είναι χρήσιμη για την κυβέρνηση.
Αλλο βασικό χαρακτηριστικό των λαϊκιστών είναι η προσπάθεια άλωσης του κρατικού μηχανισμού, όταν βρεθούν στην εξουσία. Η εμπειρία λέει ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΑΝΕΛ παίρνει άριστα και σ’ αυτόν τον τομέα. Το επιχειρεί συστηματικά και με όλους τους δυνατούς τρόπους από την πρώτη στιγμή που ήλθε στην εξουσία, ξεπερνώντας κατά πολύ τη σχετική ελληνική «παράδοση», που είχε ατονήσει κάπως τα τελευταία χρόνια. Η συγκεκριμένη επιχείρηση επεκτάθηκε και στον χώρο της Δικαιοσύνης, με κάπως αμφίβολα όμως αποτελέσματα συχνά, κρίνοντας από συγκεκριμένες αποφάσεις ανώτατων δικαστηρίων, όπως το ΣτΕ και το Ελεγκτικό Συνέδριο. Γι’ αυτό και υπουργοί και στελέχη της κυβέρνησης δεν διστάζουν να προχωρούν σε επικρίσεις και επιθέσεις, κάθε φορά που οι αποφάσεις αυτές ακυρώνουν προθέσεις και ενέργειές τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, οι αποφάσεις του ΣτΕ για την αδειοδότηση των καναλιών και του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τις παρατάσεις συμβάσεων έργου.
Το επόμενο γνώρισμα της πρακτικής των λαϊκιστών είναι η προώθηση πελατειακών σχέσεων κατά τρόπο μαζικό. Η κυβέρνηση ΣΥΡΑΝΕΛ έχει πολύ καλές επιδόσεις και στο άθλημα αυτό με αποφάσεις και τροπολογίες για «υλικές παροχές ή γραφειοκρατικές διευκολύνσεις έναντι πολιτικής στήριξης από πολίτες που μετατρέπονται σε πελάτες των λαϊκιστών», όπως επισημαίνει ο Muller. Το φαινόμενο το βλέπουμε καθημερινά –το δώρο προς τους συνταξιούχους του Αλ. Τσίπρα ήταν μία κορυφαία στιγμή– και φαίνεται ότι τον συντονισμό της υλοποίησης του σχεδίου τον έχει αναλάβει ο υπουργός Επικρατείας, με έδρα το Μαξίμου. Η εκτέλεση, φυσικά, ανατίθεται σε διάφορους υπουργούς, ανάλογα με τις αρμοδιότητές τους. Τέλος, με τον λαϊκισμό συνυπάρχει και το στοιχείο της διαφθοράς. Η οσμή υπάρχει στον αέρα και πολύ πρόσφατα υπάρχουν και ορισμένα σαφή ίχνη, αλλά χρειάζεται ακόμη χρόνος για να βρεθούν οι αποδείξεις.
Αμφιβάλλει κανείς ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΑΝΕΛ πορεύεται by the book στον δρόμο του λαϊκισμού;