Στη χώρα μας σήμερα, σε αντίθεση με την περίπτωση άλλων ευρωπαϊκών κρατών που η πολιτική βία συνδέεται κυρίως με τη δράση του ριζοσπαστικού Ισλάμ, η κύρια πηγή βίας συνεχίζει να απορρέει από τις ιδεολογικές διαιρέσεις και εντάσεις που προκάλεσε ο 20ός αιώνας. Ολα αυτά τα χρόνια της μεταπολίτευσης, εξτρεμιστές της Αριστεράς και της Δεξιάς στο όνομα του αντικαπιταλιστικού αγώνα ή του έθνους παρήγαγαν έναν τεράστιο όγκο βίαιων δράσεων: από δολοφονίες μέχρι ξυλοδαρμούς και προπηλακισμούς αντιπάλων τους.
Η σύνδεση ανάμεσα στον ολοκληρωτισμό και τη βία είναι γνωστή και αναλυμένη επαρκώς. Η εναπόθεση στις αγκάλες μιας μεσσιανικής ολοκληρωτικής ιδεολογίας που υπόσχεται τον επίγειο παράδεισο και τη δημιουργία του «νέου ανθρώπου» συνεπαίρνει κάποιους τόσο πολύ, ώστε αυτό να λειτουργεί ως αναισθητικό που κοιμίζει τη συνείδηση. Ο μεσσιανισμός είναι το όπιο των συνειδήσεων. Εξαιτίας της τρομακτικής γοητείας τους πάνω στους ανθρώπους, οι μεσσιανικές ιδεολογίες χειραγωγούν τα άτομα, τα στεγνώνουν από ανθρωπιά, τα απαλλάσσουν από την υποχρέωση μιας ατομικής, συχνά άβολης, ηθικής. Δεν είναι τυχαίο πως τόσο ο φασισμός όσο και ο κομμουνισμός χαρακτήριζαν ως μικροαστικό και τιποτένιο τον ανθρωπισμό.
Με συμμετοχή των πολιτών
Γι’ αυτό τον λόγο η κτηνώδης βία έναντι των αντιπάλων τους γίνεται αντιληπτή από τους οπαδούς αυτών των ιδεολογιών ως «δίκαιη». Στη σταλινική ΕΣΣΔ και τη χιτλερική Γερμανία, για παράδειγμα, όσοι δεν μαγεύονταν από τη δύναμη της ιδεολογίας υφίσταντο την κτηνώδη δύναμη του απόλυτου τρόμου, του οποίου η διαφορά με άλλα αυταρχικά καθεστώτα δεν βρίσκεται μόνο στην έκταση της βίας αλλά και στην ανερυθρίαστη συμμετοχή σε αυτήν των ίδιων των πολιτών.
Στον ολοκληρωτισμό η εξουσία ωθεί και ανταμείβει τους πολίτες που επιτηρούν και βασανίζουν άλλους πολίτες στο όνομα της καθαρής ιδεολογίας.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, η διαίρεση της χώρας σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς και η πολιτική και επικοινωνιακή δυναμική των «Αγανακτισμένων» μετέφεραν το πεδίο της αντιπαράθεσης σε ένα διαφορετικό επίπεδο. Ο λαϊκιστικός λόγος που γεννήθηκε μέσα στην κρίση προκάλεσε ένα νέο είδος εθνικού διχασμού, μόνο που τώρα δεν σχετιζόταν με τη διαίρεση μεταξύ της Δεξιάς και της Αριστεράς. Ο νέος λαϊκισμός διαίρεσε το έθνος σε «πουλημένους μενουμευρωπαίους», «γερμανοτσολιάδες» και στον «αγνό, προδομένο και ταλαιπωρημένο λαό» που υπέφερε από τα μνημόνια που του «φόρτωσαν οι διεφθαρμένες ελίτ». Η λαϊκιστική διαίρεση συνδυάστηκε με όλα τα είδη μανιχαϊστικής σκέψης που κανείς μπορεί να φανταστεί: πατριώτες και προδότες, διεφθαρμένοι και αδιάφθοροι, ιδεολόγοι και πουλημένοι.
Υπονόμευση της δημοκρατίας
Κάπως έτσι τελείωσε ο πολιτικός διάλογος και υπονομεύτηκε η ίδια η δημοκρατία στη χώρα μας. Η λεκτική βία που παρήχθη ήταν για τα δεδομένα της μεταπολίτευσης πρωτοφανής. Ουδέποτε μέσα στη Βουλή ή από χείλη πολιτικών στελεχών δεν είχαν ακουστεί τόσες ακρότητες όσες αυτήν την περίοδο. Ουδέποτε δεν είχε παραχθεί τόσος απονομιμοποιητικός λόγος για τους δημοκρατικούς θεσμούς όσο στις πλατείες των «Αγανακτισμένων».
Στην πραγματικότητα, όπως πολλές περιπτώσεις μας έδειξαν, η λεκτική βία και η ισοπέδωση της διαφορετικής άποψης δεν είναι παρά ο προθάλαμος της σωματικής βίας και του αυταρχισμού. Οταν αποκαλείς τον άλλον δοσίλογο, πουλημένο, φασίστα, προδότη, γιατί απορείς στη συνέχεια αν κάποιοι θερμοκέφαλοι πηγαίνουν ακόμη πιο πέρα;
Σήμερα, που η στροφή προς τον ρεαλισμό των πρώην αντιμνημονιακών ολοκληρώνεται μέρα με τη μέρα και ταυτόχρονα ο κυνισμός τους δείχνει να περισσεύει, η μόνη παρηγοριά βρίσκεται στο γεγονός πως έχουμε μπροστά μας μια νέα ευκαιρία για να οικοδομήσουμε μια συναινετική δημοκρατία και να αποκαταστήσουμε την ποιότητα του δημόσιου λόγου. Αρκεί βέβαια να το θέλουμε όλοι μας πραγματικά, αλλιώς θα ξαναζούμε διαρκώς έναν «εθνικό διχασμό» άλλοτε ως τραγωδία και άλλοτε ως φάρσα.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.